Yanacağın qiymətlərinin qaldırılması insanlarımızı daha da qənaətcil olmağa vadar edib. Akademik Nizami Süleymanovsa bahalaşmadan əziyyət çəkən vətəndaşlarımıza qızıldan qiymətli tövsiyyə verib. Onun məsləhətlərinə əməl etməklə qiymət artımında yaranmış fərqi kimsəyə xahiş etmədən geri ala bilərsiniz. Necə? Bunu akademikin Moderator.az-a eksklüziv müsahibəsini oxumadan bilməyəcəksiniz...

-Ümumiyyətlə, vətəndaşlarımıza böyük litrajlı maşınlar almasını tövsiyyə etməzdim. Avropada çox az sayda yüksək litrajlı maşın görə bilərsiniz. Çünki onlar pulu nəyə və necə xərcləməyi çox gözəl bilirlər. Bizim millətsə böyük litrajlı maşınları sürməyi sevir. Məsələn, bu gün paytaxt yollarındakı maşınların yarıdan çoxu 17-30 litr yanacaq sərf edən “CİP”lərdi. Adətən yanacağın qiyməti baha olan ölkələrdə insanlar çox kiçik litrajlı maşınlar minirlər. 4-5, uzağı 6 litr yanacaq sərf edən avtomobillər əsas nəqliyyat vasitələri olur. Bizdə isə hər şey əksinədir və hələ bir fəxr də edirlər ki, mənim maşınım hamınınkından daha çox yanacaq içir. Düşünürəm ki, bu bir keçici həvəsdir və insanlar maarifləndikcə, dünyanın oturuşmuş dəyərlərini mənimsədikcə belə maşın sürməkdən utanacaqlar və hamı yavaş-yavaş kiçik litrajlı maşınlara keçəcəklər. Bu insanlar onun fərqində deyillər ki, həm özlərini, həm də digər insanları zəhərləyirlər. Nə qədər çox yanacaq yanırsa bir o qədər də atmosferdəki oksigenin miqdarı azalır, əksinə, atmosferə atılan zəhərli qazların, tullantıların miqdarı atır.

-Nə təklif edirsiniz. Son qiymət artımının ardından ixtiranızdan yararlananların sayı artıbmı?

-Biz onun satılması ilə məşğul deyilik ki.

-Yaxşı, ümumiyyətlə insanlara izah edin görək o ixtiranın məğzi nədir?

-Biz bioenerjili nanokatalizator ixtira etmişik. Bir ara onun satışı ilə məşğul olduq. Ancaq gördük ki, reklama gedən pulla satış pulu arasında uduzuruq. Ona görə də satışı dayandırdıq. Bilirsiniz, Azərbaycanda benzin çox ucuz olduğuna görə insdanlar bu məsələyə o qədər də ciddi maraq göstərmirlər. Amma Türkiyə kimi ölkələrdə buna çox diqqət yetirirlər. Fikrimiz var ki, gələcəkdə Türkiyədə və bütövlükdə Avropada bu elmi nailiyyətimizin nəticələrini tətbiq edək.

-Oxucular üçün bu nailiyyəti izah edin.

-O avtomobilə bağlanan kiçik bir detaldır. Bioenerjili nanokatalizator adlanır. Qısa adı BNK-dır. O avtomobilə bağlanan kimi pozitiv enerji korpusa keçir, korpusdan da yanacağa ötürülür. Nəticədə molekullararası əlaqədə yumşalma baş verir və benzin də gedib avtomobilin injektorundan və ya farsunkadan, yaxud karbiratordakı üfürmə sistemlərindən keçəndə bir damla əvəzinə minlərlə daha kiçik damlalar əmələ gəlir. Yəni ağac kötüyünü daha çox xırdalayanda yaxşı yandığı kimi yanacaq da o cür yanır. Nə qədər çox tozlaşma dərəcəsi yaranırsa bir o qədər yanma təmiz yanır. Bu gün bütün dünyada buraxılan ən müasir avtomobillərin də demək olar ki, hamısı yanacağın ən azı 20-40 faizini ya yandırmır, ya da yarıçiy yandırır. Yəni pul verib aldığın yanacağın orta hesabla 25-30 faizi özün də bilmədən itkiyə gedir. Nəticədə həmin yarıçiy yanmadan yaranan dəm qazıyla atmosfer dəhşətli dərəcədə çirklənir, bir yandan da maddi ziyana düşürsən. Bu azmış kimi yarımçıq yanma avtomobilin mühərrikini də zora salır və istismar müddəti yarıbayarı azalır. Bizim ixtiramızın tətbiqində isə yanma yüzdə yüz faiz gedir və istər Azərbaycanda, istərsə də xaricdəki rəsmi analizlərin nəticələri əlimizdədir. Bundan əlavə universitetlərdəki avtomobil kafedralarının, nanotexnologiya ilə məşğul olan digər kafedraların rəyi də bunu təsdiq edir. Hətta Moskva telekanallarından biri Azərbaycan alimlərinin bu ixtirasını elmi fantastika kimi xarakterizə etdi.  Sadəcə olaraq mən biznesmen deyiləm, dəfələrlə də iş adamlarına təklif etmişəm ki, biz müqavilə əsasında bu texnologiyanı verə bilərik. Bizim müəllif haqqımızı verib gedib nə qədər istəyirlər qazansınlar. Bir daha təkrar edirəm, Çox güclü ixtiralarımız var ki, Azərbaycandakı milyondan artıq avtomobilin hamısını əhatə etməklə eyni zamanda bir mərkəzdən onların buraxdığı zərərli qazların miqdarını azalda bilək, bioenerjili nanodalğaların avtomobilin dövlət qeydiyyat nömrə nişanına məsafədən ötürülməsi hesabına ekologiyanı qoruyaq. Sizə bir faktı deyim, “qoststandart”ın milli monitorinq departamentinin 9 stansiyası var, gündə 3 dəfə havanın tərkibini ölçürlər. Ən çox da dəm qazının miqdarı yay aylarında olur. 2011-ci ildə iyul-sentyabr aylarında bir kub metr havada 4 milli qrama qədər dəm qazı olub. 2012-ci ildə biz cənab nazirlə razılaşdıq, rəsmi şəkildə bu ixtiranı tətbiq edərək yoxladıq. Mənə rəsmi sənədlər də verildi ki, bizim texnologiyanın tətbiqi hesabına dəm qazının miqdarı təxminən 2 dəfə azaldı. Şəhərin üstündəki tutqun hava da götürüldü. 2013-cü ildə isə bu texnologiyanı sistemə qoşmadıq, yenə də paytaxtda havadakı dəm qazı 4milli qrama qalxdı. Yəni bu monitorinqlər sübut elədi ki, ixtiramız misilsiz uğur qazandıra bilər dövlətimizə, millətimizə. Bir proqram işləyib hazırlamışıq. Ölkədəki bütün avtomobillərin dövlət nömrə nişanları orda qeyd edilir, bunu bir fleşkaya yığıb həmin müsbət enerjili dalğası olan aparata qoşuruq, nəticədə bütün avtomobillərə məsafədən bu dalğa ötürülür. Təbiətin bir qanunun kəşf elədik ki, eyni düzülüşlü rəqəm və rəsmlər dalğa vasitəsilə məsafədən əlaqədə olurlar. Yəni proqramı birinə yükləyəndə avtomatik o birilərinə də yüklənir. Özü də nəinki Azərbaycan ərazisinə, hətta buradan Türkiyəyə də məsafədən təsir etmək mümkündür və 2013-cü ilin yanvarında biz bunu da sınaqdan keçirdik və Ankaradakı nümayəndəliyimizin apardığı yoxlamalar Ankarada havadakı dəm qazının 40 fazi azaldığını sübut elədi. Yəni əlimizdə belə bir möhtəşəm texnologiya var. Amma bir işi ixtira etmək bir şeydir, onu tətbiq etməksə bundan yüz qat çətindir. Bunu nəinki özəl sahibkarklıq subyektləri, hətta Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi və ya Baş Dövlət Yol Polisi nəzdində də təşkil etmək olar. Sadəcə hər bir sürücü ildə bir dəfə kiçicik bir məbləği həmin təşkilata ödəməlidir. Bundan dövlətə də xeyir gələr, vətəndaşa da.  

-Azərbaycandakı neftayırma zavodlarının zay məhsul istehsal etdiyi də zaman-zaman cəmiyyətdə müzakirə predmeti olur. Xüsusən də yanacağın qiymət artımları zamanı daha çox aktuallıq kəsb edir.

-Bu barədə yoxlamalar aparmaq imkanımız yoxdur. Bununla bağlı Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi var, onlar yoxlayıb rəy verə bilirlər. Bundan başqa AMEA-nın müvafiq institutları var, onların laboratoriyaları yoxlayıb rəy verə bilərlər. Təbii ki, əgər tam yeni avtomobillərdən də tüstü çıxırsa bu barədə şübhələrin ortalığa çıxması başadüşüləndir. Ancaq o da ola bilər ki, zavodlar normal istehsal edir, amma yanacaqdoldurma məntəqələri orda qatıb-qarışdırırlar. Çünki eyni yerdən alınan benzinlər necə ola bilər ki, bir yanacaqdoldurma məntəqəsində yaxşı olsun, o  birində pis. Özünüz də görürsününz ki, paytaxt əhalisi bir neçə dəfə maşınına benzin vurandan sonra hansı məntəqəyə getməli olduğunu özü üçün müəyyənləşdirir.

-Bir neçə gün öncə Dölət Yol Polisinin belə bir açıqlaması yayıldı ki, Azərbaycanda mövcud olan 1milyon 200 min avtomobilin 70 faizi istismar müddətini başa vurublar, ancaq yenə də onlardan istifadə edilir. Bu maşınların utilizasiyası niyə həyata keçirilmir? Bu maşınlar Qarabağ müharibəsindən çox can aldı, həm də bizi zəhələyirlər.

-Doğru deyirsiniz. Hesab edirəm ki, bu sahədə iş çox zəif gedir. Əvvəllər ekologiya polisi vardı və onlar maşınların qazanalizatoru vasitəsilə yanacağın necə yanmasına nəzarət edə bilirdilər. Vətəndaş da məcbur olub gedib maşını təmir etdirirdi. Lap ola bilsin maşını dünən almısan, təzə maşındır, amma ola bilər ki, hansısa nasazlıq üzündən yanacağın yanmasında problem var. Amma vətəndaş deyir ki, əşşi, təzə maşındır, nəyə ustaya aparım ki? Türkiyədə hər il məcburdular ki, avtomobillərini bu sahədə yoxlatdırsın. Ordan da sənəd alıb yapışdırırlar maşına. Bizdəki texniki baxışdan keçəndə maşının şüşəsinə yapışdırdığımız kağız kimi orda ikinci bir kağız alırlar və yapışdırırlar maşına. Bu, ekoloji testdən keçmə sənədidir. Bizdə isə bu bir az başdansovdu vəziyyətdədir. Mən bu barədə müvafiq qurum rəhbərləri ilə də söhbət eləmişəm. Düşünürəm ki, Türkiyədə olduğu kimi bizdə də ekoloji testdən keçməyə ciddi fikir verilməlidir. Millət də görsə ki, buna görə onu cərimələyə bilərlər, ona görə də məcbur olub maşınını avtoservislərə apararaq yoxlatdırsınlar. Amma bəla burasındadır ki, şəhərdəki avtoservislərin 99 faizində adi qazölçən cihazlar yoxdur. Halbuki mən Türkiyədə buna çox fikir vermişəm və demək olar ki, ordakı bütün avtoservislərdə qazanalizatorlar var. İstənilən avtomobil servisə gedəndə birinci onun qazın ölçürlər. Bizdə isə gedirlər injektor və ya karbirator ustasının yanına, yudu, vəssalam, hər şey əladır, gedə bilərsən. Hesab edirəm ki, bütün sevisləri məcbur etmək lazımdır ki, hamısında qazanalizatorlar olsun.

-Keçən müsahibənizdə demişdiniz ki, gününüzün əksər vaxtın laboratoriyada keçirirsiniz. Amma xeyir-şər var, digər baş çəkilməli ünvanlar olur. Paytaxtdakı tıxaclara düşmüsünüzmü heç? Bu bəladan necə qurtulmaq olar?

-Bir dəfə “İnqilab” küçəsindəki şadlıq saraylarının birinə çox yaxın bir adamın toyuna gedirdim, 3 saata yaxın tıxacda qaldım və gedib toya çatanda saat 11-ə işləyirdi. Bizdə sürücülük mədəniyyəti aşağıdır və bunu danmaq olmaz. Hələ sovet dövründə bir dəfə biz Belarusiyaya getmişdik. Minskdə idik və küçədə bir maşın da yoxdur, amma piyadalar üçün qırmızı işıq yanır. Bizim işçilər dedi ki, Nizami müəllim, bizdəki kimi deyil, burda lap küçənin o başından bu başına kilometrə qədər yol görünə və bir maşın da olmaya, insanlar qətiyyən qırmızı işıqda keçməz. Bizdə də bu mədəniyyət formalaşanadək əziyyət çəkməli olacağıq...