Postmodernist dəyərlər adı altında ədəbiyyatımızda əxlaqsızlığın təbliğ olunması nə qədər doğrudur? Bu ənənə hardan gəlir və belə əsərlər ədəbiyyat nümunəsi hesab oluna bilərmi?
Moderator.az-ın suallarını cavablandıran şair-publisist Heydər Oğuz, postmodernist ədəbiyyatın üslub və ideyalarını bəyənməsə də bir çoxlarından fərqli olaraq ona xüsusi ikrah hissiylə də baxmır. Onun fikrincə, cəmiyyət hər zaman inkişafdadır: “Minillər boyu müxtəlif tərəqqi prosesini keçirən dünyada bir çox şeylər dəyişib. İlahi ehkamlardan tutmuş, ictimai davranış qaydalarına, əmək alətlərinə qədər hər şey. Bəşər oğlu hətta bir hissəsi olduğu təbiəti belə dəyişib. Bütün sahələrdə baş verən bu dəyişiklik istər-istəməz onlara münasibətimizi də dəyişir. Bir zamanlar ildırım çaxanda Allahın qəzəbləndiyini düşünən və qorxuya düşən insan indi onu necə elektrik enerjisinə çevirib iqtisadiyyata verəcəyi nailiyyət haqqında fikirləşir”.
Heydər Oğuza görə, insanlıq bütün bu qazandıqlarını köhnəliyi inkara borcludur: “Köhnəlik inkar edilə-edilə yeniliklər ortaya çıxır, bir müddətdən sonra dünənin yenisi bu günün mürtəce qüvvəsinə çevrilir və ona qarşı mübarizə başlayır. Beləcə dünənin inkarı da inkar olunur. İstər iqtisadiyyatda, istər elmdə, istər siyasətdə, istərsə də mədəniyyətdə bütün inkişafların səbəbi bu inkarçılığa bağlıdır. İnkarçılığa qapısını bağlayan toplumlar hər zaman geridə qalır, ya kimlərinsə yeminə çevrilir, ya da yer üzündən silinirlər.”
Postmodernist ədəbiyyatı da bir inkar hadisəsi adlandıran şair-publisist, Qərb ölkələrində bunun üçün münbit zəmin olduğunu düşünür: “Qərb ölkələri sənayedə, mədəni mühitdə xeyli məsafələr qət ediblər. Özəlliklə, onların iqtisadi cəhətdən inkişafları, elmi-texniki tərəqqiləri mənəvi dəyərlərə münasibətlərini də dəyişib. Sözü gedən dəyişiklik ədəbiyyatda da baş verib və bu özünü əsasən üç mərhələdə göstərib. Əvvəl, klassik ədəbiyyatın inkarıyla başlayan proses nəticəsində modern ədəbiyyat yaranıb. Modern ədəbiyyat klassikanın tabularını yıxıb yeni qaydalar meydana gətirdı. Qərb cəmiyyətinin azadlıqsevərliyi hər hansı qaydanın çərçivəsinə sığmadığından zamanla bu yeni qaydalar da inkar edildi. Heç bir qayda-qanuna uymamaq yeni tabuya çevrildi. Beləcə, post-modernist ədəbiyyat ortaya çıxdı.
Bununla belə, şair postmodern ədəbiyyatın da çox yaşayacağına inanmır: “Əvvəla ona görə ki, Qərbdə vüsət alan tərəqqi prosesi dayanmər, əksinə hər gün təcilini artırır. İkincisi, postmodernist ədəbiyyatın öz fəlsəfəsi öz mahiyyətinə ziddir. Onun fəlsəfəsinə görə bütün qaydalar azadlığı məhdudlaşdırdığından inkar olunmalıdır. Amma bu prinsipin özü də bir qaydadır ki, bu da əslində özünüinkar deməkdir. Üçüncüsü,bir müddətdən sonra Qərb ölkələri bu prinsiplə əslində ədəbiyyatı yox etdiklərini anlayacaq və onu da inkara çalışacaqlar. Beləcə, yenidən klassik ənənələrə dönüş başlayacaq.
Mühasibimiz Qərb ölkələrindən fərqli olaraq Şərq ölkələrində və o cümlədən Azərbaycanda postmodernist ədəbi ənənələrin formalaşması üçün zəminin hələ yaranmadığını düşünür və bunun səbəbini mühafizəkarlıqda görür: “Şərq insanı ehkamlara bağlı olduğundan inkara da o qədər meylli deyil. Bu da istər-istəməz Şərq dünyasını elmi-iqtisadi tərəqqidən xeyli geri salıb. Bir çox hallarda biz hələ də feodal toplum halından çıxa bilməmişik. İstər modern, istər postmodern ədəbiyyat isə feodal toplumların xarakterindən uzaqdır. Biz hətta modern ədəbi ənənələrə belə asanlıqla keçməmişik. Bu gün postmodern ədəbiyyatın inkişafı üçün xarici dövlətlər tərəfindən hər cür maddi və mənəvi dəstək verilsə də bu ədəbiyyatın asanlıqla yayılması və ciddi oxucu kütləsi tapması çətin olacaq. Çünki cəmiyyətimizdə hələ də feodal münasibətləri öz varlığını qoruduğundan bunun üçün sosial zəmin yoxdur. Heç sabah da olmayacaq. Çünki inkarçılığıa meylli Qərb ölkələrinin özləri bir müddətdən sonra postmodernizmdən imtina edəcək və onların bizdəki davamçıları tamamilə yetim qalacaqlar. Bu mənada Aəzrbaycan postmodernistlərindən vahimələnməyə dəyməz”.
O ki qaldı ədəbsiz ifadələrin postmodernist əsərlərdə yer almasına, Heydər Oğuz bunun ədəbiyyatla bir araya sığmadığını düşünür: “Ədəbiyyat ədəb sözündəndir. Ədəbi əsər də gərək ədəbli ola. Hər kəs ağzına gələni yazsa, ədəbiyyat söyüş lüğətindən başqa bir şey olmaz. Bu gün nə yazıq ki, özlərini postmodernist olaraq görənlər söyüş ədəbiyyatı yaradırlar və nəticədə postmodern əbəiyyat əslində ədəbsizliyin ədəbiyyatına çevrilir. Tarix onlara öz mahiyyətlərinə uyğun olaraq ad verəcək-söyüş ədəbiyyatı yaxud da biədəbiyyat. Söyüş ədəbiyyatının isə bədii ədəbiyyata heç bir dəxli yoxdur. Ona qalsa, tibb haqqında yazılanlara tibb ədəbiyyatı, elmi kitablara elmi ədəbiyyat deyilir. Onlar nə qədər bədii ədəbiyyat demək deyillərsə, söyüş kitabları da bir o qədər başqa sahənin məhsulu olacaq. Bəlkə də bir müddətdən sonra söyüşşunaslıq adlı yeni bir elm meydana gələcək və bu kitablar da o elmin ədəbiyyatı olaraq bilinəcək.”
