Bu ilin 2-5 aprel tarixində Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələri arasında baş verən aktiv hərbi əməliyyatlar və bu əməliyyatlar nəticəsində Azərbaycanın bir sıra kənd və yüksəklikləri düşməndən azad etməsi yalnız ölkə daxilində deyil, bütün dünyada ciddi rezonansa səbəb oldu. Lələtəpə və Talış kəndi ətrafındakı yüksəkliklərin, Seysulan məntəqəsinin azad edilməsi ilə nəticələnən bir neçə günlük əməliyyatın niyə və hansı səbəbdən dünya gündəmini zəbt etməsinə gəlincə, bunun olduqca ciddi əsasları mövcuddur.
Üç günə yox edilən bir qərinəlik mif və ya Skotti çağırışı...
2-5 aprel döyüşlərinin nəticəsinin ən mühüm önəmlərindən biri bu qələbənin rus ordusunun fəal yardımı ilə Qarabağda uğurlu hərbi əməliyyatlar aparan və Azərbaycan ərazisinin 20%-ni nəzarətə götürən erməni ordusunun məğlubedilməzliyi ilə bağlı yaranan mifin dağıdılması oldu. Baxmayaraq ki, əslində aprel döyüşlərinə qədər də Azərbaycanın Qarabağ müharibəsində Ermənistana deyil, Rusiyaya məğlub olduğu həqiqəti hər kəsə aydın idi. Yalnız Azərbaycan deyil, dünya ictimaiyyəti də yaxşı bilirdi ki, Qarabağda Azərbaycan insanını hədəf alan silahın tətiyini erməni əlcəyi çəksə də, bu əlcəyin içindəki əl Rusiyaya məxsusdur. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, uzunmüddətli məğlubiyyət və çarəsizlik psixologiyasının cəmiyyətdə Qarabağda qalibiyyətli müharibənin mümkünlüyü ilə bağlı müəyyən inamsızlığa yol açdığı, şübhə və tərəddüdlərə səbəb olduğu da bir həqiqətdir. Fəqət aprel döyüşləri bütün bu tərəddüdlərə son qoydu. Qısa müddət ərzində ordumuzun düşmən nəzarətindəki bir neçə strateji məntəqəni ələ keçirməsi göstərdi ki, Azərbaycan ordusu həqiqətən də işğaldkı torpaqları qısa zaman ərzində azad etməyə hazırdır. Alman generalı Skottinin məşhur çağırışında deyildiyi kimi: “İtirdiyimizi bərpa edək! Məzardan keçərək irəli!”
Aprel və Stalinqrad döyüşləri arasındakı analogiya...
Aprel əməliyyatları, bu əməliyyatların pik nöqtəsi hesab edilən Lələtəpə döyüşlərinin Azərbaycan üçün əhəmiyyəti II Dünya müharibəsinin Stalinqrad döyüşlərinin SSRİ üçün əhəmiyyətindən heç də az deyil. Doğrudur, aprel və Stalinqrad döyüşlərinin istər miqyas, istərsə də bu döyüşlərdə iştirak edən canlı və texniki qüvvələrin sayı baxımından əsla müqayisə etmək olmaz. Lakin Stalinqrad döyüşlərinin nəticəsi sovet ordusuna psixoloji avantaj qazandırdığı, müharibə tarixində əsaslı dönüşün başlanğıcı qoyduğu kimi, aprel döyüşləri də Azərbaycan cəmiyyətindəki psixoloji diskomfortu, natamamlıq hissini ortadan qaldırdı. Bu, həm də uğursuz hərbi əməliyyatlar seriasına son qoydu. Aprel döyüşləri praktiki şəkildə sübut etdi ki, ermənipərəst qüvvələrin verdiyi hər cür dəstəyə, ermənilərin işğal edilmiş ərazilərdə kifayət qədər möhkəmlənməsinə, sədlər qurmasına, minalanmış sahələr yaratmasına baxmayaraq ordumuz bütün bu bariyerləri aşmağa qadirdir.
Aprel əməliyyatı Ermənistanın KTMT-ə olan ümidlərini necə yanıltdı?
Aprel əməliyyatının digər mühüm nəticəsindən biri, bu əməliyyatların Ermənistanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) olan ümidlərinin sabun köpüyündən başqa bir şey olmadığını göstərməsi oldu. KTMT-nin hərbi yardımına böyük ümidlər bəsləyən rəsmi İrəvan, nəticədə gülünc situasiya ilə üzləşmiş oldu. KTMT nəinki Ermənistana hərbi yardım etmədi, bu quruma üzv olan bəzi dövlətlər Azərbaycanın öz ərazisində hərbi əməliyaytlar apardığını və bu əməliyyatları dəstəklədiklərini bəyan etdi.
Millət vəkili Siyavuş Novruzov Ermənistan hakimiyyətinin üzləşdiyi vəziyyəti saytımıza açıqlamasında bu cür təsvir edir:
“Sərkisyan hakimiyyəti erməni ictimaiyyətini inandırmışdı ki, Ermənistan KTMT-nin üzvü olduğu üçün, bu təşkilat Azərbaycanla konfiliktə Ermənistanın yanında olacaq. Lakin aprel olayları göstərdi ki, Sərkisyan bu məsələdə də erməni xalqını aldadıb. Çünki aprel döyüşlərində KTMT-ə üzv olan dövlətlər açıq şəkildə Azərbaycana qarşı cəbhə almaqdan imtina etdi. Onlar bildirdilər ki, döyüşlər Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində gedir. Yəni Azərbaycan Ermənistan ərazisində əməliyyat aparmır ki, təşkilat da onu müdafiə etmək haqqında düşünsün”.
2-5 aprel döyüşləri Azərbaycan diplomatiyasının qələbəsi kimi...
Aprel döyüşləri yalnız Azərbaycan ordusunun deyil, həm də Azərbaycan diplomatiyasının qələbəsi hesab olunmalıdır. Çünki bu döyüşlər zamanı və ondan sonrakı günlərdə dünya dövlətlərinin, beynəlxalq təşkilatların ortaya qoyduğu mövqe beynəlxalq ictimaiyyətin Azərbaycanın haqlı mövqeyini birmənalı şəkildə müdafiə etdiyini göstərdi. Bu isə heç şübhəsiz ilk növbədə Azərbaycan diplomatiyamızın uğuru kimi qiymətləndirilməlidir.
Millət vəkili Elman Məmmədov saytımıza açıqlamasında aprel döyüşləri zamanı beynəlxalq birliyin Azərbaycana verdiyi dəstəyin olduqca mühüm önəm daşıdığını vurğuladı: “Aprel döyüşləri zamanı yalnız Türkiyə, Pakistan və s. İslam ölkələri deyil, dünyanın əksər dövlətləri Azərbaycanın haqq işini müdafiə etdi. Dünya dövlətləri cəbhədə baş verənləri Azərbaycanın işğaldakı torpaqlarını beynəlxalq hüquqa dayanaraq azad etmək cəhdi kimi dəyərləndirdi. Baş verənlər göstərdi ki, Qarabağ müharibəsindən fərqli olaraq Azərbaycan informasiya blokadasından çıxa bilib və dünya dövlətləri arasında, beynəlxalq təşkilatlarda uğurlu təbliğat işi apara, bəşəriyyəti Qarabağla bağlı əsl həqiqətlə tanış edə bilib”.
Ordumuzun uğurları dünya mediasında
Azərbaycan ordusunun qələbələri dünya mediasında da ətraflı şəkildə işıqlandırıldı. Türkiyənin NTV kanalı işğaldan azad edilmiş bölgələrdən reportajlar hazırlayaraq bütün dünyanı Azərbaycan ordusunun uğuru ilə tanış etdi. Türkiyənin Halk TV kanalı da bu döyüşlər haqqında tamaşaçılara mütəmadi informasiya verdi.
Qardaş ölkənin “Anadolu” agentliyi, “Hüriyyət”, “Sabah” və “Milliyət” qəzetləri də ordumuzun qələbələri, habelə ordu daxilindəki böyük ruh yüksəkliyindən ətraflı bəhs etdi.
“Associated Press” nəşri, eləcə də “ABC News”, “Washington Times”, “Washington Post”, “NBC”,”Fox 13”, “New York Times”, “Deutsche Welle” kimi informasiya nəhənglərində Azərbaycan ordusunun aprel uğuru, bu uğurun fonunda Qarabağ münaqişəsinin kökü, Ermənistanın işğalçılıq niyyətəri ifşa edildi.
İsrailin “Haarretz” və “Yerusalem Post” qəzetləri isə daha çox Azərbaycan ordusunun arsenalında olan müasir silahlardan və bu sialhların uğurlu tətbiqinə diqqət yetirdi. “Haaretz” qəzeti “İsrailin istehsal etdiyi intihar drounu Dağlıq Qarabağ münaqişəsində istifadə olunub” sərlövhəli yazıda sözügedən silahın videosunu da yerləşdirərək bu silah haqqında mümkün qədər dolğun təəssürat yaratmağa çalışdı.
Xalq, hakimiyyət və ordu birliyinin bariz nümunəsi
Aprel döyüşlərinin digər mühüm əhəmiyyəti xalq, hakimiyyət və ordu birliyini ortaya qoyması oldu. Təsadüfi deyil ki, aprel döyüşləri zamanı hansı siyasi qütbdə qərarlaşmasından, hakimiyyətə münasibətindən asılı olmayaraq, bütün qüvvələr hakimiyyətin ətrafında səfərbər oldu və düşmənə qarşı mübarizədə böyük həmrəylik sərgilədi. Zaman-zaman Azərbaycan hakimiyyətinin ünvanına ciddi ittihamlar səsləndirən müxalifət partiyaları, QHT-lər, gənclər təşkilatları və s. aprel döyüşləri zamanı hakimiyyətin qətiyyətli mövqeyini dəstəkləyərək onun qərarlılığı ilə həmrəy olduğunu, hərbi əməliyyatları dəstəklədiyini ortaya qoydu.
Millət vəkili S.Novruzov saytımıza açıqlamasında bu həmrəyliyin danılmaz və təqdirəlayiq olduğunu qeyd etdi:
“Azərbaycan xalqı ali baş komandanın ətrafında biləşdi. Aprel olayları zamanı AXCP-ni çıxmaq şərti ilə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bütün siyasi təşkilatlar, QHT-lərin hamısı ali baş komandanın ətafında birləşdi və öz bəyanatlarını səsləndirdilər. Onlar bu gün də döyüşə getməyə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etməyə hazır olduqlarını bildirdilər. Azərbaycanda bu həmrəylik var”.
Azərbaycan ordusunun özünütəsdiq əməliyyatı, yaxud “Telluqov nəzəriyyəsi”
Aprel döyüşləri Azərbaycan ordusunda yüksək döyüş hazırlığı, ciddi nizam-intizam və disiplinin mövcudluğunu ortaya qoydu. Bu əməliyyatlar zamanı düşmən ordusunda saysız-hesabsız fərarilik və intizamsızlıq hallarının baş verməsinə baxmayaraq, Azərbaycan ordusunda belə bir olay yaşanmadı.
Ordumuzun əldə etdiyi uğurlar məşhur rus yazıçısı Viktor Telluqovun “əsgərin əhvalı-cəbhədə hər şeydir!” prinsipinin doğruluğunu bir daha təsdiqlədi.
Bu döyüşlər əsgər-zabit münasibətlərində də müsbət mənada ciddi dönüş olduğunu sübut etdi.
Zabitlərin hücum əməliyyatlının əsas yükünü öz üzərinə götürməsi, bu sahədə böyük təcrübəsi olan kadrlar kimi əsgərlərdən öndə vuruşması, onların həyat və təhlükəsizliyinə öz həyatlarından daha böyük önəm verməsi zabit kontingentinə olan sevgi və ehtiramı bir qədər də artırmış oldu.
Aprel əməliyyatları zamanı öz igidliyi ilə əsgərlərə örnək olan xüsusi təyinatlı qüvvələrin polkovnik-leytenantı Murad Mirzəyev, Talış yüksəkliyi uğrunda gedən döyüşlərdə mayor Samit İmanovun, “Lələ təpə” yüksəkliyinin alınmasında böyük fədakarlıqlar göstərən polkovnik-leytennat Şükür Həmidovun qəhrəmanlıqları yüksək qiymətləndirilmiş, onların hər üçü Milli Qəhrəman adına layiq görülmüşdür. Dörüş meydanında qəhrəmancasına həlak olan Murad Mirzəyev və Samit İmanovun təltifləri onların ailə üzvlərinə, Şükür Həmidovun təltifi isə ali baş komandan İlham Əliyev tərəfindən şəxsən onun özünə təqdim edilmişdir.
Problemin həllinə Vilhelm Buş yanaşması, yaxud perspektivdəki uğurlar...
Aprel müharibəsi Qarabağ münaqişəsinin diplomatik həlli ilə bağlı da geniş perspektiv formalaşdırdı. Belə ki, rəsmi Bakının konfilikti sülh yolu ilə həll etmək cəhdlərini Azərbaycanın hərbi baxımdan zəifliyi kimi qiymətləndirən rəsmi İrəvan, aprel müharibəsindən sonra yanıldığını anladı. Qarabağda məhv edilən erməni əsgərlərinin ard-arda sıralanan cənazələrinə qucaq açan İrəvan qısa zamanda başa düşdü ki, bu, 90-cı illərin əvvəllərindəki, siyasi xaos və intriqaların yarımcan hala saldığı Azərbaycan ordusu deyil. Bu, təxminən 25 illik ordu quruculuğu prosesi keçən, yüksək döyüş ruhuna, həqiqi peşəkarlığa malik bir ordudur. Hansı ki, bu ordu “Qordi düyünü”nə bənzəyən bu problemi öz süngüsü hesabına qısa zamanda həll etmək, Qarabağı erməni hərbçilərinə özü boyda qəbiristanlığa çevirməyə qadirdir.
Erməni hakimiyyətinin bu gerçəyi dərk etməsi problemin diplomatik müstəvidə həllinə əngəllər yaradan Ermənistanın daha konstruktiv mövqe səgiləməsinə təsir göstərəcəyi şübhəsizdir. Bundan başqa, aprel müharibəsinin nəticəsi Azərbaycan hakimiyyətinin Ermənistanla güclü tərəfə məxsus psixoloji üstünlük və avantajla danışıqlar aparmasına təkan verəcək.
Xatırladaq ki, diplomatik danışıqları hərbi qüvvələrin üstünlüyü şəraitində davam etdirmək təcrübəsi əsrlər uzunudur ki, özünü təsdiq edən, doğruldan təcrübədir. Təsadüfi deyildi ki, məşhur alman şairi və rəssamı Vilhelm Buş deyirdi: “Mən dinc danışıqlara təpədən dırnağadək silahlanıb gəlməyə həmişə hazıram”.
Məqalə Azərbaycan Mətbuat Şurasının Azərbaycanlıların və Digər Türkdilli Xalqların Əməkdaşlıq Mərkəzi ilə birlikdə keçirdiyi “Milli Ordumuzun aprel sınağı: vətənpərvərliyin Qarabağ vəhdəti və yeni qəhrəmanlıq salnaməsi” mövzusunda keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur.
