Tanınmış şair, tərcüməçi, 1976-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycanın Əməkdar  İnəsənət Xadimi Çingiz Əlioğlu Moderator.az-a müsahibə verib, onu təqdim edirik:

 

-Ilyas Əfəndiyev mənim dayım olub. Onun kitaba böyük marağı var idi. Mən gözümü açıb kitabxanada böyümüşəm. Hətta sizə bir əhvalat danışım. Onun atası Məhəmməd bəy hər ay dayıma o vaxtın pulu ilə “qızıl onluq” verərdi. Dayım da bu pulla kitab mağazasından  kitablar alardı. Bir gün babam faytonla gedəndə kitab mağazasının sahibi Mirzə Səttar faytonun qarşısına çıxır. Əlində bir dəsmal içi dolu onluqla babama uzadır. Babam “bu nədir”-deyə  soruşduqda o cavab verir ki, bu pulla sənin oğlun məndən kitab alıb. “Onu qoru, o çox yaxşı oğlandır” deyərək pulu babama qaytarmaq istəyir. Bu zaman əlavə edir ki, o çox böyük insan olacaq, mən istəyirəm ki, bu yolda mənim də bir təvəqqem olsun. Babam bu hala çox sevinir, əlbəttə ki, pulu qəbul etmir.

Beləliklə də, mən gözümü açıb kitabların içində böyüdüm. Nəzərə alaq ki, o zamankı uşaqların indiki qədər oyuncağı olmurdu. Bizim yeganə oyuncağımız kitablar idi. Buna görə mən artıq beş yaşımda yazıb oxumağı bacarırdım.

Mənə bu yolda əsas dəstək kiçik dayım Mustafa Əfəndiyev olub. Mənim təhsilimlə demək olar ki, o məşğul olub. Mustafa dayım o zaman Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatının baş redaktoru olub. Tale elə gətirdi ki, mən də sonralar bu vəzifəyə layiq görüldüm. 

Mən şeir yazmağıma baxmayaraq heç zaman şeiri sevməmişəm, bunun da öz səbəbi var. Bizim dövrümüzdə məktəblərdə ərəb ”“ fars dilləri tədris olunmurdu. Mən də klassik ədəbiyyatdan şeirləri oxuyan zaman şeirin mənasını anlamırdım. Bu məni çox əsəbləşdirirdi. Heç vaxt ağlıma gəlməzdi ki, mən nə vaxtsa şair olaram, cild - cild kitablarım dərc olunar.

-Bir gün orta məktəbdə inşa yazanda Mirzə müəllim əlini çiynimə qoyub dedi:  “sən nə vaxtsa böyük yazıçı və ya şair olanda, tərcümeyi halında qeyd et ki, mənim ədəbiyyat müəllimim Mirzə müəllim olub.” Gəlib evdə bu haqda anama deyəndə anam cavab verdi ki, o dünyagörmüş insandır. Olsun nəsə bilir ki, belə deyir. Şeirə gəldikdə isə mən ilk şeirlərimi yazanda institutun 4- cü kursunda oxuyurdum. Ilk şeirim “Xatirələr” adlanırdı. Ümumiyyətlə, şeir yazdıqdan sonra dövrünün aktual şairləri olan Rəsul Rzanın, Əli Kərimlinin, Fikrət Sadığın, Fikrət Qocanın şeirlərini oxumağa başladım. Mənə dəstək olan insanlardan biri də Rəsul Rza olub. Bir dəfə dostlarım Timurçin Əfəndiyevə (İlyas Əfəndiyevin oğlu), bir də qocaman şair Ağa Mirmehdi Seyidzadənin oğlu Gündüzə dedim ki, məni Rəsul Rzanın evinə aparın. Yaxşı yadımdadır ki, oktyabr ayı idi. Bərk yağış yağırdı. Dostlarım məni apardılar Rəsul Rzanın evinə. Onlar bic tərpəndilər. Qapını döyüb qaçdılar. Bu zaman şairin yoldaşı qapını açdı. Mən Rəsul Rzanı görmək istədiyimi dedim. O məni içəriyə dəvət edib, şairi çağırdı. Nigar xanımın bu jesti mənim xoşuma gəldi. Rəsul müəllim gəldi. Mənim şeirlərimlə tanış oldu. Bundan sonra o mənim haqqımda “istedad+zəhmət+ dözüm” adlı məqalə yazdı. Həmin məqalədə Rəsul Rza mənim yaradıcılığımı Nazim Hikmətlə müqayisə edirdi. Beləliklə, mənim  “Nikbinlik”  adlı ilk şeirlər kitabım dərc olundu. 

-Sən gərək elə hər şeyi dərindən biləsən?(gülür) İnstitutda oxuyanda bir gün mənə dedilər ki, səni Manaf Suleymanov çağırır. Manaf Süleymanov tanınmış yazıçı idi. Institutumuzun “Neft kadrları uğrunda” adlı qəzeti redaktə edirmiş. Nə isə getdim. Manaf müəllim dedi ki, sən bir məqalə yazarsan. Institutumuzun kimya fakultəsində təhsil alan iki əlaçı qız haqqında. Düzü təəccübləndim. Axı mən heç vaxt məqalə yazmamışam. Bunu Manaf müəllimə də dedim.

-Manaf müəllim dedi ki, keçən yay sən xam torpaqlara gedəndə institutun akt zalında çıxış etdin. O zaman sənin çıxışın yadımda qalıb. Mən də ona söz verdim ki, çalışacam məqaləni yazım. Amma yaza bilməsəm məndən inciməyin.

Nəhayət mən bu qızlarla tanış oldum. Qəribə burasındadır ki, mən bu qızların ikisinə də vuruldum. Bu qızların ikisi də çox gözəl, zövqlü idilər. Ağıllı , sanballı həm də savadlı qızlar idi. AZİ- də oxumaq və əlaçı olmaq hər gəncin işi deyildi. O cür institutda bu qızlar əla qiymətlərlə oxuyurdular. Bu qızlarla tanış olduqdan sonra məndə romantik hislər baş qaldırdı. 

-Məqaləni yazdım, təhvil verdim. O zaman əl yazısı ilə yazırdıq. Xəttimi də məndən başqa heç kim oxuya bilmirdi. Manaf müəllim necə oxudusa məəttəl qaldım. Yazını oxuyanda mənə razılığını bildirdi və bu sözləri də dedi: “yaxşı yazıdır, amma  hiss olunur ki, sən bu qızların ikisinə də vurulmusan.

Bu qızlara vurulmağım məni şeir yazmağa vadar edən səbəblərdən biri oldu.

-Vidadi Paşayev adlı bir otaq yoldaşım var idi. Maraqlı şeirlər yazırdı, hər zaman mənə oxuyardı. Bir gün mənə şeirin oxuyanda bəyənmədiyimi dedim. Olsun bu da onun xətrinə dəyib. Mənə dedi ki, sən bilirsən şeir yazmaq necə çətindir?

Cavab verdim ki, şeir yazmağın nəyi çətindir, istəyirsən sənə bir gecədə 10 dənə şeir yazım. Elə bu sözdən sonra mən başladım şeir yazmağa. Qızlara olan sevgim, üstəgəl də dostuma dediyim söz məni şeir yazmağa təhrik etdi. 

-Mən belə deməzdim. Sadəcə hər kəs öz taleyini yaşadı. Mən belə düşünürəm ki, hər kəs bir mühitin barıdır. Bu mühit olsun ki, ilk olaraq ailədən başlayır. Ilk yaranışdan mühit insanın daxilinə hansı etik, estetik anlayışlar aşılayıbsa o da getdikcə onunla inkişaf edir. Istər Sabir, istər Nüsrət, istərsə də mən. Hər birimiz öz taleyimizi yaşadıq, onun arxasınca getdik.

-Biz taleyi özümüz seçmirik, sadəcə yazılan taleyin iştirakçılarıyıq. Belə deyək ki, Sabir Rüstəmxanlıda güclü bir publisistik, siyasi ruh var idi. Nüsrət də bir ara partiya sədri olmuşdu. Mən özüm ömür boyu heç bir partiyanın üzvü olmamışam. Mən çoxluğu sevmirəm. İnsanların çox olduğu yerlər məni sıxır. Yetərincə özüm özümlə tək qala, özümlə hesablaşa bilirəm. Yeri gələndə özümlə yola getmirəm. Uşaqlarımı da bu ruhda tərbiyə etmişəm. Mənim uşaqlarımın ilk sözü “özün” olub. Mən də həyatım boyu nə etmişəmsə öz gücümə etmişəm.

Çox sayda kitablarım dərc olunub. Nəşriyyatda işləyirdim, evə gələndə də yaradıcılığımla məşğul olurdum. Zəhmətimin hesabına da çəkdiyim əziyyətin bəhrəsini gördüm. Mən heç vaxt xam xəyallara qapılmamışam. Hər zaman işləməyə can atmışam.

-Mən buna heç vaxt ciddi yanaşmamışam. Kinoya çəkiləndə məni gülmək tuturdu. Bir gün “Malakan bağı” nın yanındakı küçə ilə gedəndə Arif Babayev mənə yaxınlaşdı. Çox təəccübləndim. Gözləmədiyim halda qayıtdı ki, mən bilən sən şairsən. Dedim elə deyirlər. Dedi sən sabah kinostudiyaya gəl. Sabahsı gün kinostudiyaya getdim. Məni saldılar bir otağa başladılar şəklimi çəkməyə. Sonra çıxdım gəldim. Bir müddətdən sonta eşitdim ki, məni axtarırlar. Sən demə,  məni “Gün keçdi” filmində Camal Qasanoviç rolunda çəkmək istəyiblər.

Sonra çəkildiyim film isə “Yaramaz” oldu. Həmin filmə çəkilmək təklifi alanda artıq respublikada tanınırdım. Mənə xeyli sayda kinolara çəkilmək təklif olunurdu. Amma çoxunu qəbul etmirdim.

-Elə filmlər də olub, mən qəbul etmədim. İndi düşünürəm ki, yenə də qəbul etməzdim. Bilirsiniz niyə? Çünki mən aktyor deyiləm. Mən bunu Hamlet Xanızadə, Yaşar Nuri, Həsən Turabov, Rasim Balayev kimi dahi sənətkarlarımıza hörmətsizlik olaraq qəbul edirdim. Buna mənim mənəvi haqqım yox idi.

-Lalə, sən bunu məndən də yaxşı bilirsən.

-Bilirsiniz, mən həyatda iki amili sevmirəm. Birincisi, şeirin musiqi müşayəti ilə səslənməsini. Belə düşünürəm ki, zəif şairin və onun yazdığı şeirin musiqiyə ehtiyacı var. O şeir ki, oxucunun ruhuna  toxunmur, həmin şeirin musiqiyə ehtiyacı var. Musiqiçıilərimizdən üzr istəyirəm, çünki mənim müsiqiyə, onun ifaçılarına böyük hörmətim var. Ikinci amil isə şeirin təhlil olunmasıdır.

-Təbii, bu hər dövrün problemidir. Cəmiyyət təkcə kamil, mədəni, axlaqlı inasanlardan ibarət deyil. Mənəvi deformasiyalara uğramış insanlar da olur.

Bu insanlar, mənəvi əxlaqı dəyərləri, keyfiyyətləri qiymətləndirməyi bacarmırlar. Belə olan halda isə müxtəlif pis cəhətlər, davranışlar yaranır. Bu iyrəncliklər əsasən də kütləvi informasiya vasitələrində yayımlanır. Mən bunun əleyhinəyəm.

-Yox, mən belə deməzdim. Bu quruluşdan öncə sovet rejimində yaşayırdıq.  O zaman da belə hadisələr, iyrənc cinayətlər olurdu. Amma o dövrdə belə halları yayımlamırdılar. Dözlət icazə vermirdi. Hökumətin ideoloji maşınının xeyrinə deyildi camaat bu hadisələri bilsin. Indi azadlıqdır. Mən bunun tam əleyhinəyəm. televizoru, saytı açırsan filankəs filankəsi öldürdü, və yaxud da başqa pis əməl.

Bunu belə qabartmaq, şişirtmək lazım deyil. Cəmiyyətimizdə o qədər mədəni, gözəl hadisələr var. Bunları görsətmək lazımdır. 

-Bəli, belə düşünürəm. Şou verilişlər hazırlayırlar. Güya hansısa mövzunu müzakirə edirlər. Hamı bir ağızdan danışır. Ağız deyəni qulaq eşitmir. Insanlara bizim bəzi mənliksiz insanların özünü necə aparması nümunə olunur. Mən dünyanın 36 ölkəsində olmuşam. Elə ölkələr olub ki, orda aylarla qalmışam. O ölkələrdə də problemlər var. Inanın mənə, Azərbaycan bütün ölkələrdən gözəldir.

Bu hadisələri qabardan jurnalistlərdir. Hər sahədə yaxşı və pis olduğu kimi burda da “jurnalistlər”ə rast gəlirik. Səhv yollarla oxucu marağı qazanmaq, reytinq toplamaq məqsədi ilə yazılan yazılar var. Bilirsən, bunlar bir anlıq şöhrətdir. Bir müddətdən sonra bu şöhrət də gedir. 

-Mən qətiyyən belə düşünmürəm. Yazıçılar Birliyi öz ənənənləri olan çox mötəbər bir təşkilatdır. Elə yazarlarımız var ki, Yazıçılar  Birliyinin üzvü olduğu üçün illərlə pul alıb, əlaqəsi kəsildikdən sonra başlayıb birliyin arxasınca danışmağa. Mən bu halların əleyhdarıyam. Elə yaşlı təqaüdçülərimiz var ki, ömürlük prezident təqaüdünə layiq görülüb. Bu birlik yaradıcı insanların klubudur.

Mən Yazıçılar Birliyində bir halın əleyhinəyəm ki, ora həddindən artıq insan qəbul edirlər. Bunu düzgün saymıram. 

-Mən belə düşünmürəm. AYB yə qəbul “hörmət” lə olsaydı indi bu birlikdə bu qədər insan olmazdı. Bunu iftira kimi qəbul edirəm. Anar müəllim ora rəhbərlik edir. Bu onun paxıllığını çəkənlər, ayağını dartanların iftirasıdır.  AYB bu gün də Azərbaycanın mədəni həyatında böyük rol oynayır.

-Müasir ədəbiyyatımızın son dərəcə ədəbi keyfiyyətləri var. Azərbaycan ədəbiyyatı inkişaf edir, zamanla dünya səviyyəsində tanınmağa başlanır. Mən dünya ədəbiyyatını izləyirəm. Xarici ölkələrdə olanda yerli şairlərlə görüşüm olub. Bizim ədəbiyyatımızın müasir yazarları xarici yazarlardan maraq cəhətdən heç də geri qalmırlar. Sadəcə bizim bir problemimiz var. Biz Azərbaycan dilində yazırıq. Bu dilin də dünyaya açılmaq imkanları çətin məsələdir. Əsərlər tərcümə  olunmalıdır. Bu da çox ciddi əziyyət, vəsait tələb edir.