Hollandiyada mühacirətdə yaşayan hüquqşünas Ataxan Əbilov erkən nikahlar haqqında fikirlərini yazaraq Moderator.az - a göndərib:

"Fəal vətəndaş mövqeyi ilə seçilən orta məktəb müəllimi dostum Rabil Abdinov özünün növbəti statuslardan birində Azərbaycanda erkən nikahların hüquqi tənzimlənməsinə toxunub və hüquqşünaslardan məsələyə hüquqi aydınlıq gətirilməsini istəyir. 

Eyni zamanda yerlərdə hüquq mühafizə orqanların, xüsusən polis orqanların erkən nikah situasiyalarından sui-istifadə etməsi, erkən nikaha girmə hallarını özlərinin "çörək ağacına" çevirmələrilə bağlı ictimaiyyətdə geniş fikir formalaşıb. 

Qaldırılan problemin aktuallığını nəzərə alaraq erkən nikahlarla bağlı qüvvədə olan qanunvericiliyinin təhlili maraqlı görünür. İlk olaraq müvafiq beynəlxalq hüquqa istinad edək. Nikaha daxil olmağa razılıq, minimal nikah yaşı və nikahların qeydə alınması haqqında BMT Konvensiyasının 2-ci maddəsinə görə minimal nikah yaşının müəyyən edilməsi milli qanunvericiliklərin öhdəsinə buraxılır və qeyd edilir ki, səlahiyyətli hakimiyyət orqanının nikaha daxil olan tərəflərin mənafeyi baxımından ciddi səbəblərə görə ümumi qaydadan istisnaya icazə verdiyi hallardan başqa, qoyulmuş yaş həddinə çatmayan şəxslə nikah bağlanmasına yol verilmir.

Nikahın bağlanma qaydası və şərtləri AR Ailə Məcəlləsinin (AM) 3-cü fəslilə tənzimlənir. AM-nin 11-ci maddəsinə görə nikahın bağlanması üçün üç şərt: 1) nikaha daxil olan şəxslərin yazılı razılığı; 2) tərəflərin tibbi müayinədən keçdiklərini təsdiq edən arayışın təqdim edilməsi; 3) onların nikah yaşına çatmaları göstərilir. 

AM-nin 10.1 maddəyə görə Azərbaycan Respublikasında nikah yaşı 18 yaşdan başlayır. Bu ümumi qaydadır. Lakin qanunverici bu ümumi qaydadan istisna halı da nəzərdə tutub. AM-nin 10.2-ci maddəsinə görə "üzürlü səbəblər olduqda, nikaha daxil olmaq istəyən və nikah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların xahişi ilə nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər". Qanunvericilikdə "üzürlü səbəb"in izahı yoxdur. Təcrübədə "üzrlü səbəb" kimi tərəflərdən hər hansı birinin valideynin xəstə olması, qızın hamilə olması və s. hallara təsadüf edilir. "Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı"nın səlahiyyətlərini isə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri həyata keçirir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 31 iyul 2002-ci il tarixli Fərmanına əsasən rayon mərkəzindən kənarda yerləşən qəsəbə və kənd sakinləri üçün nikahın dövlət qeydiyyatını rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri ilə yanaşı, rayon tabeli şəhərlərdə, qəsəbələrdə və kəndlərdə rayon, şəhər, şəhər rayonu icra hakimiyyətlərinin nümayəndəlikləri aparırlar. 

Deməli, müəyyən yaş həddinə çatma nikaha girmənin əsas şərtlərindən biridir. Bu şərtə cavab verməyən nikah AM-nin 25-ci maddəsinə görə etibarsız sayılır, heç bir hüquqi nəticə doğura bilməz. Belə razılaşmaların hətta nikah adlandırılmasının belə heç bir hüquqi əsası yoxdur.

Onda sual olunur: 17 yaşa çatmayan şəxslərin "nikah" çətiri altında birgə yaşaması hansı hüquqi nəticələr doğura bilər? Əslində qaldırılan problem də qoyulan sualla və onun qanunvericilikdə qeyri-müəyyən tənzimi və ya bu istiqamətdə boşluqların olmasıyla bağlıdır. 

Qoyulan problemlə bağlı belə şəxslərə qanunvericinin yanaşmasını nəzərdən keçirtdikdə onları iki qrupa bölmək olar: 1) 16 yaşa qədər olan şəxslər; 2) 16-17 yaş arasında olan şəxslər. 

16 yaşa qədər olan şəxslərlə bağlı qanunvericinin mövqeyi nisbətən konkretdir. Belə ki, AR Cinayət Məcəlləsinin 152-ci maddəsi on altı yaşına çatmayan şəxslə cinsi əlaqədə olmanı cinayət hesab edir. Bu zaman qarşılıqlı razılaşmanın olmasının heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Amma bu normaya qanunverici xüsusi bir qeydlə istisna nəzərdə tutur: "Bu Məcəllənin 152 və ya 153-cü maddələrində nəzərdə tutulmuş cinayətlərə görə məsuliyyət həmin maddələrdə göstərilən əməlləri törətmiş şəxslə zərərçəkmiş şəxsin yaş fərqi iki ildən çox olduqda yaranır". Qanunverici yaş fərqi iki ildən az olan şəxslər arasında belə hərəkətlər barədə isə susur. 

16 və17 yaş arasında tərəflərin razılığı əsasında belə halların mövcüdlüğunun hansı cinayət və ya inzibati hüquqi nəticələrin doğuracağı barədə də qanunvericilikdə hər hansı bir norma yoxdur. 

Məhz belə vəziyyət Azərbaycan hüquq mühafizə orqanların qanunsuz fəaliyyətlərinə yol açır, onların vətəndaşların üzərinə qeyri-qanuni olaraq yeriməsinə xüsusi şərait yaradır. Qüvvədə olan qanunvericiliyə görə belə hallarda cinayət və ya inzibati məsuliyyətdən deyil, yalnız mülki məsuliyyətdən söhbət gedə bilər. Məsələn, qeyd etdiyimiz kimi AR AM-nin 25-ci maddəsinə görə belə nikahlar saxtadır və bağlandığı andan etibarsızdır. Etibarsız hesab edilmiş nikah ər-arvadın qarşılıqlı hüquq və vəzifələrini yaratmır və s. 

Sonda xüsusi bir qeydlə bildirməyi vacib hesab edirəm ki, bu sahədə qüvvədə olan qanunvericiliyin izahı ilə bağlı səyimiz heç də erkən nikahlara haqq qazandırmaq deyil, hədəf marifləndirmə işi və hüquq mühafizə orqanlarının, xüsusən də polisin yersiz müdaxilələri barədə vədəndaşlarımızı məlumatlandırmaqdır."