Moderator.az Türkiyənin Böyük Britaniyadakı sabiq səfiri Ünal Çeviközün Radikal qəzetində yayınladığı köşə yazısını təqdim edir: 

"Son illər Türkiyənin xarici siyasətinin sıx-sıx rastlanan nəticələrindən biri də “artıq filan ölkə ilə əlaqələr heç zaman əvvəlki kimi olmayacaq” ifadələrinin geniş yayılmasıdır. ABŞ, İzrail, Suriya, Misir, Liviya və nəhayət indi də Rusiya...

Ancaq belə olmamalı idi. Oktyabr ayının əvvəlində Türkiyə hava sərhədi iki Rus hərbi təyyarəsi tərəfindən pozulanda Türkiyə ilə Rusiya gələcəkdə oxşar bir situasiya ilə qarşılaşmamaq, qarşılaşdığı təqdirdə də hadisəni böyütməmək və sülh yolu ilə həll etmək üçün müəyyən bir yanaşma formalaşdırmalı idilər. 

Türkiyənin 3 il əvvəl bir hərbi təyyarəsinin Suriya tərəfindən vurulması ilə elan edilən “anqajman qaydaları” Türkiyə ilə Suriya dövlətləri arasındakı gərginliyə şamil edilmişdi və belə də qalmalı idi. Rusiyanın Suriya probleminə müdaxilə etməsi və təyyarələrini Suriyaya göndərərək terrorizmlə mübarizə aparmağa başlamasından sonra mövcud anqajman qaydalarının nəzərdən keçirilməsi, Rusiya ilə bu mövzuda sağlam və etibarlı bir anlayış mexanizmi qurulması zəruri idi. Bu edilmədiyinə görə bugün yaşadığımız vəziyyətlə üz-üzəyik. Bundan sonra Türkiyə ilə Rusiya əlaqələri artıq heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaq...

“Niyə belə oldu?”  Səbəb aydındır: Türkiyə ilə Rusiya Suriyada əks düşərgələrdədir. Əsad rejimi Türkiyənin düşmənidir, Əsada qarşı vuruşan müxalifət qüvvələrini də Türkiyə dəstəkləyir. Rusiya isə Əsad rejiminin müttəfiqidir və Əsada qarşı vuruşan müxalifət qüvvələrinin düşmənidir. Qısaca, Türkiyə ilə Rusiya Suriya konteksində bir-biri ilə hərbi nöqtəyi nəzərdən qarşı-qarşıyadır. Buna istər elan edilməmiş bir müharibə deyin, istər vəkalət (proxy) müharibələri adını verin, amma vəziyyət belədir.

Rusiya Suriyanın şimalında Bayırbucak Türkmənlərini bombalamasaydı, Rus hərbi təyyarəsinin Türkiyə hava sərhədini, bəzi açıqlamalara görə, 20 saniyədən daha qısa bir vaxt ərzində pozması bəlkə də vurulması ilə nəticələnməyəcəkdi. Suriyada Türkiyənin illərdir öz tezislərində israr edərək düşdüyü yalnızlığın nəticəsi budur: Rusiya bir hərbi təyyarəsinin Türkiyə tərəfindən vurulmasının “düşməncə” bir davranış kimi qəbul edəcək. Bu da Türkiyənin başını çox ağrıdacaq.

Üç gün əvvəl, Lavrovun 25 oktyabr tarixində başlaması nəzərdə tutulan səfərində nələrin müzakirə edilməli olduğunu və iki ölkənin son on ildir yüksələn xətdə inkişaf edən əlaqələrinin necə qoruna biləcəyinin nəzərdən keçirilməli olduğunu vurğulayırdıq. 

Lavrovun səfəri təxirə salındı. Bu səfərin təxirə salınması bu ilin sonunda keçirilməsi planlaşdırılan Erdoğan-Putin zirvə toplantısının də sonu deməkdir. Sadəcə zirvənin? Türkiyə ilə Rusiya arasında qurulan Üst səviyyəli Strateji Tərəfdaşlıq Şurasının da sonu deməkdir. Bütün bunların iki ölkənin 1-ci Dünya Müharibəsindən sonra başlayan diplomatik əlaqələrin 95-ci ildönümünün qeyd edildiyi bir ilə təsadüf etməsi çox məyusedicidir. 

Rusiyada da Türkiyədə olduğu kimi sərt bir idarəetmə anlayışı hakimdir. Hər iki ölkə də populist siyasətlə idarə edilən, millətçi və emosional cəmiyyətlərin mövcud olduğu ölkələrdir. Nəticə etibarə ilə, Rusiyanın təyyarəsinin vurulmasının Türkiyə üçün mütləq bir qarşılığı olacaq. Rusiya bu qarşılığın mümkün qədər yüksək olmasına çalışacaq. Son açıqlamalar göstərir ki, artıq hərbi əlaqələr dondurulub. Yəni, bundan sonra hərbi gərginliyi dayandırmaq və dramatikləşməsinə imkan verməmək üçün tələbkar olsaq da, uğursuzluğa düçar olacağımız aydındır.

İkincisi, Türkiyəyə hər il təxminən üç milyon Rusiya vətəndaşının gəlməsi artıq mümkün olmayacaq. Rusiya tur operatorları indidən rezervasiyaları dayandırmağa başlayıb. 2016 yayı Türkiyə turizm sektorunun “qara yay”ı olmağa namizəddir.

Kaş ki, bu qədəri ilə qalsa... Moskvadan yüksək çinli məmurların açıqlamalarında Türkiyənin Misir qədər təhlükəsizlik baxımından riskli bir ölkə olduğu vurğulanır və Rusiya vətəndaşlarının artıq Türkiyəyə getməmələri tövsiyə edilir. İndi bu açıqlamanın arxasında Türkiyədə terror hadisələrinin çoxalacağı hədəsi olmadığına ümid edək...

Üçüncüsü, Rusiya Türkiyədən toyuq əti almağı dayandırdığını açıqladı. İki ölkə arasında orta hesabla 30 milyard dollarlıq ticarətin sadəcə 20 faizinin Türkiyənin ixracatı olduğunu nəzərə alsaq, Türkiyənin Rusiya ilə ticarət defisiti (mənfi saldo) daha da artacaq. Türkiyənin Rusiyadakı ən uğurlu biznesi olan inşaat sektorunun və podratçılıq xidmətlərinin son gərginlikdən necə təsirlənəcəyini isə zaman göstərəcək.

Bir az da enerjidən bəhs edək. Türkiyə Rusiyadan enerji baxımından asılıdır. Ancaq bəzi “çoxbilmiş” analistlər Qazpromun Türkiyəyə qaz satışlarını dayandırmayacağını, əks təqdirdə özünü gəlirlərindən məhrum edəcəyini irəli sürərək Rusiyanın Türkiyəyə qarşı enerji silahından istifadə etməsinin mümkün olmayacağını düşünürlər. Rusiya bazar qanunlarıyla idarə edilsəydi, bu dəyərləndirmə doğru ola bilərdi. Ancaq mövzu məğrurluq və qürur məsələsi olanda Rusiyada da məntiqlə düşünmürlər. Bizdə də vəziyyətin fərqli olmadığına görə, vaxtı gələndə Rusiyanın enerji kartını istifadə etməsi surpriz olmayacaq.

Türkiyə ilə Rusiya arasındakı gərginliyi NATO-ya aid edənlərin diqqət etməli olduğu bir nüans var. Rusiya Türkiyəyə qarşı hələ ki təcavüzkar bir davranış sərgiləməyib. Ancaq qarşılıq verməsi ehtimalı yüksəkdir. Bunu da hər halda NATO-nu qarşısına almayacaq bir formada etməyə çalışacaq, fürsət axtaracaq. Türkiyə bu fürsəti verməməsi üçün artıq çox diqqətli olmalıdır".