Bu günlərdə şair-qəzəlxan Ə. Vahidə həsr olunmuş televiziya verilişini seyr etdim. Müzakirədə Ə. Vahidin lehinə və əleyhinə iki qrup iştirak edirdi. Lehinə danışanlar ifrata varır, əleyhinə danışanlar, ya fikirlərini düzgün ifadə edə bilmir, ya da şairin yaradıcılığını az qala təkzib edirdilər. Hər iki tərəfin fikirləri ilə qismən razılaşıram. 

Aparıcının qəribə cümləsi çoxumuzu çaşdırdı: "Vahid nə Səməd Vurğun kimi şah taxtında əyləşdirildi, nə Hüseyn Cavid kimi sürgünə göndərildi, nə də Mikayıl Müşfiq kimi güllələndi". Müxtəlif istiqamətli yaradıcı insanların bir məxrəcə gətirilməsi... 
 Görəsən, S. Vurğunun tutduğu vəzifə niyə şahlıq taxtı adlandırıldı? Verilişdə aparıcı xətt yaradıcılıq idi, yoxsa siyasi məfkurə, anlamadım. S. Vurğun taxtda zəhmətsiz, xarici ölkədən çağırılmış biri kimi əyləşmişdisə, ondan Vahidin yaradıcılığına, siyasi görüşünə nə?
 Aparıcı nəsə unudurdu ki, S. Vurğun o vaxtın iki-üç görkəmli şairindən biridir. Çağdaş dövrünün əksər şairləri, həmin vəzifəyə səs vermədə könüllü-könülsüz onu seçərdilər. Deməli, o, yaradıcılıq nöqteyi-nəzərindən layiq olduğu yerdə əyləşmişdi. Yox, əgər aparıcının hədəfi vəzifə tutmada istedaddan, layiq olmaqdan daha başqa amillər axtarışıdırsa, haqlıdır. Çünki Azərbaycanda bu gün də papaq altında yetərincə istedadlı oğullar və qızlar var. Lakin onları heç kim tanımır. Özlərini tanıtmağa maaddi imkanları, aparıcı olduqları televiziya verilişləri, sənətinə uyğun işləri yoxdur. Üzdə olanların əksəriyyəti müvafiq imkan sahibləridir. İndiki vəziyyətin o illərdən fərqi nədədir? Fərq ancaq ondadır ki, demokratiya var, repressiya yoxdur. Onda da insanlar istedlarından əlavə məziyyətlərinə görə irəli çəkilirdilər, indi də. O məziyyətlər ki, mənfi də ola bilər, müsbət də. Əsas odur ki, istəyini, tam olmasa da, reallaşdıra biləsən.  

S. Vurğunla Ə. Vahidin yaradıcılıq fərqi birinin qəzəlxan, o birinin cəmi-cümlətanı beş qəzəl müəllifi olmağındadır. Ortaya irihəcmli əsərlər qoymaq məsələsində S. Vurğun daha qabağa gedib. H. Cavid hər ikisindən irəlidədir. M. Müşfiq isə gənc öldüyündən yaradıcılığının mükəmməllik zirvəsinə yüksələ bilmədi. Bu şairlər nə yazıblarsa, çap olunduqları qədər hamısını oxumuşam. Bu dünyanın şairləridir. Yəni demək istədikləri fikir, tərənnüm etdikləri mənzərələr təzahür dünyasının hadisələrindən kənara çıxmır. Qeyd edim ki, M. Füzuli, N. Gəncəvi iki dünyanın şairi olublar. İkinci dünya deyəndə mən ölümdən sonrakı dünyanı nəzərdə tutmuram.  Bu barədə “İdraki vəcd nədir?” adlı məqaləmdə qismən geniş izahat vermişəm.

İnsanı səbəbsiz yerə güllələmirlər, heç sürgünə də yollamırlar. Demək istədiyim o deyil ki,  H. Cavidi sürgünə yollamaq, ya M. Müşfiqi güllələmək təqdirə layiq hadisədir. Əksinə, böyük cinayətdir! Lakin qanun pozuntusu zamanı cəza tətbiq olunur. Görünür Ə. Vahidə dövrünün qanunlarını sürgünə yollanacaq və yaxud güllələnəcək tərzdə pozmaq nəsib olmayıb. Şah taxtı məsələsinə gələndə isə cavabım sadə bir atalar sözüdür: “Keçəl halva yeyir, puluna minnət”. Söhbət hansı dövr olur, olsun, zamanın nəbzini tutmaq bacarığından gedir.    

Müzakirələrdə xalq şairi məsələsinə də toxunuldu. Nədənsə, aparıcı xalqın başa düşəcəyi dildə yazmağı xalq şairi olmaq üçün əsas amil kimi vurğulayırdı. Təəccüb edirəm.

Qonşu İran dövlətində bəzi müğənnilərin kimliyini açıqlamaq üçün disklərinin üstündə  adları ilə yanaşı bir söz yazılır: “Küçə-bazari”. Bu o deməkdir ki, həmin müğənnilər rəsmi şəkildə tanınmırlar. Onlar qeyri-rəsmi yerlərdə çıxışlar edir, elə adından göründüyü kimi, küçə-bazarlarda kütlənin  zövqünü oxşayırlar. Hətta onlar şah dövrünün filimlərində pis qadın, avara kişi rolları oynamaqdan da çəkinmirlər. Xalq onları tanıyır və çox sevir. Xatırladım ki, indiki İranda bu bir az çətin məsələdir. Çünki çəkilən filmlər yüksək əxlaqi-tərbiyə nümayiş etdirir. Küçələrdə şou qurmaq qanuna görə caiz deyil. 

Onda sual edirəm: “Xalq şairi xalqın anlayacağı sadəlikdə yazanlara, yoxsa “dünya bazarına” ədəbi söz çıxaranlara deyilməlidir?”

Aqşin Yenisey bəsitlikdən danışanda, yəqin ki, məslənin bu tərəfini nəzərdə tuturdu. Onun Ə. Vahidi aşağılamaq, yaxud yaradıcılığını danmaq fikri yox idi. Ə. Vahid indiki çox qəzəlxanlar üçün ədəbi məktəb, böyük müəllimdir. Bunu danmaq ağılsızlıq olar.

Görəsən, Aqşin Yenisey niyə xalq şairi olmaq istəmədi?   

Xatırladım ki, Səməd Vurğun üslub, dil baxımından xalqına Əlağa Vahiddən daha  yaxındır.

Məqaləni yazmaqda məqsədim aparıcı və müzakirəçilərə irad tutmaq deyil. Hər kəs öz baxış nöqtəsində haqlıdır. Sadəcə, diqqətimi çəkən məqamlara fikrimi bildirmək istədim.

13 yanvar, 2015

        Yanvar

İlin zaman başlanğıcı soyuğuyla öyünür,  

Rüzgarlar üşüdür günahı.

Daxmalar şüppük uclu qarğıların

cil üstü salğarı,

qovaqlar oyuğu ilə öyünür.

Quşların ümid yeridir axı.

Hər tərəf yanvar;

buludlar köhnə arzulara ağlayır,

kölgələr vicdanın şübhəsinə.

Başqa yol yoxdur,

borcun tələb etdiyi yerə getməliyəm.

Əvəl-əvvəl xəstə şəhərin ürəyində

tonqallar qalamışdılar,

Sonra tırtıllı təkərlərlə üstündən

adlamışdılar.

İnsanlar ulamışdılar...

Əllər, ayaqlar, burunlar,

dodaqlar... başlar”“hərəsi bir tərəfdə  

qana bulaşmışdılar.

O vaxtdan ayları rənginə görə tanıyıram,

Hər gülün öz ayı dəbdədir.

Nə qədər qar yağa,

Yer üzü, Göy üzü ağara,

Yanvar qərənfil rəngdədir.

Şair-publisist