Rusiya prezidenti Vladimir Putin Avrasiya İttifaqının vahid valyutasının yaradılması ilə bağlı sərəncam imzalayıb. Lakin Putinin bu sərəncamı nəinki Avrasiya İttifaqına təhlükə mənbəyi kimi baxan ölkələr, eləcə də qurumda təmsil olunan bəzi dövlətlərin də narazılığına səbəb olub. Erməni müxalifəti iddia edib ki, vahid valyutaya keçid Ermənistanın konstutisiyasına ziddir və bu dəyişikliyə getmək üçün hökmən ölkə konstitusiyası dəyişdirilməlidir. Putinin vahid valyuta ilə bağlı sərəncamı Qərb ekspertləri tərəfindən də qeyri-ciddi qəbul edilib. Əksər ekspertlər hesab edir ki, Putinin bu sərəncamı daha çox Qərb ölkələri, xüsusilə də ABŞ-a göz dağı verməyə hesablanb. Avrasiya İttifaqında təmsil olunan dövlətlərin lazımi iqtisadi gücə malik olmadığına diqqət çəkən mütəxəssislər, yaradılacaq valyutanın rəqabətə davamlı olmasını mümkünsüz hesab edir.

Maraqlıdır, Avrasiya İttifaqının vahid valyutaya keçməsi bu qurumun iqtisadi-siyasi mövqelərini gücləndirə bilərmi? Doğrudanmı, Avrasiya İttifaqının iqtisadi-maliyyə gücü yeni yaranacaq valyutanın rəqabətə davamlılığını təmin etmək, onun dünya valyuta bazarındakı mövqeyini gücləndirmək üçün yetərlidir?

Məsələ ilə bağlı Moderator.az saytı və “Hürriyyət” qəzetinə açıqlama verən politoloq Qabil Hüseynli vahid valyutanın yaradılmasının mümkünlüyünə toxunsa da, bu valyutanın yaşaması üçün onun rəqabətə davamlılığının təmin edilməsinin vacib olduğunu vurğuladı:

“Prinsip etibari ilə vahid valyutanın yaradılması mümkündür. Lakin bu, o zaman lazımi effekt verir ki, bunun arxasında müəyyən əmtəə kütləsi dayansın. Eyni zamanda, həmin valyuta dünya bazarında rəqabət qabiliyyətinə malik olsun. Avrasiya İttifaqına məxsus yaradılan valyutanın rəqabətə davamlı olması üçün onun həm də elmtutumlu yeni texnologiyanı özündə ehtiva edəm məhsul istehsalına malik olması lazımdır ki, bu da həmin qurumda təmsil olunan dövlətlər üçün keçərsizdir. Istər Rusiya, istərə də Qazaxıstan və Belorusiya olsun, bu dövlətlər dünyada rəqabət qabiliyyətinə malik məhsullar istehsal etmirlər. Əksəriyyəti xammal istehsalı və bu xammalın dünya bazarına çıxarılması ilə məşğul olan ölkələrdir. Rusiyanın özü də bura daxildir. Ermənistan və Qırğızıstandan isə ümumiyyətlə danışmaq mümkün deyil. Bu ölkələrdə istehsal adına heç nə yoxdur. Belə bir şəraitdə yeni yaradılacaq valyuta kursu, onun digər dünya valyutaları ilə rəqabəti şübhə doğurur”.

Dünya bazarında məzənnələrin mütəmadi surətdə dəyişdiyinə diqqət çəkən ekspert hesab edir ki, bu prosesə davam gətirmək üçün həmin ölkələrin güclü iqtisadiyyata sahib olması şərtdir: “Dünya bazarında məzənnələr və qiymətlər çox sürətlə dəyişir. Sürətlə dəyişmənin arxasında isə güclü iqtisadiyyat dayanmırsa, həmin valyutalar ya sürətlə infilyasiyaya uğrayaraq dəyər itirir, ya da ümumiyyətlə rəqabət gücünə malik olmurlar. Bütün bunları nəzərə alaraq söyləmək olar ki, Avrasiya İttifaqının valyutasının rəqabətə davam gətirəcəyi o qədər də inandırıcı görünmür”. Q.Hüseynli baş verənlərin arxasında Putin hakimiyyətinin ABŞ iqtisadiyyatına və maliyyə sisteminə meydan oxumaq arzusunun da dayandığını vurğuladı:

“Putin çoxdan dollara meydan oxuyan valyutanın yaranmasına cəhd edirdi. Əvvəl Çin yuanını bura cəlb eləmək istədi. Öncə Çin razı olsa da, sonradan görünür bu razılıq qərara çevrilə bilmədi. Indi isə rublun, dəngənin, dramın, belarus rublunun və Qırğızıstan somunun ittifaqından ibarət bir valyuta yaradılır. Hər şeyi sərf-nəzər etdikdə, dünya iqtisaiyyatındakı dəngə və balansları nəzərdən keçirdikdə, Rusiya iqtisadiyyatı və bu iqtisadiyyatla sıx bağlı olan Avrasiya İttifaqına daxil olan ölkələrin iqtisadiyyatına nəzər saldıqda, nikbinlik üçün elə də əsas tapmaq çətin olur. Bu yaxınlarda Qazaxıstan öz daxili bazarını qorumaq üçün Rusiyadan bəzi məhsulların ölkəyə daxil olmasını qadağan edib. Yəqin ki, bu qadağa bu gün də qüvvədədir. Bütün bunlar göstərir ki, hətta Avrasiya İttifaqına daxil olan ölkələrin öz aralarında belə azad ticarət sahəsində müəyyən problemlər yaşanmaqdadır. Bundan əvvəl isə Rusiya Belarusiyadan kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalına qadağa qoymuşdu”.

Q.Hüseynli son vaxtlar Rusiya və Ermənistan arasında müşahidə edilən siyasi gərginliyə də diqqət çəkdi:

 “Astana görüşü ərəfəsində Nalbəndyan belə bir fikir səsləndirdi ki, onun ölkəsi Avropa Birliyinə müraciət edərək ondan assosiativ üzvlüyü yeniləməyi xahiş edəcək. Burda bir az şantaj elementi olsa da, hər halda belə görünür ki, Ermənistanın özü də Moskva ilə siyasi intriqalara başlayıb. Yəqin ki, bu da Moskvanın İrəvana göstərdiyi münasibətlə bağlıdır. Çünki Avrasiya İttifaqının iclasına nə Ermənistan, nə də Qırğızıstan dəvət edilməyib. Qalan üç ölkə isə təsisçi adı ilə hər şeyi özləri həll etməyə çalışır. Əlbəttə, bu məsələdə öncüllüyə can atan Rusiyadır. Buna görə də, hesab edirəm ki, baş verənlər münasibətlərin çətin formalaşdığını göstərir. Iqtisadiyyatı tənzimləyəcək maliyyə sistemləri ilə bağlı da çətinliklər var. Bir sözlə, gözəl arzular var. Amma bu arzuların praktikada öz təcəssümünü tapıb-tapmayacağı məsələsində konkret fikirlər söyləmək çətindir”.

 Seymur Əliyev