Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatı (NHMT İB) Azərbaycanın neft sektorunda əmək, iqtisadi və sosial hüquqlar üzrə qanunvericiliyin icra vəziyyətinin qiymətləndirilməsi
müstəqil
monitorinq hesabatını açıqlayıb. Moderator.az həmin hesabatı olduğu kimi
oxucuların diqqtinə çatdırır: “
Mündəricat
1. Giriş.
1.1.
Məsuliyyətdən azad olma.
1.2.
Təşkilatın missiyası.
1.3.
Təşkilatın hüquqi statusu və fəaliyyəti.
2.
Neft
sektorunda əmək qanunvericiliyinin icra
vəziyyəti
2.1.
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi və digər normativ hüquqi aktlar.
2.2.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının Konvensiyaları.
3.
Şirkətlərin ətraf mühitə təsirləri
4. Monitorinq vaxtı müşahidə olunan müsbət hallar
5.
İdarə və müəssisələrdə əmək qanunvericiliyinin pozulma səbəbləri
6.
İdarə və müəssisələrdə bədbəxt hadisələrin baş vermə səbəbləri.
7 Əmək qanunvericiliyində olan boşluqlar
1.
Giriş
1.1.
Məsuliyyətdən azad olma
Bu hesabat Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatının
(NHMT) ekspertləri tərəfindən, ölkənin neft sektorunda çalışan işçilərin müraciətləri,
şikayət ərizələri, təşkilatın aktiv üzvlərinin verdiyi yoxlanılmış məlumatlar,
informasiya sorğularına verilmiş cavablar, mətbuatda dərc olunan məlumatlar, təşkilat
üzvlərinin mütəmadi olaraq apardığı monitorinqlər, təşkilat tərəfindən aparılan
məhkəmə çəkişmələr əsasında hazırlamışdı. Hesabatın tərtib olunmasında məqsəd
Azərbaycanın neft sektorunda əmək və sosial hüquqlar üzrə qanunvericiliyə nə dərəcədə
icra olunduğun mümkün olan dərəcədə
qiymətləndirməkdi.
Hesabatda
ölkənin neft sektorunda qanunvericiliyin icrasındakı problemlər öz əksini
tapmış, həmin problemlərin həlli üçün təklif və tövsiyələr də verilmişdi.
Hesabatın müəllifləri etiraf edirlər ki,
burada verilmiş fikirlər onların şəxsi
fikirləridir və bunlar layihənin sponsorunun yeritdiyi siyasət və fikirləri əks
etdirmir. Məlumatların verilməsi və təhlil zamanı edilmiş hər hansı səhv, nəyinsə
nəzərdən qaçırılması və qeyri-səlis izaha görə yalnız hesabatın müəllifləri məsuliyyət
daşıyır.
1.2.
Təşkilatın missiyası
NHMT
Azərbaycanın enerji sektorunda insan
haqlarının qorunması, enerji sektoru ilə
bağlı maliyyə axınlarından Azərbaycan cəmiyyətinin xeyrinə istifadə olunması və bu sahədə ictimai nəzarət
sisteminin yaradılması uğrunda mübarizə aparır.
1.3.
Təşkilatın hüquqi statusu və fəaliyyəti.
Neftçilərin
Hüquqlarının Müdafiəsi Təşkilatı (NHMT) İctimai Birliyi 1996-cı ildə Azərbaycanın neft və qaz sektorunda çalışan insanların
hüquqlarının müdafiəsi və ölkənin enerji sektorunda reallaşdırılan layihələr üzərində vətəndaş cəmiyyətinin nəzarətinin bərqərar
olunması məqsədilə neft sektorunda çalışan bir qrup mütəxəssis tərəfindən
yaradılıb ( Bax: www.nhmt”“az.org).
Yarandığı gündən NHMT çoxsaylı bir-biri
ilə əlaqəli silsilə layihələr və
proqramlar həyata keçirmiş və uğurlar əldə etmişdir. Təşkilatın əsas fəaliyyətləri
və fəaliyyət istiqamətləri aşağıdakılardı:
Əmək hüququnun müdafiəsi və
təlimi
(//nhmt-az.org/ts_general/eng/prj/prj1-anons-1.php
)-
Neft gəlirlərinin xərclənməsində şəffaflığın təmini
edilməsi sahəsində fəaliyyətlər(
//nhmt-az.org/ts_general/eng/prj/prj2-anons-1.php )
Korrupsiya əleyhinə
proqrama dair fəaliyyətlər (//nhmt-az.org/ts_general/eng/prj/prj3-anons-1.php.
Beynəlxalq Maliyyə
Qurumları tərəfindən maliyyələşdirilən
layihələr üzərində ictimai nəzarət və monitorinqlərin aparılması; BMQnın
Azərbaycandakı fəaliyyətinin monitorinqi (//nhmt-az.org/ts_general/eng/prj/prj5-anons-1.php).
-Gender fəaliyyəti.
2. Neft
sektorunda əmək qanunvericiliyinin icra vəziyyəti.
Ölkənin hasilat sənayesində əmək qanunvericiliyinin pozulma
halları əsasən aşağıda qeyd olunan idarə və müəssisələrdə müşahidə olunmuşdur.
Məhz bunun nəticəsində yüzlərlə insanın haqqı pozulmuş, iş yerlərini itirmiş, xəsarət
almış və ya faciəli surətdə həlak olmuşdur.
2014-cü il
ərzində ərzində Azərbaycan Respublikasının neft sənayesində və digər sahələrdə
çalışan işçilərdən 1200 nəfərə yaxın işçiyə: əmək, sosial, iqtisadi və mülki
sahədə hüquqi yardımlar göstərilmişdi. Müraciətlər
kollektiv və fərdi şəkildə olmuşdur. Bu sahədə işçilərin müraciətləri əsasən
aşağıdakı sahələrdə olan əmək qanunvericiliyinin pozulması olmuşdur:
2.1. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin:
68-79-cu maddələrinin pozulması (Əmək Müqavilələrinə
qanunsuz olaraq xitam verilməsi, ixtisar adı ilə işçilərə ərizə yazdırılma,
ixtisarlar aparılarkən qanunvericiliyin tələblərinin pozulması): Neftqaztikinti
tresti, Neft Daşları NQÇİ, 28 May NQÇİ,
Kompleks Qazma Tresti, “Azəriqaz” İstehsalat Birliyi, və sair
44.3-cü maddəsinin pozulması (Əmək Müqaviləsinin
surətinin işçilərə təqdim edilməməsi): ARDNŞ-nin əksər müəssisələri, Maersk Driling Servises MMC , Kompleks Qazma Işləri Trestii,
Neftqaztikinti Tresti,SOCAR Cape və s
83-84-cü maddələrinin pozulması (Əmək Müqaviləlilərinə
xitam verilərkən əmrin, istifadə
edilməmiş əmək məzuniyyətinə görə pul əvəzi, ödənilməli əmək haqqı və digər ödəmələrin
sonuncu iş günü işçiyə verilməməsi və ya ümumiyyətlə verilməməsi): “Azəriqaz” İstehsalat Birliyi,
“Azneft” İstehsalat Brliyi və sair.
217-ci maddəsinin və Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 27 saylı qərarının pozulması (Əmək xəsarətinin
gizlədilməsi, qeydə alınmaması): Xəzər təchizat
müəssisəsi
97, 98, 99, 164, 165-ci maddələrinin pozulması
(normadan artıq
işə görə, gecə vaxtına görə, dəniz və susuzluq əmsalına görə əmək haqqının ödənilməməsi):
Svift Encinerinq, SOCAR Cape, Maersk
Driling Servises MMC və sair.
70.b
və 77-ci maddələrinin pozulması(İşəgötürən tərəfindən əmək müqaviləsinin ləğv
edilməsinin əsasları,əmək müqaviləsinə xitam verilərkən işçilərin təminatları)
2012-ci
ilin ikinci yarısından etibarən ARDNŞ-də struktur islahatları aparılır. Bununla
əlaqədar ixtisarların aparılması zamanı bəzi idarə və müəssisələrdə qanun
pozuntuları müşahidə olunur. Belə hallar daha çox Kompleks Qazma İşləri Trestində,
Azərneftyağ zavodunda, H.Əliyev adına Neft Emalı
zavodunda, Bahar ƏŞ . Azəriqaz İB, Greyt Wall Drilling Compani , Neftqazelmitədqiqatlayihə
və s. müşahidə olunmuşdu
2014-cü ilin fevral ayında ARDNŞ islahatlar
zamanı sərbəstləşən işçilərin işlə təminatı üçün Proqram hazırladı. Bu vaxtadək
Proqrama qoşulan 134 nəfərdən 47-si işlə təmin olunmuşdu. Lakin ARDNŞ idarə və
müəssisələrinə verilmiş səlahiyyət(bağban, xadimə, sürücü və s. işçilərin)Lakin
İnsan Resursları Departamentinin icazəsi olmadan işə qəbul olunması) və qohum əqrəbaya
verilən xüsusi imkanlar(yuxarıdan göstəriş) Proqramın tam yerinə yetirilməsin
imkan vermir. Bundan əlavə şirkətdə iş yerlərinin ixtisarı zamanı kənardan işçi
qəbulu da müəyyən suallar doğurur
2011-13-cü illərdə işçilərin
sayının dinamikası
|
İl |
İşçi
sayı |
İşdən
azad olunan |
İşə
qəbul |
kişi |
qadın |
Rəhbər
vəzifədə qadın |
Rəhbər
vəzifədə kişi |
|
2011 |
77140 |
7855 |
5426 |
59950 |
17190 |
1 |
10 |
|
2012 |
66234 |
11556 |
3942 |
54600 |
11634 |
1 |
10 |
|
2013 |
61086 |
14556 |
9420 |
50160 |
10928 |
1 |
10 |
45.4.
maddəsinin pozulması.(Əmək funksiyasının yerinə yetirilməsi şərtlərinə görə
işin və ya göstərilən xidmətlərin daimi xarakterə malik olduğu qabaqcadan bəlli
olduğu halda,əmək müqaviləsi müddəti müəyyən edilmədən bağlanmalıdır.
ARDNŞ-də
və əksər xarici neft şirkətlərində işçilərlə müddətli əmək müqaviləsi
bağlanılır.. ( SOCAR Cape, Maersk
Driling Servises MMC , Hertel, Azəriqazixracat,Magistral Neft Kəmərləri
İdarəsi, Neftqazelmitədqiqatlayihə İnstitutu və sair) Azərbaycanın neft sənayesində ən böyük hüquq pozuntusu olan bu proses(
işçilərlə bağlanmış müddətli əmək müqaviləsinin 1, 2, 3, 6 ay və ən çoxu 1 il
müddətinə) hələ də davam edir.
215,, 222, 239-cu maddələrinin və Nazirlər
Kabinetinin 2000-ci il tarixli 27 saylı Qərarının pozulması (İşəgötürən tərəfindən
işçilər üçün təhlükəsiz iş şəraiti yaradılmaması, sağlamlığa dəymiş ziyanın ödənilməməsi)
ARDNŞ-nin bütün müəssisələrində artıq 5 ildir
ki , əməyin mühafizəsi üzrə müavin vəzifəsi mövcuddur. İstehsalatda xəsarət
alan və ölənlərin sayı isə azalmır. Və
hansı ki onlar təhlükəsiz əmək şəraitləri üçün birbaşa cavabdehdirlər. Bununla
belə, 2014-cü il ərzində ölkənin neft sektorunda 19 ölüm hadisəsi qeydə
alınıb(bu təşkilatın ala bildiyi məlumatdır)
Bunlardan 3
nəfər:
1.Bahar ƏŞ-nin işçisi Kövsərov Etibar işdən çıxarıldığı və özünə iş tapa bilmədiyi
üçün özün asmışdır
2.ARDNŞ-nin Neftqaztikinti trestinin işçisi Ismayıl Umudov ixtisar xəbərini
eşidib ürəyi partlamışdı
3.Balaxanı ƏŞ-nin işçisi Qasımov Hafiz
özünü iş yerində traktorun altına atıb
Qalan 16 nəfər
isə normal iş şəraiti yaradılmadığı üçün iş yerində həlak olubdur;
14-nəfər
-ARDNŞ-nin-işçisi(4 nəfər - Nərimanov
adına NQÇİ,7 nəfər- Neftqaztikinti
tresti,2 nəfər - H.Z.Tağıyev adına NQÇİ,1 nəfər-Siyəzən MKQİ)
1 nəfər-Qarasu
ƏŞ-nin işçisi,
1 nəfər-Suraxanıoil
ƏŞ-nin işçisi
Bu il Azneft İB-nin strukturuna daxil olan idarə və müəssisələrdi
4 qəza hadisəsi maşahidə olunub(bizim bildiyimiz)Qəzanın əsas səbəblərindən
biri də SSRİ-dən qalan infrastrukturların tam köhnəlməsidir. Bəlkə də bu sahələrdə
bir neçə dəfə “təmir” işləri aparılıb. Qəzalarla əlaqədar
zamanı kompleks tədbirlər planı hazırlanmalı bütün şirkət üzrə estakada,
meydança, platforma və digər hidrotexniki qurğulara baxış keçirtməli idilər.
-2014-cü ilin mart ayında
Neft Daşlarında(Çvonovo 203-də) köhnə estakada uçub. 4 nəfər suya düşüb.
Onlardan 3-ü çıxıb, biri həlak olub.
-2014-cü
il oktyabrın 23-də Azneft İB-nin strukturuna daxil olan N.Nərimanov adına
NQÇİ-nin 441-ci meydançanın uçması nəticəsində
orada təmir işləri aparan Neftqaztikinti trestinin 4-işçisi dənizə düşərək
boğulmuşdu. Həmin vaxt ərazidə 30 nəfər işçi olub.
-2014-cü
il oktyabrın sonunda Azneft İB-nin strukturuna daxil olan N.Nərimanov adına
NQÇİ-də estakada meydança uçub. Xəsarət alan olmayıb
-2014-cü
il noyabrın 7-də Azneft İB-nin strukturuna daxil olan N.Nərimanov adına NQÇİ-də
2-ci mədən ərazisində 310 və 312-ci meydançalar arasında 60 metr uzunluğunda
estakadanın uçması nəticəsində 5 nəfər işçi dənizə düşüb. Dənizə düşən işçilərdən
3-ü xilas olunub, 2-i həlak olub
Qeyd:
Əmək xəsarəti alan və vəfat edən işçilərin 50 faizindən çoxu Neftqaztikinti trestinə aiddir.
“Azneft”
İstehsalat birliyində əmək xəsarəti almış işçilərin hüquqları 2014-cü ildə də
pozulmuş, kütləvi artımlar qanunvericiliklə nəzərdə tutulan qaydada bu işçilərə
şamil ovunmamışdı. 2012-ci ilin mart
ayının 1-dən ARDNŞ-də işçilərin əmək haqlarının kütləvi surətdə 52 faiz
qalxmasına baxmayaraq, əmək xəsarəti ilə əlaqədar aylıq ödənc alan işçilərə bu
artım 14 ay sonra 2013-cü ilin iyun ayından tətbiq olunmuşdu. Əmək xəsarətinə
görə ödənc alan işçilər 14 ay ərzində bu ödənişləri almamışlar. Bu
qanunsuzluqla əlaqədar məhkəməyə müraciət edən Neft Daşları NQÇİ-nin işçisi
Əlisultan Mütəllimovun məhkəmə mübahisəsi hal hazırda Azərbaycan
Respublikasının Ali məhkəməsindədəir.
Aylıq
ödənclərlə bağlı Stork şirkəti ilə Asif İbrahimov, Maersk Driling Servises MMC ilə Sərvər
Kərimov arasında məhkəmə mübahisələrinə hal hazırda da baxılmaqdadır.
Xəzər
təchizat müəssisəsi isə əmək xəsarəti almış Qurban Qurbanovun bədbəxt hadisə ilə
əlaqədar baş vermiş bədbəxt hadisəsini gizlətmişdir və hadisə bu günə qədər də
qeydə alınmamışdı.
İstehsalatda
bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin
itirilməsi hallarından icbari sığorta haqqında Azərbaycan Respublikası
Qanununun, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 192 və 196 saylı Qərarlarının
və Əmək Məcəlləsinin 239-cü maddəsinin pozulması (Əmək
xəsarəti ilə əlaqədar müvafiq ödənclərin ödənilməməsi): Azneft İstehsalat birliyi, Maersk şirkəti, Stork
şirkəti.
ARDNŞ-dəvə
xarici müəssisələrdə işçilərin tarif maaşına edilən əlavələrin ödənilməsində də
qanunsuzluqlara yol verilir. Belə ki, bu əlavələr (dəniz əmsalı, susuzluğa görə,
axşam və gecə pulu, zərərli işə görə və sair) qanunsuz olaraq tarif maaşının tərkibinə
daxil edilir və ödənilmir. Əmək Məcəlləsinə əsasən isə bu əlavələr tarif
maaşının tərkibində deyil, tarif maaşına edilən əlavələr kimi nəzərdə tutulmuşdu.
16-cı
madəsinin (diskriminasiyaya yol verilməsi) pozulması:
Diskriminasiyanın
əsas səbəblərində biri də qohumbazlıqdır. Bunun nəticəsində də çoxlu sayda işçi
diskriminasiyaya məruz qalır. Bu hala daha çox ARDNŞ idarə və müəssisələrində,
Bahar ƏŞ-də,SOCAR CAPE-də müşahidə olunub.
İşçilərin və
mülkiyyətçilərin hüquqlarının bərpası ilə əlaqədar: Azərbaycan Respublikasının
Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinə, Azərbaycan
Respublikasının Ombudsmanına, Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidmətinə və sair
orqanlar yazılı Ərizələrlə müraciət olunmuşdu.
Qeyd:
Müraciət edən işçilərdən 30 faizindən çoxu ad və soyadlarını bildirməkdən və ya
qeydə alınmasında çəkinirlər. Bu işçilər şikayət etdikləri və adlarının məlum
olduğu halda, müxtəlif bəhanələrlə işdən azad olunacaqlarından çəkinirlər.
2.2.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının Konvensiyaları.
2.2.1. Beynəlxalq
Əmək Təşkilatının "İcbari əməyin ləğv edilməsi haqqında" 105 saylı
Konvensiyasını və Əmək Məcəlləsinin 17-cü
maddəsi pozulması.
3.2. 2 ildən artıqdır ki,
ARDNŞ-nin bəzi idarə və müəssisələrində(“ Neftqaztikinti , H.Əliyev adına Bakı
Neft Emalı zavodu, Azərneftyağ Neft Emalı zavodu və.s) mart-iyun aylarında mütəmadi
olaraq hər həftənin şənbə və bazar günləri iməcilik
adı ilə məcburi olaraq işə çağırılırlar və bu zaman onların əmək haqqı
qanunvericilikdə nəzərdə tutulan qaydada ikiqat ödənilmir. Işçilər bildirirlər
ki, zavodda bununla əlaqədar əmək müqaviləsində nəzərdə tutulan ödənişlər də
aparılmır. Bu barədə müraciət edən işçilərə isə bildirirlər ki, bu iməcilik
olduğuna görə onlara heç bir əmək haqqı ödənilməyəcək. Daha çox haqqını tələb
edən işçilərə isə əmək müqavilələrinə xitam veriləcəyi barədə hədə-qorxu gəlinir.
2.2.3. Beynəlxalq
Əmək Təşkilatının Birləşmək haqqında 98 saylı Konvensiyasının pozulması
Beynəlxalq
Əmək Təşkilatının Birləşmək haqqında 98 saylı Konvensiyasına və Həmkarlar İttifaqları Haqqında Azərbaycan Respublikası
Qanununa əsasən işçilər, pensiyaçılar, təhsil alan şəxslər heç bir fərq
qoyulmadan öz istəkləri ilə, qabaqcadan icazə almadan könüllü surətdə həmkarlar
ittifaqları yaratmaq, habelə öz qanuni mənafelərini, əmək, sosial, iqtisadi hüquqlarını
müdafiə etmək üçün həmkarlar ittifaqlarına daxil olmaq və həmkarlar ittifaqı fəaliyyəti
ilə məşğul olmaq hüququna malikdirlər.
BP, Statoyl, Stork, SOCAR CAPE, Maersk Driling
Servises MMC, Enermek kimi şirkətlərdə işçilərin həmkarlar ittifaqlarında
birləşmə hüququna süni yollarla maneələr yaradılır.
Hasilatın
Pay Bölgüsü Sazişində iştirak edən Xarici neft şirkətlərində iki səbəbdən həmkarlar
təşkilatı yaratmaq mümkün deyil:
İşçilər
mövcud həmkarlar təşkilatına etibar etmir;
İşəgötürənlər;
şirkətlərdə həmkarlar təşkilatının yaranmasının əleyhinədir və bu prosesi ciddi
nəzarət altında saxlayırlar.
2.2.4.
Əmək və məşğulluq sahəsində ayrı-seçkilik haqqında Konvensiya ( â„–111)
Ölkədə fəaliyyət göstərən xarici neft şirkətlərində əmək və məşğulluq
sahəsində diskriminasiya halları mövcuddur ki, bu özünü həm əmək haqqının ödənilməsində
(xarici vətəndaşların əmək haqqı ilə yerli işçilərin əmək haqqı arasında kəskin
fərq var)həm də yüksək vəzifələrdə(rəhbər səviyyəsində)yerli işçilərin azlıq təşkil
etməsində özünü büruzə verir. Məs: Son zamanlar Bahar Enerji ƏŞ-də
aparılan qazma işləri müsbət nəticə vermədiyi üçün şirkətdə struktura daxil
olan Qazma Şöbəsi ləğv edildi. Amma buna baxmayaraq şirkət qazma üzrə xarici ”mütəxəssis işə qəbul
etmişdir.
Xaricdən
dəvət olunan mütəxəssislərin bəzilərinin
vergidən yayınması halları da baş verir. Belə ki, bəzi şirkətlərdə yüksək
əmək haqqı alan xarici mütəxəssislərin ölkəmizdə ödəniləcək vergidən yayınması
üçün “şəraitdə yaradılır. Belə ki, onlarla
əmək müqavilələri 3 ay (90 gün)müddətinə bağlanır. Müəyyən müddətdən-ölkəyə
çıxış-giriş etdikdən sonra onlarla yenidən həmi müddətə əmək müqaviləsi bağlanır.
Bu mütəmadi xarakter daşıyır. Əgər ciddi yoxlanış aparılsa küllü miqdarda
vergidən yayınma halları müşahidə oluna bilər. Onu da qeyd edirəm ki, ölkədə
müvafiq tələblərə cavab verən yerli işçilər olduğu halda xaricdən mütəxəssislərin
cəlb olunması qəti qadağandır.
3.
Şirkətlərin ətraf mühitə təsirləri
2014-cü ildə
karbohidrogen hasilatı prosesində formalaşan tullantıların ətraf mühitə
atılması, yerləşdirilməsi və axıdılması ilə əlaqədar ətraf mühitin mühafizəsi
haqqında qanunvericiliyin və bu sahədə qəbul olunmuş normativ-hüquqi aktların tələblərinə
uyğun olaraq cari ildə ətraf mühitin mühafizəsi üzrə qanunvericiliyin tələblərinin
icrası ilə bağlı Azərbaycan
Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən ARDNŞ-nin H.Z.Tağıyev adına Neft və
Qazçıxarma İdarəsinə(NQÇİ) və 28 May adına NQÇİ-yə xəbərdarlıq elan
olunmuş,Azneft İB-ə 20.000(iyirmi min)manat,Bibi-Heybət NQÇİ-nə 8000(səkkiz
min)manat,Ə.Əmirov adına NQÇİ-ə 3500(üç min beş yüz)manat,Neftqaztikinti
trestinə 10000(on min)manat,Azneft İB-nin Qaz Anbarının İstismarı İdarəsinə
3000(üç min)manat məbləğində cərimələr tətbiq olunmuş, tədbir görülməsi üçün məhkəmələrə
göndərilmiş,iş məhkəmə icraatındadır.
Qeyd
olunanlarla yanaşı ,aşkar edilmiş nöqsanların aradan qaldırılması üçün
ARDNŞ-nin “Neft Kəmərlər İdarəsi”,Geofizika və Geologiya İdarəsi,”H,Z,Tagöyev
adına NQÇİ,Qafqaz Trans Servis”MMC,”SOCAR AQŞ”,”Petroleum Servise Grup”Şirkəti,”Caspian
Drilling Compani”LTD,”Suraxanı Oil Compani”,”Azgerneft” MMC,Ə.Əmirov adına
NQÇİ”,”Binəqədi Oil Compani”,”Azərneftyağ”NEZ,” Muradxanlı”İNM, ”Kompleks Qazma
İşləri”tresti,”SOCAR-Ümid”MMC,”Azəriqaz”İB,Balaxanı Operating Compani LTD,Qaz
İxracı İdarəsi və Nərimanov adına NQÇİ ”“yə icrası məcburi olan 24 “məcburi göstəriş”verilmişdir
4. Monitorinq vaxtı müşahidə olunan müsbət hallar
2014-cü ildə NHMT problemlərin həllinin dialoqlar
vasitəsilə həllində bəzi şirkətlərlə əməkdaşlığı yüksək qiymətlənirdi:
4.1. ARDNŞ-nin İnsan
Resursları Departamentində:
- il ərzində
şirkətdə aparılan struktur dəyişikliyi, şirkət strukturuna daxil olan
idarə və müəssisələrdən NHMT-ə daxil olan ərizə və şikayətlərə bağlı birgə
müzakirəsi olunmuşdu.
-İşçilərin
peşə qabiliyyətlərinin qiymətləndirilməsi üçün keçirilən test imtahanlarını gözləmə
zalında quraşdırılmış xüsusi monitorlar vasitəsilə canlı izləmək, eləcə də şəffaflıq
və aşkarlıq şəraitində keçirilən müsahibələrdə müşahidəçi qismində iştirak etmək
istəyən şəxslərə və QHT-rə bütün imkanlar yaradılır.
-Fevral ayında Şirkətdə
aparılan struktur islahatları ilə əlaqədar sərbəstləşən işçilərin işlə təminatı
məqsədilə hazırlanmış proqramın QHT-lə birlikdə müzakirəsi aparılmışdı
Yanvar ayında ARDNŞ tərəfindən
tərəfindən ilin yekunların həsr olunmuş müzakirələrə QHT-də iştirak etmişdir
4.2. BOS ŞELF MMC rəhbərliyi və Həmkarlar İttifaqları Təşkilatı ilə daimi
dialoqlar qurulmuşdu. Şirkətdə NHMT tərəfindən
işçilər(rəhbərlik, mühəndis texniki və fəhlələr)arasında sorğu keçirilmiş,
təklif və tövsiyələr hazırlamışdı .Sorğu nəticələri şirkət rəhbərliyinə təqdim olunmuşdu
4.3. Balaxanı ƏŞ vaxtilə ARDNŞ-də güzəştli kooperativ mənzil
növbəsinə dayanan 18 nəfər işçisinin mənzil problemini həll etmişdir.
5.İdarə və müəssisələrdə
əmək qanunveiciliyinin pozulma səbəbləri:
İşçilərin öz hüquqlarını bilməməyi və işəgötürənin bundan istifadəsi
Əmək
qanunvericiliyini pozan vəzifəli şəxslərin maddi,
intizam, inzibati və cinayət məsuliyyətə cəlb olunmaması.
Əmək
qanunvericiliyini mütəmadi pozan vəzifəli şəxslər barədə ictimai rəyin
formalaşdırılmaması
İşçilərin əmək hüquqları sahəsində maarifləndirilməməsi.
İşçilərdə əmək hüquqlarının məhkəmə vasitəsi ilə bərpa
olunmasın inamın olmamağı.
.Həmkarlar Təşkilatlarının işəgötürəndən asılı
olması
AƏM ”“nin idarə və müəssisələrdə icrasına dövlət nəzarətini
həyata keçirən Dövlət Əmək Müfəttişliyinin səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması
.Əmək qanunvericiliyinə dəyişik və əlavələr edilərkən
bu sahədə fəaliyyət göstərən QHT ”“rin təkliflərinin nəzərə alınmamağı və
müvafiq komissiyaların fəaliyyətinə cəlb olunmamağı
6.
İdarə və müəssisələrdə bədbəxt hadisələrin
baş vermə səbəbləri.
İşçilərin
təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək hüququ Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının
35-ci maddəsində, Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsində, Avropa Sosial
Xartiyasının təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Qanununda, Azərbaycan
Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarlarında
və digər normativ hüquq aktlarla təsbit edilir.
Azərbaycan
Respublikasının Əmək Məcəlləsində, Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xatalar
Məcəlləsində və Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində İşçilərin təhlükəsiz
və sağlam şəraitdə işləmək hüququnu pozan müəssisə və təşkilat rəhbərlərinə
qarşı: maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulur.
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 35-ci maddəsinə və Azərbaycan Respublikası Əmək
Məcəlləsinin 207-ci əsasən: İşçilərin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək
hüququ vardır.
Hər
il əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan yüzlərlə işçi, iş yerlərində bədbəxt hadisə və ya peşə xəstəliyi
nəticəsində sağlamlığını və əmək qabiliyyətini itirilir və ya bu hadisələr nəticəsində
həyatı ilə vidalaşmalı olur. İş yerlərində bədbəxt hadisənin baş vermə səbəbləri
aşağıdakılardır:
İşçilərə
qanunvericiliklə nəzərdə tutulan qaydada təhlükəsiz və sağlam iş şəraiti
yaradılmamasına görə müəssisə rəhbərlərinin məsuliyyətə cəlb olunmaması. Azərbaycan
Respublikası Əmək Məcəlləsinin 215,
217, 222, 239-cu maddələrinin və Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il tarixli 27
saylı Qərarının pozulması nəticəsində, İşəgötürənlər tərəfindən işçilər üçün təhlükəsiz
iş şəraiti yaradılmaması, əmək xəsarətinin qeydə alınmaması və sağlamlığa dəymiş
ziyanın əvəzinin ödənilməməsi ilə əlaqədar
cavabdeh şəxslərin maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyətə cəlb
olunmaması. Praktikada belə hallara nadir hallarda rast gəlinir ki, əməyin
mühafizə qaydalarını pozmuş müəssisə rəhbərləri məsuliyyətə cəlb olunsunlar.
İşəgötürənlər
tərəfindən: təhlükəsiz və sağlam iş şəraiti
ilə əlaqədar əmək kollektivi və ya Həmkarlar İttifaqları Təşkilatları ilə
müvafiq məsləhətləşmələrin aparılmaması.
Təhlükəsiz
və sağlam iş şəraitinə dövlət nəzarətinin həyata keçirən Dövlət Əmək Müfəttişliyi
Xidmətinin nəzarətinin zəif olması və ya ümumiyyətlə olmamağı. Dövlət Əmək Müfəttişliyi
Xidməti işçilər üçün təhlükəsiz və sağlam iş şəraiti yaratmayan müəssisə rəhbərlərinin
müvafiq məsuliyyətə cəlb olunması üçün müvafiq tədbirləri görməməsi. Praktikada
belə hallara nadir hallarda rast gəlinir ki, əməyin mühafizə qaydalarını pozmuş
müəssisə rəhbərləri Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti tərəfindən məsuliyyətə cəlb
olunsunlar.
Təhlükəsiz
və sağlam iş şəraitinə ictimai nəzarəti həyata keçirən Həmkarlar İttifaqının
ictimai nəzarətinin zəif olması və ya ümumiyyətlə olmaması. Xarici ölkələrdən fərqli
olaraq fəaliyyət göstərən Həmkarlar təşkilatları, digər sahələrdə olduğu kimi əməyin
mühafizəsi sahəsində müstəqil fəaliyyət göstərə bilmirlər, bu sahəyə ictimai nəzarət
yoxdur, belə hadisələrin qarşısını almaq üçün real qüvvəyə və səlahiyyətə malik
deyillər.
Müəssisənin
mülkiyyətçisi və ya işəgötürəni tərəfindən:
Əmək
fəaliyyəti ilə məşğul olan işçilərin, iş yerlərində əməyin mühafizəsi
normalarına və qaydalarına əməl etməmələri,
əməyin mühafizəsi üzrə standartların, normaların və qaydaların bütün tələblərinə
əməl edilməməsi,
Binaların,
qurğuların, texnoloji proseslərin və avadanlığın təhlükəsizliyinə riayət edilməməsi,
Bilavasitə
iş yerlərinin sağlam sanitariya-gigiyena şəraitinin və əməyin mühafizəsinin
qüvvədə olan normativlərə uyğunlaşdırılmaması, işçilərə lazımi sanitariya-məişət
və müalicə-profilaktik xidmətinin təşkil edilməməsi,
Əmək
şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə pulsuz müalicəvi
profilaktiki yeməklər, süd və ona bərabər tutulan digər məhsulların verilməməsi,
Normal əmək və istirahət rejiminə riayət edilməməsi,
İşçilərə
müəyyən edilmiş müddətlərdə və tələb olunan çeşidlərdə pulsuz xüsusi geyim,
xüsusi ayaqqabı və digər fərdi mühafizə vasitələrinin verilməməsi,
İşçilərin
əməyin mühafizəsi normaları və qaydaları üzrə təhsilinin, təlimatlandırılmasının,
biliklərinin yoxlanılmasının təşkil edilməməsi və əməyin mühafizəsinin təbliğ
edilməməsi,
Kollektiv
müqaviləyə əməyin mühafizəsi üzrə qaydaların daxil edilməməsi və onlarda nəzərdə
tutulmuş öhdəliklərin yerinə yetirilməməsi,
Müvafiq
icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi müddətdə və formada əməyin mühafizəsi,
əmək şəraiti və onların qüvvədə olan normalara uyğunlaşdırılması üçün görülən tədbirlərin
nəticələri haqqında statistik hesabatın verilməməsi.
Əməyin
mühafizəsi üzrə mütəxəssislərin hazırlanmaması və ya bu mütəxəssislərin kifayət
qədər savadlı və məsuliyyətli olmaması.
İşəgötürənlər
tərəfindən əməyin mühafizəsi ilə əlaqədar müvafiq bukletlərin hazırlanmaması,
treninq, seminar və digər maarifləndirmə tədbirlərinin keçirilməməsi və ya
formal olaraq keçirilməsi.
İşəgötürənlər
tərəfindən işçilərin onlarla bağlanmış vəzifə və ya peşənin əmək funksiyasına
daxil olmayan digər vəzifə və ya peşələrdə qanunsuz olaraq işlədilməsi.
İş
vaxtında, o cümlədən ağır, zərərli və insan həyatı üçün zərərli olan iş yerlərində
işçilərin Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsində təsbit olunmuş normadan
artıq işlədilməsi.
İşçilərin
istirahət hüququnun, o cümlədən məzuniyyət hüququnun pozulması və ya məhdudlaçdırılmasış
İşçilərə
aşağı və yuxarı temperatur və şiddətli külək şəraitində açıq havada, habelə
ilin soyuq vaxtlarında qızdırılmayan qapalı binalarda işləyərkən onlara
qızınmaq üçün fasilələrin verilməməsi və ya işlərin dayandırılmaması.
Yuxarıda
qeyd olunan və Azərbaycan Respublikasının əmək qanunvericiliyində təsbit olunan
hüquq normalarının pozulması istehsalatda, əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan yüzlərlə
işçinin, iş yerlərində bədbəxt hadisə və
ya peşə xəstəliyi nəticəsində sağlamlığının və əmək qabliyyətinin itirilməsi və
ya həyatlarının itirilməsi ilə nəticələnir. Bunlarla bərabər bu hadisələrin baş
verməsində əsas səbəblərdən biri və daha çox vacib olanı işçilər üçün təhlükəsiz iş şəraitinin yaradılmaması, əmək xəsarətinin
qeydə alınmaması və sağlamlığa dəymiş ziyanın əvəzinin ödənilməməsi ilə əlaqədar
cavabdeh şəxslərin maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyətə cəlb
olunmamasıdır
7. Əmək qanunvericiliyində olan boşluqlar
Çox təəssüflər olsun ki, təşkilatımız tərəfindən dəfələrlə
təklif olunduğun baxmayaraq, MM-də Əmək Məcəlləsinə “Əlavə və dəyişikliklər
“hazırlanarkən bu sahədə praktiki təcrübəsi olan QHT-lərin nümayəndələri işçi qrupuna dəvət olunmurlar. MM-də təmsil
olunan millət vəkillərinin əksəriyyəti isə işəgötürənlər olduğunda qanunların qəbulu
zamanı olan boşluqlar isə işçinin
ziyanınadır. Düşünürük ki, aşağıdakı bəzi maddələrə yenidən baxınmalıdır:
-Əmək Məcəlləsinin 45-ci
maddəsinin 4-cü hissəsi. (bu maddə imkan verir ki, işəgötürənlər işçi ilə müvəqqəti
müqavilə bağlasın.yəni”. Əmək
funksiyasının yerinə yetirilməsi şərtlərinə görə işin və ya göstərilən xidmətlərin
daimi xarakterə malik olduğu qabaqcadan bəlli olduğu hallarda, bu Məcəllənin 47-ci maddəsi ilə müəyyən
edilən hallar istisna olmaqla, əmək müqaviləsi müddəti müəyyən edilmədən
bağlamalıdır.)
-Əmək Məcəlləsinin 16-cı maddəsi.(Əmək
münasibətlərində ayrı-seçkiliyin yol verilməzliyi)
-Azərbaycan
Respublikası Əmək Məcəlləsinin 114-cü maddəsinin (İşçilərin məzuniyyət
hüququ) 2-ci və 3-cü bənd
-İstehsalatda bədbəxt
hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi
hallarından icbari sığorta haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu.
Maddə 5. Faydalanan şəxslər.
Maddə 16. Sığorta ödənişi .
-Əmək Miqrasiyası
haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 4-cü maddəsi.
-Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 1997-ci il 19 avqust tarixli 93 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş Tibbi-sosial ekspert komissiyaları haqqında Əsasnamənin 4.5-ci maddəsi:
-Avropa Sosial
Xartiyasının təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası
Qanunu.
Təşkilatın
rəhbəri Mirvari Qəhramanlı
Hüquqşünas Azər
Quliyev