Moderator.az Axar.az-a istinadən Kəramət Böyükçölün politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə müsahibəsini təqdim edir.

”“ Azad mətbuat üçün mütləq reklam bazarı olmalıdır. 90-cı illərdə isə reklam bazarı boğulurdu. Biznesmenlərin heç biri mətbuata bir köpük də reklam vermirdi. İcazə ilə cəmi iki-üç qəzetə reklam alırdı, “Ayna/Zerkalo”, “Exo” və bu kimi loyal qəzetlər! Belə olan halda iki yol qalırdı: ya sarı mətbuata çevrilmək, skandal, kəmərdən aşağı xəbərlər, böhtanlar, şayiələr, ya da hakimiyyətin sızdırdığı xəbərləri çap eləmək. Məsələn, “Yeni Müsavat”, “Azadlıq” qəzetləri buna getdi, ona görə də populyar olaraq qaldılar. Mən isə o yolu seçə bilməzdim, çünki əqidəmizə, məsləkimizə ziddir. Biz ancaq düznəqulu yazırdıq, bu şəkildə də davam eləmək mümkün deyildi. Çünki maaş alan işçimiz yox idi, ancaq könüllü yazırdılar və heç bir qonorar almırdılar. Qəzetin satışdan gələn pulu növbəti çapına güclə çatırdı. Siz KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun arxivinə də baxa bilərsiniz, “Azadlıq” və “Yeni Müsavat” qəzetlərinə həmişə onminlərlə pul verilirdi, bizə isə heç nə.

”“ Əvvəla, “Xəzri” qəzetini mən nəşr etmirdim, orda köşə yazarı idim. O qəzeti sadəcə, qısa bir müddətdə mən buraxdım. Bəli, Avropa Birliyi bizə qrant ayırırdı. Layihədə nə yazılmışdısa, işçilərə o da verilirdi. Heç kim deyə bilməz ki, mənim bir qəpik pulumu yedilər.

”“ Sosial demokratlar oturuşmuş sinfi cəmiyyətlərdə mötəbər partiyalardır. Avropada Sosial Demokrat partiyalarının arxasında kim durur? - Həmkarlar İttifaqları, peşə birlikləri, orta sinfin aşağı hissəsi və s. Bizdə fəhlə sinfi varmı? Bizdə isə ancaq bisavad kütlə var. Bizim Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının əsas üzvləri orta təbəqənin aşağı hissəsinin nümayəndələridir. Onlar pula meyillidirlər. Bizdə də pul yoxdur. Ona görə də adamları hey yanımıza yığırdıq, bir balaca imkan olan kimi isə qaçıb vəzifəyə gedirdilər. Biz hansısa bir ülvi, ideal nəzəriyyə verirdik. Neçə dəfə cəhd eləmişik ki, peşə birlikləri yaradaq, alınmayıb.

İkincisi, xalqın siyasi savadsızlığı da bizim qarşımızı alıb. Siyasi savad olması üçün də gərək hansısa bir təcrübə və nəzəriyyə olsun. İndi bizim xalqın çox gözəl musiqi, mətbəx mədəniyyəti var, qonaqpərvərliyimiz var, amma siyasi mədəniyyəti varmı? Qaçarlar dövründə bu xalq siyasi mədəniyyət əldə eləyə bilərdi? Yox. Romonovlar dövründə əldə eləyə bilərdi? Yox. Sovet dövründə əldə eləyə bilərdi? Yox. Bir siyasi Şeyx Nəsullah gəlib deyəndə ki, Baykal gölündən Aralıq dənizinə qədər böyük türk dünyası yaradacağıq, inanırdılar. Belə bir cəmiyyətdə hansı siyasi mədəniyyətdən danışmaq olardı?

”“ Soros Fondu müstəsna açıq fəaliyyət göstərən fonddur. Azərbaycan Respublikasının Açıq Cəmiyyət İnstitutu yarandığı andan bağlandığı günə qədər nə qədər pul gəlib, necə xərclənib, kim nə qədər götürüb, hamısı açıq şəkildə internetdə var. Bizim Açıq Cəmiyyət İnstitutunun ən böyük proqramlarından biri də narkomanlara köməkdən ibarət idi. SPİD-ə qarşı, insan haqlarının, dəylərinin təbliğatı üçün kurslar keçirilirdi. Seçkilərə nəzarət, gənclərə debat mədəniyyət aşılamaq və s. Bunlara görə məni nə üçün qınamalıdırlar? Mənim rəhbərlik elədiyim dövrdə xərclənən hər bir dollara görə qanun qarşısında cavab verməyə hazıram. Pulların hamısı da bankdan keçirdi, Soros Fondunda qeyri-bank ödəmələr yox idi.

”“ Sizə bir dəfə də dedim ki, mənə onunla bağlı sual verməyin!

”“ Mən iki il Misirdə işləyəndən sonra bir dənə “Moskvi甝 maşını almışdım. Mənim maşınla heç aram yox idi. Sadəcə, ailəmiz bağa gedib-gələndə avtobusla çətinlik çəkirdim. İnsafən, orda yaxşı maaş verirdilər.

”“ Birincisi, qəzetim hamının üzünə açıq idi, kim nə istədi, yazırdı. Mən sizə o qəzetin nömrəsini göstərərəm ki, orda məni eninə də, uzununa da tənqid, hətta təhqir ediblər. Eynilə kürd əsilli hansısa Azərbaycan vətəndaşı da yazı gətirirdi ki, bunu çap elə, mən də eləyirdim. O ki qaldı Öcalan məsələsinə, siz bilirsinizmi o zaman Türkiyədə kürdlərə kürd adı vermək qadağan idi? Siz bilirsinizmi o zaman Türkiyə radio və televiziyasında kürd musiqisi çalmaq qadağan idi? İctimai yerlərdə kürd dilində danışmaq qadağan idi, həbs cəzası gösləyirdi. Bunların hamısı insan hüquq və azadlıqlarının pozulması idi. Və məhz insan hüquqlarının pozulması nəticəsində marksist qruplar hakimiyyətə qarşı silahlı mübarizəyə başlamışdılar. Mən isə PKK-nın yaranma və fəaliyyət səbəblərini açıq göstərirdim ki, bunlar Türkiyə hökumətinin yanlış siyasətinin nəticəsidir. Əgər o vaxt Türkiyə hökumətinin həmin yanlış siyasəti olmasaydı, kürd terroru da olmazdı. Bizim bəzi bəsit, məsələdən bixəbər, həyatı ağ və qara ”“ türk və kürd görən adamlar buna görə məni qınayır. Türk də insandır, kürd də. Və bunların arasındakı münasibətlərdə sosial hüquqları, iqtisadi hüquqları görmürdülər. Mən türkəm, onlar kürddür, vəssalam, bundan başqa söz yox idi. Mən də yazırdım ki, Türkiyə hökumətinin anti-kürd siyasəti və kürd əsilli vətəndaşlarının hüquqlarını pozması ona gətirir ki, Türkiyədə terror təşkilatı fəaliyyət göstərir və geniş xalq dəstəyi qazanır. Amma Bülənt Ecevitdən sonra Türkiyədə kürdlərin hüquqları tanınmağa və onlara qarşı dövlət basqısı aradan götürülməyə başlandı. Ərdoğan hakimiyyətinin ilkin dönəmində isə bu proses daha da genişləndi, kürd musiqisi tanındı, kürd dilində danışdılar, kürd televiziyası, kürd radiosu və s. yarandı. Bundan sonra terror üçün əsas bitdi.

Bütün hallarda etiraf eləmək lazımdır ki, bu cür basqı şəraitində, ölüm təhlükəsi altında öz xalqının hüquqları uğrunda Öcalan kimi mübarizə aparmaq hər adamın işi deyil. Yəni Öcalan qorxaq deyil, Kələkiyə qaçmadı, gizlənmədi. Salvador Aliende kimi əlində silah mübarizə apardı. Mən Öcalanın mövqeyini bəyənməyə, əqidəsini bölüşməyə bilərəm. Amma insan kimi o qəhrəmandırsa və bunu görürəmsə, deməli, etiraf eləməliyəm. Və Öcalan indi həbsxanada oturub nə deyir? Deyir ki, biz türk xalqı ilə barışmalıyıq, türk xalqı ilə birlikdə demokratik Türkiyə qurmalıyıq. Bunu deyir də! Deməli, Öcalan düşünüb dəyişməyə qadir bir şəxsdir.

”“ Deyim: Xalq hərəkatının bir yolu var, demokratik islahat yolu, elədirmi? Bu demokratik islahatda gərək mütləq hakim zümrə ilə əməkdaşlıq edək. Hakim zümrə də qarabağlı Vəzirovdan və onun ətrafından ibarət idi. Elçibəy və ətrafı isə heç bir əsas olmadan qan töküb onu devirdi. Vəzirovun devrilməsinin qan bahası 20 Yanvar oldu. 20 Yanvara gedən yolun əsas günahkarlarından biri Elçibəy və onun ətrafı idi. 20 Yanvara gedən yol bilirsinizmi nədən keçir? Bu hadisə göydən paraşütlə düşmədi. Bunları ətraflı şəkildə bilmək istəyirsinizsə, Leyla Yunusun “Siyasətçinin məsuliyyət meyarı” məqaləsini tapıb oxuyun.

”“ Bəli, var. 1989-cu ildə Azərbaycan demokratik hərəkatının qarşısında bir yol dururdu: qarşıdan gələn parlament seçkilərinə hazırlıq. Bu, təkcə bizim qarşımızda duran yol deyildi. Sovet dövründə 1985-ci ildə seçilmiş Ali Sovetlər 1990-cı ilin yazında yenidən seçilməli idi. O zaman Xalq Cəbhəsinin xalq arasında müstəsna hörməti və sevgisi var idi. Və şübhəsiz ki, bu seçkilərdə Xalq Cəbhəsi Kommunist Partiyasını məğlub edəcəkdi.

Latviya, Litva, Estoniya və Moldova, Gürcüstan, Ermənistan, Azərbaycan - bu yeddi respublikada xalq cəbhələri Kommunist Partiyasını əyib məcbur edirdilər ki, onların iradəsinə tabe olsun. Azərbaycanda avqust və sentyabrda başlanmış böyük tətillərin, böyük nümayişlərin nəticəsində Kommunist Partiyası məcbur olmuşdu ki, Qarabağın Xüsusi İdarə Komitəsini ləğv eləsin və Azərbaycan Respublikasının suverenliyi haqqında qanun qəbul eləsin. Bəli, bu, Azərbaycan Xalq Hərəkatının böyük qələbəsi idi. Bu 6 respublikada xalq hərəkatları ordu və sovet hakimiyyəti ilə toqquşmaya getmədilər. Seçki yolunu tutdular. Və 90-cı il yazdakı seçkilərdə Latviya, Litva, Estoniya, Moldova, Ermənistan, Gürcüstanda Xalq Cəbhələri qələbə çaldı, öz hökumətlərini qurdular, Kommunist Partiyası isə getdi müxalifətdə oturdu.

Bəs Azərbaycanda nə baş verdi? Azərbaycanda Elçibəy və onun ətrafının başçılığı altında başqa proses getdi. Bu proses ondan ibarət idi ki, mən Xalq Cəbhəsi İdarə Heyətinin üzvü kimi qışqırırdım ki, zorakılığa getməyin, dövlət orqanlarına hücum etməyin, seçkilərə hazırlaşın, 5-6 aydan sonra seçkidir. Məni qırağa itələdilər. Bəs nə edirdilər? Raykomlara hücum yoluna əl atdılar. Xalq Cəbhəsi rayon təşkilatları 17 rayonda zorakı yolla raykom katiblərini devirdilər. Devirdikləri kimlər idi? Vəzirovun adamları. Mən dedim ki, siz neynirsiniz? Siz dövlətə əsas verirsiniz, bəhanə verirsiniz ki, gəlib bizi əzsin. Elçibəy əlinin arxası ilə məni itələyib deyirdi ki, bu Zərdüşt iranlıdır, həmşəridir, kommunistdir, satqındır, Vəzirovun adamıdır, buna nə qulaq asırsınız? Axırıncını da Cəllabadda devirdilər, yenə də qan tökməklə, binanı, polisi yandırmaqla. Mən isə prosesləri görürdüm, çünki mən hadisələrə çayxana yox, öz təcrübəm və biliyim səviyyəsindən baxırdım. Görürdüm ki, artıq Moskvada qərara alıblar ki, Azərbaycanı əzsinlər. Qarbaçovun özünə sual vermişdilər ki, nə üçün 20 Yanvar hadisəsi baş verdi? Demişdi ki, Xalq Cəbhəsi 17 raykomu dağıtmışdı, özü də Elçibəyin başçılığı altında. Sovet hökuməti artıq qərara almışdı ki, Bakını dağıdacaqlar, ona görə də şərait yaradırdı ki, burada başıpozuqluq daha da artsın. Nə qədər çox qanunsuz hərəkət olsa, Moskvanın əlində o qədər çox bəhanə olacaqdı. Məhəmməd Seyid Qarabaği, Məhəmməd Hatəmi başlarına adamları yığıb sovet idarələrinə hücum edirdilər. Mən də qışqırırdım ki, siz neyniyirsiniz, Moskvanın əlinə bəhanə verirsiniz, ordu gələcək. Pənah Hüseyn deyirdi ki, ə, bəsdi də, Zərdüşt, bizim zəhləmizi tökmə, elə qışqırırsan “ordu gələcək, ordu gələcək”, Tiflisdən sonra Bakıya ordu gəlməyəcək, zabitlər komandanlığın əmrini yerinə yetirməyəcək.

Birdən mənim ağlıma bir fikir gəldi, dedim ki, biz burda 16 nəfərik, Leyla xanım qadındır, onu çıxıram, hərbi mükəlləfiyyət ona aid deyil. Xalq Cəbhəsinin İradə Heyətində, başda sədr olmaqla, 15 kişiyik, xahiş edirəm əlinizi qaldırın, kim orduda qulluq eləyib? İki nəfər əlini qaldırdı - Əlikram Hümbətov və mən. Soruşdum ki, Əlikram bəy, siz orduda necə qulluq eləmisiniz? Qayıtdı ki, Poltexnik İnstitunun avtonəqliyyət fakültəsini qurtarandan sonra məni orduya çağırdılar, avtonəqliyyat rotasının komandiri olmuşam. Mən də dedim ki, Misirdə döyüşən orduda olmuşam, bombardman altında olmuşam. İdarə Heyətinə sual verdim ki, bəs siz 13 kişi nə üçün orduda qulluq eləməmisiniz? SSRİ Konstitusiyasının 67-ci bəndində yazılmışdı ki, sosialist vətəninin qorunması Sovet insanının müqəddəs borcudur. Əbülfəz Elçibəy, İsa Qəmbər, Pənah Hüseyn, Sabit Bağırov, Hikmət Hacızadə, Rəhim Qazıyev, Sülhəddin Əkbər, Nəcəf Nəcəfov, Canbaxış Ümidov, Etibar Məmmədov, Nemət Pənahlı heç biri hərbi xidmətdə olmayıblar. Bəs nə üçün olmamısınız? Başladılar gülməyə. Yəni biz xidmətdən əkilmişik, siz iki axmaq gedib orduda xidmət eləmisiniz. Dedim ki, siz hərbi xidmətdə olmamısınız, ona görə də bilmirsiniz ki, orduya əmr versələr ki, xalqa atəş aç, açacaq. Pənaha dedim ki, təsəvvür elə, mən zabitəm, mənə əmr verilib ki, bu tankı A nöqtəsindən B nöqtəsinə sürüm. Yolda baxıram ki, anam tankın qabağında dayanıb. Ya anamın üstündən keçməliyəm, ya da həyatımı təhlükəyə atıb tankdan çıxıb anamı götürüb fırladıb atmalıyam kənara, təzədən tanka oturmalıyam. Sən niyə bunu başa düşmürsən? Çünki mən həyatım bahasına olsa da, bütün əmrləri sözsüz yerinə yetirəcəyimə and içmişəm.

Yenə də Xalq Cəbhəsinin yanvar ayının 6-7 konfransında mən çıxış elədim. Dedim ki, yaxınlaşan qanı, zorakılığı və məğlubiyyəti görürəm. Mən adımı bu cinayətə qatmaq istəmirəm, ona görə də istefa verirəm. Akademiyanın dəyirmi zalında 500 adam əyləşmişdi, hamısı qışqırdılar ki, qorxaq, satqın, axmaq, agent. Və mən özümün yaratdığım Xalq Cəbhəsindən istefa verdim. Halbuki, proqramını da, ilk dayaq dəstələrini də özüm yaratmışdım. İndiyə kimi də Allaha şükür edirəm ki, o cəsarəti, o bəsirəti özümdə tapdım və istefa verdim. Bundan sonra Əbülfəz bəym durdu ayağa, əlinin işarəsi ilə zalı sakitləşdirib dedi ki, mən azadlığa gedən yolda demokratiya ilə yanaşı qan da görürəm. Hamı əl çaldı ki, nə gözəl sözdür.

”“ Bəli, o sözün müəllifi Bencamin Franklindir. O demişdi ki, demokratiya ağacı vaxtaşırı qanla suvarılmalıdır. Yaxşı, Əbülfəz bəy, qanla o zaman suvarılmalıdır ki, başqa yol yoxdur. Axı mən deyirəm ki, qaqaş, seçki olacaq və seçkidə biz Kommunist Partiyasını udacağıq. Bununla da hökuməti, parlamenti götürəcəyik.

”“ Bundan sonra Sovet hakimiyyəti Azərbaycan xalqını əzmək üçün əlində daha əsaslı bəhanə olsun deyə Xalq Cəbhəsinə daha yaxşı şərait yaratdı ki, özbaşınalıq eləsin. Özü də məndə məlumat var ki, Sovet hakimiyyəti məhbusların hamısını azad eləyib gətirib Bakıya yığmışdı ki, burda vəhşilik eləsinlər. Bütün dünyanın gözü qarşısında Xalq Cəbhəsinin əli ilə bəhanə yaradandan sonra yavaş-yavaş Primakov, KQB-nin sədr müavini Babkov, Daixili İşlər naziri Bakatin, müdafiə naziri Bakıya gəldi. Moskvadan yüzlərlə milis işçiləri gəlmişdi. SSRİ müdafiə nazirinin ayıq vaxtı olmurdu, bütün günü içirdi. Hamısı Azərbaycan xalqını əzməyə gəlmişdi. Amma bunun planını hazırlamaq lazım idi. Akademik Primakov bir-bir Xalq Cəbhəsinin rəhbərləri ilə görüşdü. Əbülfəz Elçibəyi və İsa Qəmbəri qəbul elədi, onlara dedi ki, qaranlıq, çox pis vaxtdır, belə şəraitdə xalqı küçəyə çıxarmayın. İsa qayıdır ki, dinc nümayişlər xalqın konstitusion hüququdur. Primakov sonra deyir ki, İsa çox qiymətli kadrdır, onu qoruyun. Axı, İsanın dediyi Primakovun planına uyğun idi.

Qulaq asın, mən sizə desəm ki, Kəramət, uşağını küçəyə gəzməyə çıxartma, küçədə banditlər var, ora-bura güllə atır, sən mənə nə deyəcəksən? Deməlisən ki, xəbər verdiyin üçün çox sağ ol. Ya da deyəcəksən ki, yox e, küçədə gəzmək mənim konstitusion hüququmdur. Əgər belə desən, mən fikirləşəcəm ki, ya sən təxribatçısan, uşaqların düşmənisən, ya da başdanxarabsan. Primakov deyir ki, camaatı küçəyə çıxarmayın. O, bunu deyəndə Azərbaycan xalqına yanmırdı. Sadəcə, Xalq Cəbhəsi liderlərinin axmaq olduğunu bilib deyirdi, bilirdi ki, onlar yenə camaatı küçəyə çıxaracaqlar.

Bakı sovet şəhəri idi, dördüncü ordunun qərargahı idi. Bakıda on bir min sovet qoşunu vardı. Dördüncü ordunun ən böyük planı Tehranın tutulması idi. Lənkəran tanklarla dolu idi. Azərbaycanda üç sovet diviziyası vardı: Bakıda, Lənkəranda və Naxçıvanda. Nə üçün? İrana, sonra da Bağdada qədər çıxmaq üçün. Azərbaycanda atom silahı bazaları, anbarları, raket, təyyarə bazaları var idi. Bunların isə başları yox idi, görmürdülər, axı hərbi xidmətdə olmayıblar, elə deyirlər ki, Tiflisdən sonra Bakıya atmazlar.

Və yanvarın 19-da gecə vaxtı Elçibəy camatın qabağında çıxış eləyib deyir ki, heç nədən qorxmayın, ordu şəhərə girməyəcək, sadəcə, hər ehtimala qarşı uşaqlar və qadınlar evə getsinlər, amma kişilər qalsınlar. Ay camaat, yolları möhkəm tutun, ordu gəlsə, biz onları şəhərə buraxmarıq. Heç nədən qorxayın... Bir qoduq gəlib Əbülfəz bəyin qulağına deyir ki, bəy, Mərkəzi Komitənin yanından gəlirəm, deyirlər ki, ordu şəhərə girəcək. Elçibəy əyilib onun qulağına deyir: səs salma, camaatı qorxutma. Elçibəyin qulağına deyilən bu sözü Sədrəddin bəy də eşidib. Amma Elçibəy təzədən başını qaldırıb ki, camaat, qorxmayın, möhkəm dayanın. Bunu deyəndən sonra Elçibəy özü mindi maşına, getdi indiki Yeni Yasamal adlanan yerdə yaxın bir badə dostu vardı, Becan Fərzəliyev, onun evində gizləndi. İsa Qəmbər deyirdi ki, dinc nümayiş xalqın konstitusion hüququdur. Halbuki, özü 20 yanvar gecəsi Yusif Səmədoğlunun evində qaldı, radioda Bakıdan reportajlara qulaq asırdı. Fikir verin, işlərini görüblər, xalqı tankın qabağına qoyublar, özləri də qaçıb gizləniblər. Xalqa deyirdilər ki, biz sizə silah verəcəyik. Ayə, nə silahı verəcəksiniz? Hələ Elçibəy və onun komandasının çox oyunlarını danışaram.

”“ Litva xalqının Xalq Cəbhəsi hakimiyyətə gələndə birinci demokratik qərarlarından biri o oldu ki, lüstrasiya haqqında qanun qəbul eləsinlər. Bu qanunun mahiyyəti nədir? İstənilən vətəndaş haqqında KQB-yə sorğu verə bilərsən və soruşa bilərsən ki, onun sizinlə əlaqəsi necə olub? Məsələn, sorğu verirsən ki, bu adam Zərdüşt Əlizadədir, 45 il sovet vətəndaşı olub, deyin görüm, KQB ilə onun əlaqəsi olub, yoxsa olmayıb?

”“ Bunu mən özüm də deyə bilərəm. Bəli, yazılarımın hamısı KQB-dədir, hamısını İsa Qəmbər verib. Litvada qanun qəbul olundu, Ali Seymin 35 üzvündən 17-si KQB agenti çıxdı, onları istefaya göndərdilər. Əgər Liva Ali Seyminin 50 faizdən çoxu KQB agenti idisə, Azərbaycan kimi bir yerdə agentlərin sayı, sizcə, nə qədər olardı?

”“ Elçibəy prezidentdir, mən isə dılğır bir qəzetin redaktoruyam. Ona açıq məktub yazdım ki, möhtərəm prezident, Xalq Cəbhəsində mənə qarşı mübarizə aparanda hamıya deyirdin ki, mən də, atam da KQB agentiyik. İndi sən prezidentsən, xahiş edirəm, göstəriş ver, mənim KQB-dəki dosyemi açsınlar, xalq bilsin ki, mən necə agentəm. Amma öz dosyeni də, Xalq Cəbhəsi İdarə Heyətinin 14 üzvünün də dosyesini aç. Hamısını aç, qoy bilsinlər. Elçibəy cavab vermədi. Bir də açıq məktub yazdım, yenə cavab vermədi. Axırda Sülhəddin Əkbərə açıq məktub yazdım ki, lüstrasiya haqqında qanun qəbul eləsinlər, yenə eləmədilər. Axırda mətbuat konfransında bir jurnalist sual verdi ki, Əbülfəz bəy, Zərdüşt Əlizadə deyir, dosyeləri aç, dosyeləri aç, niyə açmırsınız? Əbülfəz bəy cavab verdi ki, mən o dosyeləri açsam, Azərbaycanda vətəndaş müharibəsi baş verər.

”“ Mən Xalq Cəbhəsi İdarə Heyəti üzvlərinə deyirdim ki, Vəzirovun başını yediniz, qan tökdünüz, yıxdınız, Mütəllibov gəldi. Bu Mütəllibov bədbəxt sizə əməkdaşlıq, koalision hökumət təklif eləyir. Deyir ki, dörd vəzifəni mənə ”“ prezidentin tabeliyinə verin; xarici, daxili, təhlükəsizlik və müdafiə. Çünki sizin bu vəzifələrə qoymağa adamınız yoxdur. Doğrudan da, bizim sıramızda belə adamlar yox idi. Qalan vəzifələr; baş nazir və baş nazirin müavinləri, səhiyyə, tibb, maliyyə, tikinti, təhsil... hamısını Mütəllibov Xalq Cəbhəsinə verirdi. Elçibəy razılaşmadı. Mən yazırdım ki, a kişi, niyə razılaşmırsınız? Gül kimi təklifdir. Hakim zümrə sizə koalisiya hökuməti təklif edir. Axı Azərbaycan pis gündədir, Qarabağ və keçid dövrünün problemləri var. Gəlin əlbir olaq, hakimiyyət sizdə, hökumət sizdə, gəlin addım-addım gedin, təcrübə də toplayın, heç nə bilmirsiniz axı, qabiliyyətiniz, savadınız yoxdur. Yavaş-yavaş dövlətçilik təcrübəsi toplayın, yavaş-yavaş da islahatlara gedək. Elçibəy dedi, yox e, Ayaz Mütəllibov getməlidir. Getdi də.

Bundan sonra Elçibəy öz dəstəsi ilə gəldi. Mən də bunları çox yaxşı tanıyıram, anlayıram ki, savadsız, təcrübəsizdirlər: dövlət nədir, xarici siyasət nədir, daxili siyasət nədir, heç nə bilmirlər. Bir tərəfdən ermənilər, o biri tərəfdən ruslar, bir tərəfdən də Elçibəy çıxıb deyir ki, İranı dağıdacağıq. Çin dağılacaq, Hindistan dağılacaq, böyük türk dünyası yaradacağıq. Mən gördüm ki, bunlar Azərbaycanı dağıdacaqlar. Və götürdüm bir məqalə yazdım ki, Heydər Əliyev onsuz da hakimiyyətə qayıdacaq, nə qədər tez qayıtsa, bizim xeyrimizədir. İki yol var idi, ya dövlət dağılmalı idi, ya da Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməli idi. Dövləti qorumaq üçün ona görə belə bir məqalə yazdım.

”“ Çox gözəl sualdır. Elçibəy öz rolunu oynayıb Kələkiyə getmişdi, artıq dramın ikinci hissəsinə hazırlaşırdı. Demokratik düşərgənin vahid namizədi olmaq və 1998-ci il seçkilərində iştirak eləmək üçün Bakıya gəldi. Müxalifətin vahid namizədi olmaq istəyirdi. Və İsa Qəmbər Müsavat Partiyasında dedi ki, vahid namizədliyi Elçibəyə verək. Hikmət Hacızadə qayıtdı ki, a kişi, sən neynirsən? Bir dəfə ona imkan verdik, başımızı soxdu yerə, axı bu adam heç nəyə yaramadığını sübut elədi. Namizəd sən ”“ İsa Qəmbər olmalısan. Beləliklə, İsa Qəmbər Əbülfəz Elçibəyə deyir ki, bəy, mən sənin vahid namizədliyini verə bilmərəm, çünki partiyam qərar çıxarıb ki, mən olmalıyam. Bundan sonra Elçibəy İlyas İsmayılova deyir ki, mənim vahid namizədliyimi ver, İlyas da qayıdır ki, mən razıyam, amma İsa Qəmbər geri çəkilsə, mən də səni dəstəkləyirəm.

Bu zaman mən İsaya zəng elədim, dedim ki, gəl görüşək. Malakan bağında görüşdük. İsa Qəmbər cangüdənləri ilə gəldi. Oturub qəhvə sifariş elədik. Dedim, İsa, mənim qəşəng bir təklifim var. Sizin blokun daxilindəki vəziyyəti bilirəm. Sizdə beş nəfər potensial namizəd var. Sən, Elçibəy, İlyas İsmayılov, Sabir Rüstəmxanlı, Lalə Şövkət Hacıyeva, burdan da sosial demokrat mən. 6 nəfər gedirik Mərkəzi Seçki Komissiyasına, 50 min imza lazımdır, biz isə 60 min imza vərəqi götürürük və öz sadiq tərəfdarlarımızın imzasını toplayırıq. Və xahiş eləyirik ki, o vətəndaşlar digər beş nüxsəyə də qol çəksin. Amma kimin üçün imza topladığımızı demirik. Hərəmiz 10 min imza toplayandan sonra o vərəqləri bir-birimizə veririk. Anladınızmı?

”“ Artıq kağıza yazılır ki, Əbülfəz 60 min imza, Lalə Şövkət 60 min imza və s. Bu imzaları bir yerdə aparıb Mərkəzi Seçki Komissiyasına veririk və elan edirik ki, biz bu imzaları eyni adamlardan yığmışıq. Yəni bir nəfər 6 namizədə imza verib, o vaxt belə bir şey mümkün idi. Və deyirik: əgər birimizi qeydiyyatdan keçirməsəniz, altımız da seçkidə iştirak etmirik. Onda prezident seçkilərində hər bir namizədin üç saat efirdə danışmaq ixtiyarı var idi. Belə bir təklif verdim. İsa isə dedi ki, Lalə Şövkət 50 min imza toplaya bilməz. Dedim, İsa, sən nə danışırsan, mən dedim axı ki, 10 min imza toplayırıq, sadəcə, bir nəfər 6 namizədə imza verir. Yenə dedi ki, Lalə Şövkət imza toplaya bilməz. Başa düşdüm ki, bunun başında bir dənə fikir var: təki Lalə Şövkət namizəd olmasın. Başa düşdüm ki, İsa Qəmbərlə seçki taktikasını müzakirə eləmək mənasızdır. Ona görə də içdiyim qəhvənin pulunu verib, çıxıb getdim.

”“ Elə ora gəlirəm. Bundan sonra Nazim İmanov yanıma gəldi, dedi ki, Etibar Məmmədov səninlə görüşmək istəyir. Onda Etibarla münasibətim çox pis idi. Çünki Xalq Cəbhəsində məsələ qaldırmışdım ki, o, burdan qovulsun. Etibar bizim iqamətgaha gəldi. Dedim ki, Etibar, müxalifət seçkini boykot eləyib, amma sən seçkiyə gedirsən, ümid edirsən ki, seçiləcəksən? Dedim ki, bil və agah ol: sən Heydər Əliyevə qalib gələ bilməyəcəksən! Amma xalqın maariflənməsi naminə biz böyük işlər görə bilərik. Sən ermənistanlısan, mən isə bakılı. Gəl xalqa nümunə göstərək ki, müxalifətdə ermənistanlı və bakılı tandemi mümkündür. Sən prezidentliyə gedirsənsə, seçki platformanda məni də elan elə ki, Zərdüşt baş nazir olacaq. Mən də baş nazir kimi öz sosial-demokrat proqramımı irəli sürəcək, Qarabağın dinc yolla həlli, demokratik islahaltlar və s. kimi təkliflər verəcəyəm. Etibar güldü. Dedim ki, əgər razısansa, gəl müqavilə bağlayaq, Sosial Demokrat Partiyası səni dəstəkləsin və mən də öz fəllarımı sənin müvəkkilin kimi işə qoşum. Dedi, yaxşı. Bir müavilə imzaladıq, o müqavilə indi də durur.

”“ Yox, bu, sadəcə, siyasət idi. Onsuz da bilirdim ki, Etibar prezident olmayacaq. Amma xalq bilməli idi ki, müxalifətdə “yerazla bakılı”nın tandemi yarandı. Hətta onun müvəkkili kimi öz tərəfdarlarımı da göndərdim. Amma Nazim İmanov gəlib dedi ki, Etibar deyir, mən Zərdüştün baş nazir olacağını elan eləyə bilmərəm. Çünki baş nazir vəzifəsini Bakı ət kombinantının diretktoruna vəd eləyib. Dedim, get Etibara de ki, getsin, mənimki məndə, onunku da onda, bir də mənim yanıma gəlməsin. Vəssalam! Bundan başqa mən Etibara heç bir rəsmi dəstək verməmişəm. Amma Etibar özü açıqlama vermişdi ki, məni Sosial Demokratlar Partiyası da müdafiə eləyir. Yalan demişdi.

”“ Mən onu ömrümdə bircə dəfə görmüşəm, 1989-cu ildə bir dəfə qısa söhbətmiz oldu, vəssalam.