“Baqrat Srbazan” söz birləşməsini ilk dəfə eşidəndə yadıma “ Mimino” filmi düşdü. Filmdə Valikonun bir qara iti olur, adı da “Sarbazan”. Sözəbaxan, sahibinin göstərişlərini yerinə yetirən bir it. Maraqlananda məlum oldu ki, ermənilərdə “srbazan” kilsə ilə bağlı statusdur, tituldur, təxminən “müqəddəs” deməkdir. “Mimino” filmində  erməni xislətini yarızarafat, yarıciddi eyhamlarla göstərən bir çox epizodlar olduğu məlumdur və fikirləşirsən ki, bəlkə itin “ Sarbazan” adlandırılması rejissor Daneliyanın sətiraltı eyhamıdır? Yəqin ki, elə deyil, amma yenə də “Baqrat Srbazan” deyəndə, adam istər-istəməz Valikonun qara “ Sarbazan”ını xatırlayır. 

  Baqrat bir neçə gün parıldadı, amma parıltıya baxanda o saat hiss olunurdu ki, o tezliklə sönəcək və.., demək olar ki.., söndü. Ona görə ki, onu yandıran Robert Koçaryandır. Hələ 17 fevral 2022-ci ildə mətbuat konfransında Robert Koçaryan jurnalistlərə deyir:”  Prezidentliyə namizəd irəli sürmək üçün ən yaxşı variant Erməni Apostol Kilsəsinin ruhani liderlərindən biri ola bilər, çünki o, qərəzsiz olacaq və ümumi hörmətə malik olacaq. Bu çətin dövrdə belə bir namizədin olması ən yaxşı seçim olardı. Güman edirəm ki, belələri var. Onlar nüfuz sahibidirlər və istisnasız olaraq milli maraqlarımızı rəhbər tutrlar”. Elə həmin gün də Ermənistanın ikinci prezidentinin təsirində olan “Politik.am”saytının baş redaktoru Boris Murazi yazır: “Məsələn, yepiskop Baqratın ümumi namizəd və prezident seçilməsinin nəyi pis olardı?”

  Valikonun “Sarbazan”ı kimi Baqrat srbazan da sahibinin-yəni Robert Koçaryanın sözünə sözsüz əməl edir,amma sahibinin istədiyini – Nikolu istefaya göndərə bilmir. İrəvanda Nikola bir saat vaxt verən Baqrat srbazan 40 gündən sonra yenidən çıxdığı yerə- Tavuşa qayıdıb və bir-iki kəndlini başına toplayıb “birtərəfli güzəştə” son verməkdən dəm vurur. Keşişin iflası yalnız onun və sahibi Koçaryanın iflası deyil, srbazanların yüz illərlə uydurduğu “dənizdən dənizə” ideyaların sonudur. Srbazanlar sahibsiz yaşaya bilməyiblər və onların sahibi kilsə, din olmayıb, ümumiyyətlə erməni olmayıb. Baqrat srbazanın sahibi Koçaryanın da arxasında duran Kremldir. Nikol forpost olmaqdan yaxa qurtarmaq istəsə də , dolayısı ilə Fransanın, Qərbin, ABŞ-nin aləti rolunda oynayır. Yəni, Paşinyan da mahiyyət etibarı ilə bir başqa srbazandır. Bəs, Ermənistanda gedən bu proseslərin Azərbaycana nə dərəcədə təsiri var və ya ola bilər?  

    Srbazanların gedişləri təzyiq vasitəsidir, sülh müqaviləsinin imzalanmasına mane olmaq, zamanı uzatmaq, Rusiyanın müdaxiləsini, təsr gücünü reallaşdırmaqdır. Paşinyan da, arxasındakı Qərb, ABŞ isə sülhün sənəd üzərinə keçməsi üçün tələsirlər ki, Rusiyanın bu razılaşmada rolu olmasın. Azərbaycan isə Ermənistandan Konstitusiyanı dəyişdirməyi tələb edir. Bu isə hüquqi baxımdan zaman tələb edən bir prosesdir. Belə olduqda ziddiyyətli məqamlar ortaya çıxır. Ermənistanda Paşinyanın qərarları süngü ilə qarşılanır və 4 kəndin delimitasiyasında yaranan gərginlik hələ bitməmiş, Konstitusiya dəyişikliyinə getmək üçün indi qərar verilsə anti Paşinyan aksiyaları növbəti gərginlik mərhələsinə keçəcək. Daxili vəziyyətdə yarana biləcək gərginliyi nəzərə alıb Paşinyanın referenduma getmək barədə tezliklə qərar verməsi inandırıcı görünmür. Bir məsələni də qeyd etmək yerinə düşər: referendum seçki deməkdir və nəticəni yüz faiz qarantiya ilə vermək çətindir və hüquqi baxımdan da doğru deyil. Ermənistan cəmiyyəti Konstitusiya dəyişikliyinə “yox” cavabı verə bilərmi? İndiki duruma görə real görsənməsə də.., istisna olunmur. Bütün bu nüansları nəzərə alsaq, Paşinyanın yaxın vaxtlara referenduma gedəcəyi gözlənilmir. O zaman sülh müqaviləsi olmayacaq? Qərbin sülh üçün tələsməsinin əsl səbəbinin Rusiya ilə bağlı olduğu məlum məsələdir. Qərb 1995-ci ildə imzalanmış Deyton razılaşması kimi çərçivə sazişi variantını təklif edə bilərmi? Əgər olarsa böyük sülh müqaviləsinin imzalanmasının vaxtı və əsas prinsipləri bu sazişdə əksini tapacaqmı? Deyton razılaşması 29 il keçməsinə baxmayaraq hələ də mübahisə predmeti olaraq qalır. Zaman uzanarsa Rusiya gələcəkdə sülh müqaviləsinin yalnız onun vasitəçiliyi ilə imzalanması üçün hansı təsir imkanlarından istifadə edə bilər və Türkiyə ilə sərhədlərin açılmasına, geniş əməkdaşlığına imkan verərmi? Suallar çox, birmənalı cavablar isə çətindir. 

  Sülh üçün çərçivə sazişi tərəflər arasında əməkdaşlığın başlanmasına və inkişafına imkan verə bilər, amma srbazanların daxili və xarici təzyiqləri, qlobal güclərin Cənubi Qafqazda maraqlarının toqquşması bu razılaşmanı dayanaqlı edə bilməz. 

 

İlham İsmayıl