Bu gün, müstəqil Azərbaycan Respublikasının dövlət quruculuğunda, ölkəmizdə müstəqilliyin bərpasında və yüksək inkişafında Ulu Öndər, Ümumilli Liderimiz Heydər Əliyev nələri etmişdirsə, İlyas İsmayılov da Azərbaycan hüquq-mühafizə orqanlarının, xüsusi ilə də prokurorluq sistemində göstərdiyi xidmətlərə görə adını tarixin şərəfli səhifələrinə yazmış görkəmli hüquqşünaslardan, rəhbərlərdən biridir. 

Təsadüfi deyil ki, o, daim öz çıxışlarında və məruzələrində, həmişə Ulu Öndər Heydər Əliyevin onun həyatında oynadığı böyük rolu minnətdarlıqla, bir örnək olaraq xatırladar və onun fəaliyyətini daim yüksək qiymətləndirərdi. Bu da çox düzgün və qanunauyğun bir hal idi. Çünki o, yaxşılıqları heç vaxt itirməyən, etibarlı və halal bir şəxsiyyətdir. Biz Azərbaycan Dövlət Universitetinin hüquq fakultəsində təhsil alarkən dəyərli müəllimlərimiz - Murtuz Ələsgərovun, Məmməd Xələfovun, Məsuməxanım Məlikovanın, Cəfər Mövsumovun, Tofiq Qafarovun, Firudin Səməndərovun və başqalarının bizə daim nümunə göstərdiyi keçmiş tələbələrdən biri və bəlkə də birincisi  İlyas İsmayılov olardı. Başqa sözlə hələ tələbə ikən, onun şəxsiyyətinə bizdə böyük maraq və xoş qibtə hissi yaranmışdı. Ulu Öndər Heydər Əliyevin 70-ci illərin ortalarında prokurorluq orqanlarında apardığı köklü islahatların nəticəsi olaraq, mənim kimi sadə kəndli balaları da prokurorluq  orqanlarında işləmək imkanı əldə etdilər. Həyatımın sonrakı dövrlərində qismət elə gətirdiki mən onun 2 rəhbərliyi altında işləməli oldum. 

Mən təyinatla Quba rayon Prokurorluğuna göndərilmişdim. Baş Prokuror, görkəmli dövlət xadimi Abbas Zamanov yaxşı, ləyaqətli və vicdanlı bir komanda formalaşdırmışdı. Biz gənclər də var gücümüzlə çalışırdıq ki, bizə göstərilən ehtimadı əməl işimizlə doğruldaq. Buna görə də, qısa müddətdən sonra mənim Quba rayon Prokurorunun müavini vəzifəsinə irəli çəkilməyim məsələsi gündəmə gəldi. Mən ilk dəfə Baş Prokurorun kadr üzrə müavini İlyas İsmayılovu 1 iyun 1979-cu ildə, onun qəbulunda olarkən yaxından gördüm, tanıdım və onun şəxsiyyətinə böyük marağım yarandı. Son dərəcə ciddi, tələbkar, həssas bir şəxsiyyətlə qarşılaşdığıma əmin oldum.

Elə həmin gündə məni İlyas İsmayılovun tövsiyyəsi və təminatı ilə Quba rayon Prokuroruna müavin vəzifəsinə təyin etdilər. Həmin vaxt üçün bu mənə göstərilən böyük bir ehtimad idi. Sonralar mən Mirbəşir (indiki Tərtər) və Şamaxı rayon Prokuroru vəzifəsinə təyin edilərkən də, onun müstəsna xidmətləri oldu. Etiraf edirəm ki, gənc mütəxəssis kimi qarşımda çox mühüm vəzifələr qoyulmuşdu və bu ehtimadları əməl işimlə doğrultmaq mənim vəzifəm idi.

Mən Tərtər rayon prokuroru vəzifəsində işləyərkən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qaynar proseslərin içində oldum. Bu həmin regionda yerləşən nadir rayonlardan biri idi ki, əhalinin cəsarəti və qətiyyəti nəticəsində ərazi itkisinə məruz qalmadı və erməni separatçılarının cavablarının layiqincə verilməsində həmişə öndə getdi, nümunə göstərdi. Separatçı qüvvələrin bir sıra maliyyə mənbələrinin ifşa olunmasında – məsələn, Elza Qriqoryanın ifşasında Tərtər rayon prokurorluğunun mühüm xidmətləri oldu. 

Sonralar mən Xocalı deputat-istintaq komissiyasının tərkibində, ölkəmizin bu münaqişə ilə bağlı ciddi problemlərinin həllinə dair onlarla məruzə və çıxışlar hazırlamış və onların bir hissəsi, kütləvi informasiya vasitələrində və xarici mətbuatda dəfələrlə dərc edilmişdir. Tale elə gətirdi ki, mən İlyas İsmayılovu yaxından tanıdıqca, onun əməli işinə yaxından bələd olduqca, onu özümə bir nümunə, örnək olaraq qəbul etmişdim. O, sözün əsl mənasında prokurorluq orqanlarında çalışan bizim gənc nəsil üçün bir örnək, bir etalon idi, nümunə idi. Biz təmizlikdə, ləyaqətli və qətiyyətli olmaqda ona oxşamağa çalışırdıq. 

Elə 3 buna görə də, ədalətsizliyə və sui-istifadə hallarına qarşı prinsipial mübarizədə bəzən özümüzdən asılı olmayaraq intiriqaların girdabına düşürdük. Məsələn, işlədiyim rayonların birində rayon rəhbərliyi prokurorluğun fəaliyyətinə qərəzli yanaşırdı. Məni “kommunistlərə divan tutmaqda” əsassız olaraq ittiham edirdilər. Məsələ, Mərkəzi komitənin birinci katibi Əbdülrəhman Vəzirovun yanında müzakirə edilərkən, Baş Prokuror İlyas İsmayılov məni, başqa sözlə, haqqı və ədaləti cəsarətlə müdafiə edib, korrupsiya və rüşvətxorluğa qarşı aparılan mübarizənin düzgün olduğunu sübuta yetirdi. Haqq-ədalət qələbə çaldı. Həmin vaxt heç kimi olmayan mənim kimi bir əməkdaşını sona qədər və cəsarətlə müdafiə etmək, hər oğulun işi deyildi. Fəqət belə çətin vaxtlarda o, bizim dayağımız və köməyimiz idi. İlyas İsmayılov istər Mərkəzi Komitənin inzibati orqanlar şöbəsində, Baş Prokurorun müavini və Baş Prokuror vəzifəsində işləyərkən, müstəqil ölkəmizin ilk Ədliyyə naziri olarkən, o, bu orqanların nüfuzunu daim yüksəltmək yolunu tutmuşdur. 

Onun formalaşdırdığı və tərbiyyə etdiyi bir çox kadrlar hazırda da hüquqmühafizə orqanlarında rəhbər vəzifələrdə uğurla işləməkdədir. İlyas müəllimlə müəyyən müddət, bir yerdə, onun rəhbərliyi altında işləsəm də, aramızda həmişə bir ciddi pərdə olmuşdur. Ədalətin və qanunçuluğun qorunmasında o, bizə bir örnək idi.

O, prinsipial və qətiyyətli idi.Yaxşıya və pisə obyektiv qiymət verən bir rəhbər idi. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, deyə bilərəm ki, mən onun dövründə Baş Ədliyyə Müşaviri rütbəsinə qədər olan bütün rütbə dərəcələrimi növbədənkənar və mükafat qaydasında almışdım. Mənim kimi sadə kəndli övladlarının yüksəlişində onun təmənnasız xidmətləri olmuşdur. İlyas İsmayılov ideal təmizliyi, ləyaqəti, mərdliyi və cəsarəti ilə görkəmli tarixi bir şəxsiyyət olduğunu artıq sübut etmişdir. 

90-cı illərdə ölkədə ictimai asayişin qorunmasında, milli-mənəvi dəyərlərin mühafizəsində, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq hüququn prinsipləri əsasında həllinə ciddi səy göstərilməsində, ölkəmizdə müstəqil hüquqi dövlət quruculuğunda, istər İttifaq səviyyəsində basqıların qarşısını alınmasında, istərsə də milli, vətənpərvər Vətən 4 övladlarının haqsızlıqlardan qorunmasında onun misilsiz xidmətləri və rolu olmuşdur. 

O, öz çıxışları və əməlləri ilə xalqımızın ədalət hissinin təşəkkülündə və inkişafında bir alim kimi də, dəyərli xidmətlər göstərmişdir. İlyas müəllim bizə - prokurorluq işçilərinə öz tövsiyyələri və məsləhətləri ilə daim düz yol göstərirdi. Onun əvəzsiz məsləhətləri, sözləri, indi də qulaqlarımda qalmışdır və həyatımın sonuna qədər mənimlə olacaqdır. Məsələn o, bizə deyirdi ki, təmiz işləyin. Təmiz işləyəndə, ləyaqətli olanda insan heç kimdən çəkinmir, gözü kölgəli olmur, əməllərindən narahatçılıq keçirmir, əsəbləri və sağlamlığı yerində olur, insultun və infaktın qurbanına çevrilmir. Belə müdrik nəticələr İlyas İsmayılov kimi böyük şəxsiyyətlərin dəyərli tövsiyyələri kimi bü gündə aktualdır, müasirdir. O, bizə, insanlarla münasibətdə bir prokuror kimi sadə, təmkinli və qayğıkeş olmağı tövsiyyə edirdi. 

Deyirdi ki: “təkəbbürlü olmayın, özünüzə həmişə nəzarət edin, özünüzə kənardan baxmağı bacarın. Onda siz öz səhvlərnizi hamıdan daha tez görər və onları islah edərsiniz, yolunuzdan azmazsınız, nüfuzunuz daim artmış olar.” O, bizə hüquq elmini dərindən sevdirən bir müəllim idi. Sözün əsl mənasında bizi qədim fəlsəfi təlimlərin və nəzəriyyələrin dərindən öyrənilməsinə və tətbiqinə çağırırdı.Sonralar mən, AMEA-nın Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunda direktorun elmi işlər üzrə müavini vəzifəsində işləyərkən, onun nəinki hüquqşünasların, həm də filosofların çox böyük hörmət etdiyi nüfuzlu bir alim, görkəmli bir tədqiqatçı olduğuna əmin oldum. 

Məsələn, onun vaxtilə İnstitut direktoru olan, Akademik Firudin Köçərlinin qayğısı və rəhbərliyi ilə Leninqrad şəhərinə aspiranturaya göndərilməsini daim minnətdarlıqla xatırlaması və bu barədə məqaləsi çox ibrətamizdir. Ölkəmizin böyük sərvəti hesab olunan alimlərimiz, ziyalılarımız, dövlət xadimlərimiz onun üçün çox dəyərli idi. 

Müstəqilliyin ilk illərində hüquqi dövlət nəzəriyyəsi ilə bağlı İlyas İsmayılovun, hətta İttifaq miqyasında ilk və ən dəyərli əsərlərdən birinin elmi redaktoru olmuş, görkəmli filosof Əbülhəsən Abbasovun (onun bu yaxınlarda “ictimai meqatrend: Hansı istiqamətdə getməli və nə etməli?” 5 adlı samballı məqaləsi oxuculara yaxşı tanışdır) onun həmin institunda işləyərkən elmi əməkdaşlıqları barədə xoş xatirələri mənə çox dərindən təsir göstərmiş və İlyas müəllimi mənə daha çox  sevdirmişdir. O, sözün əsl mənasında böyük və görkəmli tədqiqatlar müəllifidir. Yadımdadır ki, mən mərhum dostum, prokurorluğun nüfuzlu əməkdaşı Vahid Məmmədovla birlikdə 1984-cü ildə SSRİ Baş Prokurorluğunun Leninqrad şəhərindəki “İstintaq İşçilərini Təkmilləşdirmə İnstitutunda” təhsil alarkən, onun Leninqradın hüquqşünas alimləri arasında böyük nüfuz və söz sahibi olduğunun canlı şahidi olmuşuq və bu görkəmli həmvətənimizlə qürur duymuşuq. İlyas İsmayılovun prokurorluğa rəhbərlik etdiyi dövrdə onun həyata keçirdiyi tədbirlər nəticəsində ölkədə bu orqanın nüfuzu ildən-ilə dinamik olaraq artmış və genişlənmişdir. 

Təsadüfi deyil ki, 1990-cı ildə Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinə keçirilən seçkilərdə prokurorluq orqanlarının 20-yə qədər əməkdaşı Respublikanın xalq deputatı seçilmişdir. Tariximizdə bu qədər prokurorluq əməkdaşının Respublikanın xalq deputatı kimi şərəfli bir mövqe tutması, seçilməsi bir ilk idi və birmənalı şəkildə bütün bunlar İlyas İsmayılovun böyük xidmətlərinin bariz nümunəsi, təcəssümü idi. O, prokurorluqda özünə məxsus şərəfli bir məktəbin əsasını qoymuşdur. Həmin vaxt SSRİ-nin Baş Prokurorluğunun fəaliyyətində Azərbaycan SSR Prokurorluğunun nümunəvi fəaliyyəti daim qeyd olunur və müsbət iş təcrübəsi vaxtaşırı olaraq yayılırdı. 

İlyas müəllim, bizə təbiətin mühafizə edilməsi, ətraf mühitin qorunması, uşaq hüquqlarının mühafizəsi, qocaların və kimsəsizlərin sosial hüquqlarının təmin olunması və digər bu kimi nəcib işlərin yerinə yetirilməsinə diqqətin artırılmasını tələb edirdi. 

İlyas İsmayılovun məntiqi mühakimələri, obyektiv və ədalətli qərarları onu ölkədə söz sahibinə çevirmişdir. Təsadüfi deyil ki, o, ölkəmizdə ilk milli kadr idi ki, SSRİ Baş Prokurorluğunun məsul bir şöbəsinə rəis vəzifəsinə irəli çəkildi. İlyas müəllim Respublikanın xalq deputatı, partiya sədri kimi də öz ideyalarına daimi sədaqətli olmuş, savadı, qətiyyəti və ədalətliliyi ilə xalqımızın dərin hörmətini qazanmışdır. Onun xidmətləri geniş və 6 rəngarəngdir. Mən isə onun xidmətlərinin çox qısa bir hissəsi haqqında söz açdım. Son olaraq yubiliyara uzun ömür, möhkəm can sağlığı və şəxsi həyatında böyük uğurlar arzu edirəm.