Azǝrbaycandan olan türkoloq vǝ tǝrcümǝçi Ramiz Əskǝrlǝ uzun illǝr ǝvvǝl Ankarada Türk Dil İnstitutunun keçirdiyi beynǝlxalq elmi konfransların birindǝ tanış olmuşduq.

 

Söhbǝtimiz zamanı öyrǝndim ki, Ramiz Əsgǝr dostlarımızın (Boboxon Şǝrif) xahişi ilǝ “Azǝrbaycan” qǝzetinin 525-ci sayında dǝrc olunmuş mǝqalǝmi tǝrcümǝ edib.  Bǝzǝn bir söz vǝ ya bir hadisǝ dostluğa sǝbǝb olur. Sǝmimi söhbǝt zamanı Ramiz müǝllimin ǝdǝbiyyata, kitaba sevgisi, tǝrcümǝçi fǝaliyyǝti ilǝ yaxından tanış oldum.

 

Ramiz Əsgǝr ǝmǝk fǝaliyyǝtinǝ ilk olaraq “Sǝs Azǝrbaycan” radiosunda redaktor kimi başlayıb. Sonra bir sıra yerli vǝ xarici qǝzet vǝ jurnallarda, o cümlǝdǝn latın, kiril vǝ ǝrǝb ǝlifbası ilǝ nǝşr olunan “Odlar yurdu” qǝzetindǝ baş redaktor vǝzifǝsindǝ çalışıb. Onun elmi ǝsǝrlǝri, xüsusǝn dǝ “Devonu lüğotit türk” ǝsǝri ilǝ bağlı hǝrtǝrǝfli araşdırmaları vǝ doktorluq dissertasiyası ilǝ yaxından tanış olduqdan sonra ǝmin ola bilǝrik ki, ixtisasca jurnalist olan bu insanın jurnalistikadan daha çox elmi var. Alim bütün hǝyatı boyu türk xalqlarının ǝdǝbiyyatının vǝ mǝdǝniyyǝtinin inkişafına xidmǝt etmişdir. O, Mǝxtumquli, Abdulla Tokay, Bǝkir Çubanzoda, Mağcan Cumabay, Robert Minnulin kimi onlarla türk xalqlarının şair vǝ yazıçılarının ǝsǝrlǝrini Azǝrbaycan türkcǝsinǝ tǝrcümǝ edib.   Bu xidmǝtlǝrinǝ görǝ o, Azǝrbaycan, Türkiyǝ, Türkmǝnistan, Qazaxıstan, Tatarıstan vǝ Özbǝkistanın bir sıra nüfuzlu mükafatlarına layiq görülüb.

 

Ramiz Əsgǝr özbǝklǝrin ǝn yaxın dostu vǝ qardaşı idi. O, dörddǝ bir ǝsr ǝrzindǝ müasir özbǝk şairlǝrinin ǝn yaxşı nümunǝlǝrini tǝrcümǝ edib, Azǝrbaycan mǝtbuatında davamlı olaraq çap etdirib. Xüsusilǝ onun şah vǝ şair Babur yaradıcılığına marağı daha da artmış, 2011-ci ildǝ “Boburnoma”nı Azǝrbaycan dilinǝ tǝrcümǝ edib nǝşr etdirǝrǝk böyük mǝqsǝdǝ çevrilmişdir.

 

Əlişir Nǝvainin yaradıcılığını yüksǝk qiymǝtlǝndirmişdir.  “Tamaşaçıya girǝndǝ hǝmişǝ tǝlǝbǝlǝrdǝn soruşuram ki, türkcǝ yazan ǝn böyük şair kimdir? Yǝni hǝr kǝs fǝrqli cavab verǝcǝk. Tǝlǝbǝlǝrimǝ deyirǝm ki, Əlişir Nǝvai türk xalqının böyük şairidir vǝ onun qǝzǝllǝrini ǝzbǝrlǝyirǝm. Özbǝk xalqı üçün Nizami, Füzuli, Nǝsimi nǝ qǝdǝr ǝzizdirsǝ, Nǝvai, Babur, Mǝşrǝb dǝ özbǝk xalqı üçün o qǝdǝr ǝzizdir”, - deyǝ alim söhbǝt zamanı bildirib. Onun Nǝvaiyǝ, yaradıcılığına mǝhǝbbǝti hǝdsiz idi. Əsgǝr Ramizi şairin ǝsǝrlǝrini tǝrcümǝ etmǝyǝ sövq edǝn dǝ mǝhz bu sevgi idi. O, “Xǝmsǝ”ni özbǝk türkcǝsindǝn Azǝrbaycan türkcǝsinǝ çevirǝrǝk nǝşr etdirib. Əlişir bunu Nǝvainin anadan olmasının 580 illiyinǝ sǝfǝri zamanı tǝqdim edib. O, “Əlişir Nǝvai şǝxsiyyǝti vǝ sǝnǝti”, “Əlişir Nǝvai lirikası”, “Əlişir Nǝvai vǝ onun “Xǝmsǝ”si” adlı bir sıra elmi araşdırmalar yaratmışdır. Onları özbǝk vǝ azǝr dillǝrindǝ nǝşr etdirmişdir.

Hüseyn Boyqaro XX ǝsr özbǝk poeziyasının antologiyası olan “Devoni”ni, yazıçı 

Xeyriddin Sultanın “Millǝtçinin cǝzası” adlı hekayǝlǝrini, Xosiyyǝt Rüstǝmovanın şeirlǝr toplusunu azǝrbaycan dilindǝ Azǝrbaycan oxucularına çatdırıb. Ötǝn il o, Əmiri vǝ Nadirǝnin seçilmiş ǝsǝrlǝrini tǝrcümǝ edǝrǝk Bakıda nǝşr etdirib.

 

Ramiz Əsgǝr türk xalqlarının dili vǝ ǝdǝbiyyatı, tarixi vǝ mǝdǝniyyǝtinǝ dair 200-dǝn çox elmi, 1500-ǝ yaxın publisistik mǝqalǝ, 30-a yaxın monoqrafiya, 50-dǝn çox tǝrcümǝ kitabı ilǝ öz töhfǝsini verib. Onlara diqqǝt yetirsǝk, özbǝk ǝdǝbiyyatından tǝrcümǝlǝri, araşdırmaları kifayǝt qǝdǝr önǝmlidir.

 

“Qǝzet vǝ jurnallarda işlǝdiyim vaxtdan tǝrcümǝ ilǝ mǝşğulam. Özbǝk ǝdǝbiyyatından tǝrcümǝlǝrim universitetdǝ işlǝdiyim vaxtlardan başlayıb. Orada işlǝyǝrkǝn başa düşdüm ki, türk xalqlarının ǝdǝbiyyatı, o cümlǝdǝn bǝzi özbǝk yazıçılarının ǝsǝrlǝri Azǝrbaycan dilinǝ çox az tǝrcümǝ olunub. Ona görǝ dǝ lazımi tǝrcümǝlǝri planlaşdırdım. 

 

“XX ǝsr özbǝk poeziyasının antologiyası” bu mövzuda ilk ǝsǝrim oldu. Sonra Hüseyn Boykaranın divanını, Baburun seçilmiş ǝsǝrlǝrini tǝrcümǝ etdim. Nǝhayǝt, çoxdan arzuladığım “Boburnoma” ǝsǝrimi Azǝrbaycan dilinǝ tǝrcümǝ edib nǝşr etdirdim. Özbǝkistan hökumǝti mǝnim xidmǝtlǝrimi layiqincǝ mükafatlandırdı. Bundan sonra Beynǝlxalq Babur mükafatı laureatı oldum.

 

Mahmud Kaşqarinin, Yusif Xos Hacibin ǝsǝrlǝrini tǝrcümǝ etmişǝm. Hazırda Nǝvainin ǝsǝrlǝrinin tǝrcümǝsi mǝnim gündǝmdǝdir”, - deyǝ alimin özü bildirib.

Baburun ǝsǝrlǝrini bu qǝdǝr sevǝn vǝ öz dilinǝ çevirǝn alim “Boburnoma”ya çox yüksǝk qiymǝt verir.  O, Baburu türk vǝ islam ǝdǝbiyyatı alimi kimi qiymǝtlǝndirmiş, 

“Boburnoma”nı xatirǝ janrında yaradılmış, Orta Asiya, İran, Hindistan, Əfqanıstan vǝ Azǝrbaycan tarixinǝ işıq salan ilk ǝsǝr kimi qiymǝtlǝndirmişdir.

Alim Əlişir Nǝvai adına Daşkǝnd Dövlǝt Universitetinin, Nizami adına Daşkǝnd Dövlǝt Pedaqoji Universitetinin, Özbǝkistandakı Heydǝr Əliyev adına Azǝrbaycan mǝdǝniyyǝt mǝrkǝzinin professor-müǝllim vǝ tǝlǝbǝlǝri, yazıçı vǝ şairlǝr, ǝdǝbiyyatsevǝrlǝrlǝ çoxlu görüşlǝr keçirib. Bu görüşlǝrin ǝsas mövzusu özbǝk vǝ Azǝrbaycan ǝdǝbi ǝlaqǝlǝrinin ümumiliyi vǝ davamlılığı olacaqdı. O zaman Ramiz Əsgǝr dǝrnǝklǝrin birindǝ tamaşaçılara çoxlarını sevindirǝn xǝbǝri demişdi, yǝni 2019-cu ildǝ keçirilǝcǝk Nǝvai xanın ǝnǝnǝvi beynǝlxalq konfransına Əlişir Nǝvainin ilk dastanının tǝrcümǝsi ilǝ gǝlǝcǝyinǝ söz vermişdi. “Xǝmsǝ” “Heyrǝtül Əbror” vǝ vǝdini yerinǝ yetirdi. Ramiz müǝllim hǝmçinin qeyd edib ki, ǝsgǝrǝ Nǝvai vilayǝti hökumǝti tǝrǝfindǝn “Nǝvai rayonunun fǝxri vǝtǝndaşı” statusu verilib vǝ bu, Alişir Nǝvaiyǝ xidmǝt etmǝk alimin daha bir mǝsuliyyǝtidir.

 

İnsan xarakteri anlaşılmaz bir şeydir. Keçmiş hadisǝlǝrǝ görǝ hǝmişǝ peşman olun. Bu yaxınlarda Azǝrbaycana ezamiyyǝtlǝ getmişdim. Azǝrbaycanlı jurnalist Quli Kǝngǝrli yola düşmǝzdǝn ǝvvǝl mǝni özbǝklǝrin yaxın dostu, tanınmış türkoloq alim Ramiz Əskǝrǝ ürǝk xǝstǝliklǝri xǝstǝxanasında ǝmǝliyyata hazırlaşdığını bildirmǝk, ziyarǝt etmǝk üçün tǝyin etdi. Bakıya çatanda Ramiz Əskǝrǝ zǝng etdim. Dǝrhal cavab verdi. Bazar günü idi. Ramiz müǝllimin evindǝ olanda onu qonaq çağırmışdılar. Mǝn narahat etmǝk istǝmirdim. Uzun müddǝt telefonla danışdıq, söhbǝtimizin ǝsasını Ramiz müǝllimin özbǝk ǝdǝbiyyatına, Nǝvainin ǝsǝrlǝrinǝ, tǝrcümǝlǝrinǝ olan marağı tǝşkil edirdi. Müǝllim mǝni ǝcnǝbi adlandırıb bacılarını yanıma göndǝrdi. Əmǝliyyat çǝrşǝnbǝ axşamı günüdür. Nailǝ xanımla söhbǝt edirdik, Ramiz Mǝlim izah etdi ki, ǝmǝliyyatdan yaxşı çıxıb, amma hazırda reanimasiyadadır, ona görǝ dǝ ona baş çǝkmǝk mümkün deyil. Nailǝ xanım dedi ki, vǝziyyǝt yaxşılığa doğru dǝyişir. Dünǝn axşam Nailǝ xanıma zǝng etdim, dedi ki, vǝziyyǝt yaxşıdır... Amma bu xoşagǝlmǝz xǝbǝri eşidǝndǝn sonra dünyanın vǝfasızlığına, hǝr şeyi vaxtında etmǝk lazım olduğuna bir daha ǝmin oldum. Ramiz müǝllimlǝ mǝn Azǝrbaycanla Özbǝkistanın ǝdǝbi ǝlaqǝlǝri ilǝ bağlı xeyli iş görmǝyi planlaşdırırdıq. Biz bacarmadıq, üzr istǝyirik. Allah rǝhmǝt elǝsin müǝllimin sonunu. Övladlarına, yaxınlarına sǝbr versin!

 

Bütün reaksiyalar:

 

“Böyük özbǝk mütǝfǝkkiri vǝ şairi Mir Əlişir Nǝvainin parlaq yaradıcılığı Azǝrbaycan xalqının qǝlbindǝ dǝrin yer tutur. Adı sağlığında azǝrbaycanlılar arasında mǝşhur olub”.

 

Ramiz Əsgǝr 2020-ci ilin fevral ayında Özbǝkistan Yazıçılar Birliyinin fǝxri üzvü seçilib. 2022-ci ildǝ özbǝk ǝdǝbiyyatının tǝbliğindǝ xidmǝtlǝrinǝ vǝ Özbǝkistan-Azǝrbaycan ǝdǝbi ǝlaqǝlǝrinin inkişafındakı xidmǝtlǝrinǝ görǝ “Dostluq” ordeni ilǝ tǝltif edilib. O, hǝm dǝ Azǝrbaycanın ǝmǝkdar jurnalisti adını daşıyır. 2014-cü ildǝ Azǝrbaycanın “Şöhrǝt” ordeni ilǝ tǝltif edilib. “Türk dünyası qarşısında xidmǝtlǝrinǝ görǝ” (Türkiyǝ), “Qızıl ǝsr” (Türkmǝnistan), Babur (Özbǝkistan), “Mǝdǝniyyǝt sahǝsindǝ nailiyyǝtlǝrǝ görǝ” (Tatarıstan) medalları ilǝ tǝltif edilib.