Sağ olsunlar, prokurorluqdakılar məni söylədib, əhvalatla tanış olduqdan sonra nəinki məni hədələdilər, əksinə, mənə kabab gətirdilər.

Təxminən gecə saat 3 olardı, sovxoz direktoru öz “Niva”sı ilə məni evimizə gətirdi. O, yol boyu çox minnət edib məni zaminə götürdüyünü bildirdi...

***

Bəli, əziz oxucu, 1989-ci ilin yazında – hələ orta məktəbdə oxuyarkən həmin o “qonşu Ermə­nis­tan”ın (mərkəzin hüquqsuz hüququ, rəsmiyyətsiz rəsmiyyəti ilə) bizim kəndin dağətəyi torpaq­larını, meşə zolağını tikanlı məftillərlə sardığını şəxsən xatırlayıram. Çox şadam ki, indi yazı yazan bu əllərlə o tikanlı məftillərin sö­külməsində iştirak etmək nəsibim olub; rəhmətlik atam, (ömrü uzun olsun) qardaşım da daxil olmaqla, kəndin bütün başıpapaqlıları o süni “sınır”ı dar­ma­dağın ediblər. Vəli müəlimin dediyi məqamlara uyğun olaraq, o zamankı rayon rəhbəri – Tovuz partiya komitəsinin I katibi, digər rəsmi şəxslərin darmadağından bir gün sonra gəlib, camaatı məktəbin həyətinə topladığını da yaxşı xatırlayıram, orada deyilən olmazın sözləri də... – Nəymiş? – Oralar artıq ermə­ni­lərinmiş, istədiklərini edəcəklərmiş, hətta istəsələr, orda bir tualet tikib, ağzını da bəri qoyacaqlarmış-filan və qoşalıların da dinməyə haqqı yoxmuş (?!)

Rəhmətlik Kamil əminin və başqalarının haqlı hay­qırışları bugün də qulaqlarımdan çəkilməyib, ömrü uzun olsun Vəli müəllimin yazısı-pozusu, hüquq müstəvisində dirənişləri artıq müəyyən qədər sizlərə bəlli oldu...

Tanrı camaatı şen eləsin! – bizlərdə belə deyərlər; kənd möhkəm durdu, geri çəkilmə olmadı və o zaman bir balaca kəndin böyük dirənişi olmasaydı, sonrakı proseslər gərəyi, Tovuzun böyük bir ərazisi gerçək təhlükə altına düşə, hazırda milli iqtisadiyyatımızda özünəməxsus payı olan qızıl mədənləri əldən çıxa, təqribən 25-30 min əhali yurd-yuvasından perikə bilərdi... Çünki kənd strateji mövqeyə sahibdir, Qoşanın yuxarılarından nəinki Böyük Qışlaq, Çeşməli bölgəsini, Kirən-Xatıncan bölgəsini, hətta Tovuzun şəhər mərkəzini toplarla vurmaq, atəş nəzarətində saxlamaq mümkündü.

Artıq neçə illərdi, camaatın erməninin əlinə keçməsinə imkan vermədiyi yüksəkliklərdə Azərbaycan əsgəri xidmət keçir, keşik çəkir, Vətənimizi qoruyur. Üstəlik, böyük strateji önəm daşıyan yüksəkliklər əldən getsəydi, bu yalnız Tovuzun adını çəkdiyim dağlı bölgələrini və aran mərkəzini deyil, qarşı illərdə Tovuzla yanaşı, bütün qərb bölgəsini gerçək təhlükə ilə üz-üzə qoya bilərdi. Kim zəmanət verə bilərdi ki, ermənilər Qoşanın, Muncuqlunun başındaca duracaq, dərəyə enməyəcək, qarşı dağlara həmlə etməyəcəkdi. Hətta, elə yerlərindəcə dursaydılar belə, durduqları yüksəkliklər onlarçün əlverişli imkan yaradacaqdı.

Beləliklə, Qazax-Bakı magistralı, Gədəbəy-Şəmkir yolu, Böyük Qışlaq-Tovuz yolu, bu vəsilə ilə Qazax, Ağstafa, Tovuz, Gədəbəy, Şəmkir, iraq olsun, olmazın günlər (daha doğrusu, günsüzlüklər) yaşaya bilərdi. Təsəvvür edin, bu nə demək olardı?!. Düşünmək belə qorxuncdur! O yerlərə, o coğrafiyaya bələd olanlar, bu yazılanların nə dərəcədə həqiqət olduğunu dəqiq bilir; bəlkə azca şübhə edənlərsə xəritəyə baxsa, müstəqilliyin ilk illərində cərəyan edən hadisələri göz önündə canlandırsa, şübhələri dağılar...

***

Sonralar...

Meşə zolaqları, torpaq sahələri ilə bağlı xain planın üstünü açan Nəsir kişinin oğlu Naiq könüllü qatıldığı Koxa Nəbi döyüşündə şəhid oldu (1992, mart), Milli Qəhrəman adına layiq görüldü;

Silahlı Qüvvələrin Qoşa əsilli könüllüsü Yolçu Məhəmmədoğlu əfsanəvi artilleriyaçı kimi şöhrət qazandı, polkovnik oldu, “Qüsursuz xidmətə görə” medalının hər üç dərəcəsi ilə, başqa medallarla, bugünlərdə isə Ali Baş Komandan tərəfindən “Hərbi xidmətlərə görə” medalı ilə təltif edildi;

Kamıl kişinin mənəvi övladı Etibar müəllim Tovuzda yerləşən hərbi hissənin Qərargah rəisi oldu, rayonun müdafiəsində özünəməxsus xidmətlər göstərdi, mayor rütbəsində tərxis olundu;

Xanoğlan Məsimoğlu “minbat”ın komandiri oldu, hərbçilər arasında kübar və intellektual zabit imici ilə seçildi, sağlamlığında ciddi problemlər yarandı, mayor rütbəsində tərxis olun­du;

İlyas dayım hərbi həkim kimi bir neçə ay xidmətdə oldu;

Cahangir əmimin mənəvi övladı Hamlet döyüş illərində (hərbi xidmət zamanı) xəsarət aldı;

Mamamoğlu Zirəddin müəllim, tay-tuşlarım Gündüz, Rasim, Seyhun aktiv döyüş­lərdən keçdi;

Bu sətirlərin müəllifi, eləcə də Qasım Qüdrətoğlu, Əziz Ələkbəroğlu atəşkəs dövründə zabit kimi Milli Orduda xidmətdə oldu;

Osman Nərimanoğlu sülhməramlılarımızın tərkibində İraqda xidmət keçdi;

Seymur Seyhunoğlu 2016-cı ilin aprel döyüşlərində bir əsgər olaraq mətanətlə iştirak etdi;

Müstəqilliyin ilk illərində kəndin, demək olar, bütün kişiləri el-obada özünümdafiədə iştirak etdi, töhfələr verdi. Hərbi xidmətləri bacarmayan da süfrəsi ilə, maddi-mənəvi imkanları ilə qatqıda bulundu. Qardaşımın yuxusuz gecələrini xatırlayıram; əlbəttə, bu yuxusuz gecələr kəndin bütün o vaxtkı cavanlarına, hətta orta yaşlı kişilərin hamsına aiddir.

Yaşı çatan cavanların tam əksəri hərbi xidmət keçdi, yaxud ali təhsil aldı, harda oldularsa, öz fədakarlıqları ilə seçildilər, ev-eşik qurdular, ailə-uşaq yiyəsi oldular (Əgər kimisə unutdumsa, qüsura baxmasın, inşallah, yeni yazılarda onları da mütləq şəkildə qeyd edə, xidmətlərini xatırlayarıq).

O illərdə Tovuz Xeyriyyə Cəmiyyəti fəal işləyirdi, sınırboyu kəndlərdə müdafiənin təş­kilində özünəməxsus dəstəklə seçilirdi.

Həyat davam edir. Bugün müstəqil dövlətimiz, nizami ordumuz – öz doğma Silahlı Qüvvələrimiz var!

Adıbizim Çinar, Qula yüksəkliklərdəki hərbçilərimizin atəş nəzarətindədir;

Dağlarımızın, yüksəkliklərimizn başı üstündə üçrəngli bayrağımız dalğalanır! Bundan böyük xoşbəxtlik olarmı?..

26 iyun – Milli Ordu Günümüz qutlu olsun!