“O, bizi kitablarla həmişəlik dost etdi”
Bu gün mərhum hüquqşünas, “Femida” qəzetinin baş redaktoru Əyyub Kərimovun anadan olmasının 60 illik yubileyidir. Moderator.az saytı olaraq Əyyub Kərimovun qızı Ellada Kərimli ilə söhbətimizdə tanınmış hüquqşünasın bilinməyən özəlliklərinə, arzu və istəklərinə, aydınlıq gətirməyə çalışdıq, ailə üzvlərinin onunla bağlı xatirələrini dinlədik.
“Hələ ki, şok yaşayırıq, ağrı isə hələ qabaqdadır”
-Ellada xanım, Əyyub Kərimovun qəfil vəfatı onu yaxından-uzaqdan tanıyan hər kəsdə sözün həqiqi mənasında şok effekti yaratdı. Bilmək istərdik ki, atanızın vəftından keçən bu müddət ərzində qismən də olsa toparlana, bu qəfil sarsıntının təsirindən müəyyən qədər də olsa çıxa bilmisinizmi?
-Atamın vəfatı bizim üçün həqiqətən də böyük zərbə oldu. Bu cür sonluq kimsənin ağlına əsla gəlməzdi. Biz hələ də yaşadıqlarımızın şokundan xilas ola bilməmişik. Atamın vəfatı mənə pis, dəhşətli bir yuxu kimi gəlir. Hələ də qəlbimin dərinliklərində ümid edirəm ki, bir neçə dəqiqə və ya bir neçə saatdan sonra bu yuxudan ayılacam, atamı yenə də yanımda görəcəm.
Bilirsiniz, bu gün bizim yaşadıqlarımız yenicə güllə yarası alan insanın hiss etdikləri kimidir. Hansı ki, qəfil güllə yarası alan şəxs də yaralandığını başa düşür, bədənindən axan qanı görür, amma şok keçirdiyi üçün ağrını bütün şiddəti ilə hiss etmir. Bu yara soyuduqca, ilkin psixoloji sarsıntı keçib getdikcə, ağrı özünü daha çox büruzə verməyə başlayır. Bu gün bizim yaşadıqlarımız ağrıdan çox şokdur. Bilirəm ki, əsl ağrı hələ qabaqdadır. Bu ağrıya nə qədər, hara kimi dözə biləcəyik – buna cavab verməkdə acizəm.
“Onun çap edilməyən kitabları vardı”
-Əyyub bəyin qəfil vəfatı ilə əlaqədar onun yarımçıq qalan hansısa işi, layihəsi oldumu?
-Atam ailədə iş həyatından danışmağı xoşlamırdı. O, evdə olduğu vaxtı mütəliəsi xaricində ailəsinə həsr edirdi. Atamın bir sıra planları, arzuları var idi. Lakin o, bu arzuların demək olar ki, tamamını qardaşım Zakirə bağlamışdı. Atam vəfat edən ərəfədə qardaşımın həqiqi hərbi xidmətdən gəlməyinə az qalırdı. O, əksər arzularını qardaşımın əsgərlikdən gəlişi ilə əlaqələndirirdi. Bəzən bu məndə bir övlad kimi qısqanclıq da doğururdu. Yarızarafat-yarıciddi atama deyirdim ki, niyə bütün planlarını ancaq Zakirə bağlayırsan, bəs mən?
Atamın həm iş, həm də yaradıcılıqla bağlı bir sıra plannları var idi. Hansı ki, biz bu planların bəzisi ilə yalnız onun vəfatından sonra tanış ola bildik. Atamın vəfatından sonra bizə bəlli oldu ki, o, iki kitab üzərində işləyirdi və onu çapa hazırlayırdı. Həmin kitablar korrektə olunmuşdu və çox güman ki, yaxın günlərdə çap ediləcəkdi. Amma ölüm atamın digər planları kimi bu planlarını da yarımçıq qoydu.
-Həmin kitabları yaxın gələcəkdə çap etdirmək niyyətiniz varmı? Hər halda bu, Əyyub bəyin başladığı işi məntiqi sonluqla nəticələndirmək baxımından da məqsədəuyğun olardı.
-Doğrusu, indi bu haqda dəqiq bir söz söyləmək çətindir. Təbii ki, atamın aylar, illər ərzində üzərində işlədiyi, min bir əziyyətlə ərsəyə gətirdiyi kitabların çap edilməsi, ictimaiyyətə çatdırılması istərdik. Ancaq hələ ki, bu haqda düşünmək, bunu həyata keçirmək iqtidarında deyilik. Və yəqin ki, atamın yoxluğunu həzm etmək, özümüzü bu itkiyə inandırmağımız üçün bizə hələ uzun zaman lazım gələcək. Yalnız bundan sonra digər məsələlər kimi atamın çap edilməyən kitabları ilə bağlı da yəqin ki, bir qərar verəcəyik.
“Haqlısınızsa, məni də inandırın” deyirdi...”
-Əyyub bəyi bir ata, bir ailə başçısı kimi necə xarakterizə edərdiniz? Ailə adına alınan bütün qərarları təkbaşına özü verirdi, yoxsa, ailə üzvlərinin də fikirlərini nəzərə alır, onlara seçim azadlığı tanıyırdı?
-O, mənim üçün hər şeydən əvvəl dost idi. Mən hər şeyi məhz onunla məsləhətləşirdim. Atam düşüncə etibari ilə demokratik insan idi. O, mənə və ya digər ailə üzvlərimizə məsləhət verirdi, amma seçim məsələsinə gələndə bizə heç vaxt təzyiq göstərməzdi. Istərdi ki, hər kəs öz seçimini özü etsin. O, ailəsini amiranliklə, diktə ilə idarə etməyi sevmirdi. Çalışırdı ki, ailə ilə bağlı bütün qərarlar hər bir ailə üzvünün iştirakı və razılığı ilə alınsın. O, müzakirəyə açıq insan idi və hər zaman deyirdi ki, əgər hər hansı bir qərar almışamsa, bu, o demək deyil ki, bu, yeganə doğru qərardır və mən səhv edə bilmərəm. Əgər kimsə başqa cür düşünürsə və öz düşüncəsini məntiqlə əsaslandıra bilirsə, fikrini desin, təklifini irəli sürsün, məni də buna inandırsın. Əgər bu, məntiqli yanaşmadırsa, bu təklifi qəbul edək.
O, ailə daxilində mehribanlıq və həmrəyliyin möhkmlənməsinə çalışar, bir insanın ən böyük dayağının onun ailəsi olduğunu bildirərdi.
Mən ən xırda şeyi belə atamla məsləhətləşirdim. Atam bir yerdə durmağı, fəaliyyətsiz qalmağı sevən adam deyildi. O, nə qədər sakit və təmkinli görünürdüsə, bir o qədər dinamik idi. Hərəkətdə olmağı, özünü inkişaf etdrməyi, təkmilləşdirməyi sevirdi. Ölüm ona həm də bu mənada yaraşmırdı. Çünki onu susqun, hərəkətsiz təsəvvür etmək mümkün deyil.
-Əyyub bəy iş həyatındakı uğur və ya uğursuzluğu necə, ailə üzvü kimi sizinlə bölüşürdümü?
-Atamla mənim aramda əsl dost münasibətləri mövcud idi və buna görə də onu düşündrən, maraqlandıran məsələlərdən mənə də bəhs edirdi. Hətta onun apardığı bir neçə məhkəmə prosesində də iştirak etmişəm. O, kənar fikir və müşahidələri dinləməyi sevirdi. Deyirdi ki, ola bilsin ki, mənim görmədiyim hansısa bir məqamı kənardakı görür. O, bəzən öz gözləntilərini də mənimlə bölüşürdü. Elə işlər olurdu ki, onun nə ilə nəticələnəcəyi ilə bağlı proqnoz verir, bu proqnozu qanun və məntiqlə əsaslandırırdı. O, bir dost kimi də dəyərli insan idi və işlə bağlı bəzi məsələlər haqqında da mənimlə danışırdı.
“Atam deyirdi ki, həyat yoldaşı seçimi ən böyük, ən önəmli, ən həlledici seçimdir”
-Şübhəsiz ki, bir ata kimi Əyyub bəyin sizə bunca zaman ərzində verdiyi məsləhətlər az olmayıb. Bəs elə bir məsləhət, elə bir tövsiyyə olubmu ki, onu sizə dönə-dönə, məxsusi olaraq xatırlatsın?
-Olub. Atam həmişə deyirdi ki, onun bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında, həyatda doğru istiqamətdə irəliləməsində, yeniyetməlik və gənclik illərində üzləşdiyi çətinliklərin dəf edilməsində bacılarının böyük zəhməti və dəstəyi olub. O, bunu hər zaman yada salır, qiymətləndirirdi. Və atam deyirdi ki, onun sonrakı dönəmdə əldə etdiyi uğurlarda isə ən çox pay sahibi olan həyat yoldaşıdır. O, həmişə deyirdi ki, ailə quranda doğru seçim etmək olduqca vacibdir və bu, bütün uğurların, həmçinin uğursuzluqların əsasını təşkil edir. Atam öz həyat yoldaşını nümunə gətirərək deyirdi ki, çalışın həyatda ən böyük, ən həlledici seçim olan həyat yoldaşı seçimində yanılmayın. Bu məsələdə səhv etməyin. Çünki sizin sonrakı həyatınız böyük ölçüdə bu seçimdən asılı olacaq.O, bunu dönə-dənə diqqətimizə çatdırır, xatırladırdı. Atam deyirdi ki, uğurlu ailəsi olmayan insanın işdə, həyatda uğurlu insan olması çətin, hardasa mümkünsüzdür.
“İstənilən qayğı və diqqət onun boşluğunu doldurmaqd acizdir”
-Atanızın vəfatından sonra onun yaxın çevrəsindən, dostlarından sizinlə əlaqə saxlayan, sizə öz köməkliyini təklif edən insanlar oldumu?
-Oldu. Düzü, biz atamın dostlarından, onların göstərdiyi duyarlılıqdan çox razıyıq. Bilirsiniz, mənim atam dostluqda sədaqətli insan idi. Bu günə qədər də olsun yadıma gəlmir ki, o, hansısa dostu, tanışı, ümumiyyətlə hansısa insan haqqında mənfi söz işlətsin, onunla bağlı narazılığını ifadə etsin. Atamı tanıyan hər kəs bildirir ki, o, evdən yox, eldən getdi.
Atamın dostları vaxtaşırı olaraq bizimlə əlaqə saxlayır, sıxıntımız olub-olmadığı ilə maraqlanır. Mən ailəmiz adından onların hər birinə minnətdarlığımı bildirirəm. Lakin bu da aydındır ki, heç bir qayğı onun boluğunu doldura, onu əvəz edə bilməz.
-Bu gün Əyyub bəyin ad günüdür. Maraqlıdır, Əyyub bəy öz ad günlərini qeyd etməyi sevirdimi? Yoxsa ad günününü də sıradan bir gün kimi yaşayırdı?
-Atam ad günü məsələsində həssas insan idi. Elə bir il olmazdı ki, atam özünün, eləcə də ailə üzvlərimizin ad gününü qeyd etməsin. O, öz ad gününü yaxın qohum və dostlarının çevrəsində qeyd etməyi xoslayardı. Onun bütün dostları bilirdilər ki, hər il 18 may tarixində hökmən atamın ad günü məclisinə yığışacaq, bu günü təntənə ilə qeyd edəcəklər.
Sizə atamın ad gününə olan həssaslığı ilə bağlı yaxın qohumlarımızın dediyi bir əhvalatı danışmaq istəyirəm. Atam hələ uşaq vaxtlarından öz ad gününü qeyd etməyi sevirmiş və çalışırmış ki, heç kim onun ad gününü unutmasın. Bir dəfə atam uşaq vaxtı ad günü olmasına baxmayaraq, evdə heç bir hərəkətlilik müşahidə etmir. Başa düşür ki, onun ad günü unudulub. Bu, atamın xətrinə dəyir və o, öz ad gününü yada salmaq, qohumları onun ad gününü keçirməyə sövq etmək üçün maraqlı üsula əl atır. Bir-bir bütün yaxın qohumların qapısını döyən atam anasının adından onların hamısını evə dəvət edir. Amma anasının onları nə üçün çağırdığı haqqında heç bir söz demir. Axşam düşən zaman bütün qohumlar nənəvin evinə axışır. Nənəm bu qəfil gəlişlərin səbəbini soruşanda məlum olur ki, onları bura anasının adından atam dəvət edib və məqsəd öz ad gününü onlara xatırlatmaq, onların hamısını ad günündə bir masa arxasına yığmaq olub.
“Mütaliə onun üçün əsl istirahət idi”
-Ellada xanım, Əyyub bəyin kitaba, mütaliəyə olan marağı hər kəsə bəllidir. Lakin istərdik ki, onun ən yaxın dostu və ailə üzvü kimi bu barədə bir qədər də siz danışasınız. Sizcə kitab eşqi, mütaliə ehtirası Əyyub bəy üçün nə demək idi ?
-Bəlkə də sizə qəribə gələcək, amma inanın ki, kitab atamın sayəsində bizim ailəyə, ailəmizin həyatına elə dərindən daxil oldu ki, bu gün də ailəmizin, yaşamımızı kitabsız təsəvvür edə bilmirik. Mütaliə atam üçün zehni-mənəvi dinclik, ruhi istirahət idi. Elə bir gün olmazdı ki, o, mütaliəyə zaman ayırmasın. Atam ömrünün son gününə qədər yeni çap edilən, onda maraq doğuran bütün kitabları böyük həvəslə alır, onları çox böyük şövqlə mütaliə edirdi. O, uşaq vaxtımıdan bizdə də kitaba qarşı böyük məhəbbət oyadır, bizi daima oxumağa, öyrənməyə təşviq edirdi. Evimizdə atamın böyük kitabxanası var və orada əksər kitab iki ədəddir. Atam onlardan birini mənim, digəri isə qardaşım üçün alırdı və istəyirdi ki, gələcəkdə bizim hər birimizin ayrıca kitabxanamız olsun. O, kitablarını rəflərdə səliqə ilə, müəyyən kataloq üzrə yerləşdirir və özünə gərəkli olan kitabı bunca kitab arasında dərhal tapa bilirdi.
Onun kitabı nə dərəcədə sevməsi ilə bağlı sizə bir əhvalat danışmaq istəyirəm. Bir dəfə atam kitabları səliqəyə salmaq istəyəndə döşəmədən tavana qədər qalaqlanan kitabların bir hissəsi onun üstünə töküldü. Atam sözün həqiqi mənasında “kitab uçqunu”nun altında qaldı. “Uçqun” zamanı kardon üzlüklü kitabların bəzisi atamın belini zədələdi, onun kürəyində izlər qoydu. “Uçqun”dan sonra qəddini düzəldən atamın bizə dediyi ilk söz isə bu oldu: “Bax, belə olur e kitablar sıradan çıxır”. Bu, atamın kitaba olan sevgisinin bariz nümunəsi idi.
Bu gün atam yoxdur. Amma mən onun haqqında keçmişdə olmuş bir insan kimi danışa bilmirəm. İnanmaq istəyirəm ki, o, hardasa səfərdədir və bir gün hökmən geri dönəcək. Mən buna inanmağa məcburam. Çünki bilirəm ki, başqa cür yaşaya bilmərəm.
Seymur Əliyev
