Hüquqi dövlətlərdə vicdan azadlığı dövlətin vətəndaşa tanıdığı ən mühüm azadlıqlardan biridir. Bütün hüquqi dövlətlərdə olduğu kimi, Azərbaycanda da vətəndaşın hər hansı bir dinə inanmaq, sitayiş etmək və ya heç bir dinə inanmamaq hüququ mövcuddur. Məhz bu hüquq insanlara öz dini inanc və təsəvvürlərinin tələblərini azad şəkildə yerinə yetirməyə, heç bir təzyiq altında qalmadan öz inanc sistemlərinə sadiqlik sərgiləməyə imkan verir. Bəs Azərbaycanda hüquqi platformada öz əksini tapan bu azadlığın real ölçü və miqyası hansı həddədir? Mövcud hüquq sistemi bu azadlığın praktiki tətbiqini təmin edə bilirmi? Bu və bu kimi sullara cavab vermək üçün bəzi nüanslara diqqət yetirmək kifayətdir.
“İlahi seçim” və konstitusyon hüquq bir arada...
Hər şeydən öncə qeyd edək ki, insanın hər hansı bir dinə inanıb-inanmaması, öz inancını açıq şəkildə dilə gətirməsi və onun təlbələrini yerinə yetirməsi konstitusiya səviyyəsində təsbit edilən ali hüquqdur. Əgər bu inanc və onun tələblərinin icrası ictimai əxlaq və qanunlara zidd deyilsə, digər vətəndaşların hüquq və azadlıqları ilə hər hansı formada ziddiyyət təşkil etmirsə, o zaman bu icraatın məhdudlaşdırılması yolverilməzdir. Hansı ki, Azərbaycanda biz bunun təkrarsız nümunəsi görməkdəyik. Ölkəmizdə ən müxtəlif din və mədəniyyətlərin mənsubları yaşamaqda, onların hər biri öz dini inancının tələblərini azad surətdə, hər hansı hüquqi, ictimai və psixoloji təzyiqə məruz qalmadan icra etməkdədir.
Maraqlıdır ki, konstitusiyamızda yer alan bu müddəa səmavi dinlərin hamısında, o cümlədən İslam dinində də öz əksini tapıb. Belə ki, İslam dini insanların hər hansı bir dinə sitayişə məcbur edilməsini, onlara bu və digər məsələdə təzyiq göstərilməsini tamamilə yolverilməz hesab edir. Dini etiqad və inanc məsələsində azad seçim, insanın qəlbinin və ruhunun səsinə görə hərəkət İslam dinində açıq şəkildə öz əksini tapır: “Dində məcburiyyət (zorakılıq) yoxdur. Artıq doğruluq (iman) azğınlıqdan (küfrdən) ayırd edildi. Hər kəs Tağutu (Şeytanı və ya bütləri) inkar edib Allaha iman gətirərsə, o, artıq (qırılmaq bilməyən) ən möhkəm bir ipdən (dəstəkdən) yapışmış olur. Allah (hər şeyi olduğu kimi) biləndir!" (Əl-Bəqərə, 256).
İslam dini həmçinin, müsəlmanları digər dinlərin nümayəndələrinə qarşı sevgi və anlayışla davranmağa səsləyir, onlarla sülh və mehribanlıq içində yaşamağı tövsiyyə edir. Hətta müsəlmanlara Allahdan başqasına iman gətirənlərlə də ehtiramla davranmaq tövsiyyə olunur: “Allahdan başqalarına tapınanları söyməyin. Yoxsa, onlar da (Allaha qarşı hörmət və ehtiram) bilmədikləri üzündən Allahı düşməncəsinə söyərlər..."(Ənam, 108).
Göründüyü kimi, Allah hansı dinə, nəyə və ya kimə iman gətirməyi insanların öz iradəsinə buraxır, bununla bağlı hər hansı məcburiyyət tətbiq etmir. Hansı ki, Azərbaycan Respublikasının konstitusiyası və qanunlarında da vicdan azadlığı aydın şəkildə öz əksini tapıb. Nümunə üçün qeyd edək ki, “Dini etiqad azadlığıa haqqında” qanunun 1-ci maddəsində qeyd olunur ki, “Hər kəsin hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə etiqad etmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır”. Yenə eyni maddədə qeyd olunur: “əxsin dini etiqadını ifadə etməsinə, ibadətlərdə, dini ayin və mərasimlərdə iştirak etməsinə və ya dini öyrənməsinə hər hansı maneə törədilə bilməz. Heç kəs öz dini etiqadını ifadə etməyə (nümayiş etdirməyə), dini mərasimləri yerinə yetirməyə və ya dini mərasimlərdə iştirak etməyə məcbur edilə bilməz. Dini etiqadın və dini həyat tərzinin zor tətbiq etməklə və ya zor tətbiq ediləcəyi ilə hədələməklə, habelə irqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik yaratmaq məqsədi ilə təbliğinə yol verilmir. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin (dini cərəyanların) yayılması və təbliği qadağandır”. (//e-qanun.az/framework/7649 ).
Yuxarı qeyd edilənlər göstərir ki, ölkəmizdə vicdan azadlığı ilə bağlı “ilahi seçim” və konstitusyon hüquq bir arada fəaliyyət göstərməkdə, vicdan azadlığının təminatçısı qismində çıxış etməkdədir.
Vicdan azadlığı media müstəvisində: “Qızıl ayna”da görünən həqiqətlər...
Istənilən cəmiyyətdə vicdan azadlığının həqiqi vəziyyəti ilə bağlı ən obyektiv göstərici media və orada yer alan məlumatlardır. Hər hansı bir dövlətdə medianı tədqiq etməklə bu ölkədə vicdan azadlığının durumunu asanlıqla müəyyən etmək mümkündür. Bu mənada medianı bütün həqiqətlər kimi həm də, vicdan azadlığı ilə bağlı gerçəkliyin əks olunduğu “qızıl ayna” adlandırmaq olar.
Sevindiricidir ki, Azərbaycan mediasına baxış, bu mediada yer alan informasiyaların təhlili ölkəmizdə vicdan azadlığının tam şəkildə təmin olunduğunu, bu azadlığın bütün sahə və sferalarda olduğu kimi media müstəvisində də öz əksini tapdığını göstərir. Nümunə üçün qeyd edək ki, son illər ölkə mediasında vicdan azadlığı ilə təzad təşkil edən, başqa dinləri tənqid edərək insanları konkret hər hansı bir dinə sitayiş etməyə səsləyən, yaxud heç bir inanca sahib olmayan insanları buna görə ittiham edən hər hansı məqalə yer almayıb. Bununla bağlı jurnalistlərin cəlb olunduğu hər hansı məhkəmə işinin yoxluğu da söylənilənlərə sübutdur.
Şübhəsiz, medianın vicdan azadlığına bu qədər həssas yanaşması ölkəmizdə aparılan dövlət siyasətinin nəticəsidir. Bununla yanaşı, jurnalistlərin vicdan azadlığına mövcud yanaşma tərzinin bu cür formalaşmasında Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin, o cümlədən adıçəkilən Komitənin nəzdində fəaliyyət göstərən Mənəvi Dəyərlərin Təbliği Fondunun media nümayəndələri ilə mütəmadi şəkildə keçirdiyi seminar və görüşlərin, maarifləndirici tədbirlərin də əhəmiyyəti az deyil.
Bunu da qeyd edək ki, bütün din və təriqətlərin nümayəndələri, o cümlədən heç bir dinə sitayiş etməyən şəxslər Azərbaycan mediasının imkanlarından istifadə edərək öz fikir və düşüncələrini dilə gətirmək, hər hansı məsələ ilə bağlı öz fikirlərini azad şəkildə ifadə etmək imkanına malidir ki, bu da medianın vicdan azadlığı məsələsindəki obyektiv və demokratik mövqeyini əks etdirir.
Vətən müharibəsi Azərbaycandakı vicdan azadlığı haqqında nə deyir?
2020-ci ilin 27 sentyabr tarixində başlayan və 44 gün içərisində düşmənin darmçadağın edilməsi ilə nəticələnən Vətən müharibəsi də Azərbaycanda vicdan azadlığının yüksək səviyyədə mövcudluğunun ən böyük isbatı oldu. Belə ki, Vətən müharibəsində hansı dinə və təriqətə sitayiş etməsindən, hansı inanca tapınmasından asılı olmayaraq, bütün Azərbaycan vətəndaşları böyük əzm və qətiyyətlə iştirak etmiş, onların hamısı ali amal – vətənin azadlığı və suverenliyi uğrunda cəsarətlə döyüşmüşdülər. Cəmiyyətdə vicdan azadlığının təmin olunması, vətəndaşlar arasında dinindən, dilindən, etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər kəsə eyni münasibətin göstərilməsi, xalqımıza xas olan tolerantlıq ənənəsinin inkişafı Vətən müharibəsində fərqli din və inanclara sahib insanların birgə iştirakını təmin etdi. Vətən müharibəsində həyatını qurban verən şəhidlərin müxtəlif etnik-dini mənsubiyyətə mənsub olması gerçəyi bunu bir daha sübut edir. Millət vəkili Aydın Mirzəzadə mövzu ilə bağlı aşağıdakıları bildirib: “YAP bütün şəhidlərin ailəsini, qaziləri diqqətdə saxlamağa çalışır. Partiyanın ərazi təşkilatları da Vətən müharibəsi iştirakçıları ilə maraqlanır, onların üzləşdiyi problemlərin həllinə yardım edir.
Biz partiya olaraq bu prosesi həyata keçirərkən məlum oldu ki, Azərbaycan vətəndaşı olan digər millətlərin nümayəndələri də Vətən müharibəsində iştirak edib. Bunların içərisində çoxlu sayda ruslar da var. Onlardan 3 nəfər şəhid olub, 10 nəfərə qədəri yaralanıb. Biz qərara gəldik rus və digər millətlərdən olan müharibə iştirakçılarının ailələrinə səfərlər edək, onlara bir vətəndaş kimi vətənin keşiyində durduqları üçün təşəkkür edək.
Bakıda iki rus ailəsini ziyarət etdik. Onlardan biri çənəsindən ağır yaralanıb, əməliyyat olunub. Hər biri medallarnan təltif olunub. Onlar döyüşə-döyüşə Şuşaya qədər gedib çıxıblar.
Rus millətindən olan vətəndaşlarımız bildirdi ki, Azərbaycan onların vətənidir və erməni işğalındakı torpaqların azad edilməsi onlar üçün də bir şərəf məsələsi idi”.
Millət vəkilinin sözlərindən də məlum olduğu kimi, Vətən müharibəsində dinindən, məzhəbindən, inancından asılı olmayaraq, bütün Azərbaycan vətəndaşları cəsarət və qəhrəmanlıqla iştirak edib, 8 Noyabr zəfərinə öz töhfələrini veriblər.
Prezidentə ünvanlanan, fəqət bütün dünyanın oxuması gərəkən tarixi müraciət
Ölkəmizdə vicdan azadlığının vəziyyətini əks etdirən tarixi faktlardan biri də 10 noyabr 2020-ci ildə - Vətən müharibəsinin başa çatdığı gün Azərbaycandakı bir çox xalqların nümayəndələrinin Prezident İlham Əliyevə ünvanladığı müraciətdir. Dövlət başçısına ünvanlansa da, ölkəmizdə vicdan azadlığı və multikulturalizmin vəziyyətini əks etdirməsi baxımından ümumdünya əhəmiyyəti daşıyan bu müraciətdə deyilir:
“Möhtərəm cənab Prezident!
Biz – Azərbaycanda yaşayan xalqların nümayəndələri Sizin və rəşadətli Ordumuzun misilsiz şücaəti sayəsində vətənimiz Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Qarabağın mənfur düşmən işğalından azad edilməsi münasibətilə ürəkdən təbrik edir, yorulmaz fəaliyyətinizdə Sizə yeni-yeni uğurlar arzulayırıq. Məhz Sizin komandanlığınız altında şanlı Ordumuzun erməni işğalçıları üzərində qazandığı zəfərlər hər birimizdə qürur, iftixar hissləri yaradır. İşğal altında olan ərazilərimizin erməni faşistlərindən təmizlənməsi uğrunda aparılan mübarizə bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan xalqı özünün etnik, dini müxtəlifliyinə baxmayaraq, vahid, yenilməz və bölünməzdir. Məkrli düşmənin və onun əlaltılarının illər boyu apardıqları pozuculuq fəaliyyəti, təxribat cəhdləri nəinki tamamilə iflasa uğradı, eyni zamanda, Vətən müharibəsi bizim əbədi və sarsılmaz qardaşlıq tellərimizi daha da möhkəmləndirdi. Azərbaycan xalqlarının bütün nümayəndələri Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizədə böyük fədakarlıq, vətənpərvərlik nümunəsi göstərdilər. Biz Azərbaycan əsgərlərini və şəhidlərimizi etnik və ya dini kimliklərinə görə ayırmırıq, onların hər biri bizim fəxrimiz, övladlarımız, bütöv Azərbaycan xalqının oğullarıdır”. (//president.az/az/articles/view/46070 ).
Göründüyü kimi, Vətən müharibəsi ölkəmizdə vicdan azadlığının nə qədər geniş və əhatəli olduğunu bir daha sübut etdi və göstərdi ki, Azərbaycan bu məsələdə nəinki region dövlətlərinə, bütövlükdə dünyaya nümunədir!
Seymur ƏLİYEV
Məqalə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin Milli Mətbuat Günü münasibəti ilə jurnalistlər arasında “Vicdan azadlığı və media” mövzusunda keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur.
