Əvvəlini bu linkdən oxumaq olar--- moderator.az/news/143765.html
İkinci fəsil
1974-cü ildə anamın hər türlü etirazlarına baxmayaraq, (əsas arqument bunun qız sənəti olmaması, mənim ərə getmək şansımın azalması idi) sənədlərimi S.M.Kirov adına ADU-nun (Azərbaycan Dövlət Universiteti), indiki BDU-nun hüquq fakültəsinə verdim. O zaman ADU tək universitet idi və mən universitet bitirmişəm deyəndə hamı bunun ADU olduğunu bilirdi, daha hörmətlə yanaşırdı.
İndi hər diplomun altından bir universitet məzunu çıxır. Hər yoldan ötənin cibindən də universitet diplomu. Orta məktəbdə bir il ingilis dili, iki il də alman dili keçmişdim deyə o zamankı qəbul qaydalarına görə qabaqcadan mənə xarici dildən “3” yazdılar. Bu o demək idi ki, tələbə adı qazanmaq üçün mən ən azından iki “4”, bir “5” almalı idim. Mənimlə birgə bizim məktəbdən iki nəfər də hüquq fakultəsinə sənəd vermişdi. Birinci imtahan tarixdəndi. Biletə düşən suallara ətraflı cavab yazdım, yazdıqlarımı izah elədim. İmtahan götürənlərdən biri “4” qiymət yazmaq istədi, yanındakı “qoy bir əlavə sual verim”- deyib işləri korladı. Suala cavab verə bilmədim, üstəlik özümü itirdim. İkinci sual da cavabsız qaldı. Məni “4”-dən edən Yaqub müəllimin boz sifəti hələ də yadımdadır. Dörd vermək istəyənin isə nə adı yadımdadır, nə üzü. Belədir, adam yamanları, yamanlıqları heç unutmur. Çünki o yamanların yamanlığı ömür boyu həyatına mane olur və sən pislikləri unuda bilmirsən. Beləcə tarixdən “4”ala bilmədim. Ümidim azaldı. Kefsiz halda universitetdən çıxdım. Pilləkanları düşəndə atamla qardaşım qarşıma gəldi.
-Neçə aldın?
-Üç.
Onların hər ikisi sevinclə məni qucaqladılar. Atam hələ bir “Afərin”də dedi. İki dənə ”3” ”“dən sonra mən iki “5” almalıydım ki, bu da real deyildi. Atamgil nəyə sevinirdilər? Sonra öyrəndim ki, məndən qabaq imtahan verən iki sinif yoldaşımın hər ikisi “2” qiymət alıbmış, yəni kəsilibmiş. Atam mənim kəsilmədiyimə sevinirmiş. Heç demə kədərin özü də nəyinsə nisbətində sevincə dönə bilirmiş, bunu sonralar anladım və qəbul etdim. Sonrakı imtahanlardan “4” alıb müsabiqədən keçmədim. Atam “2” almadım deyə kədərlənmədi. Anamsa hüquq fakültəsinə girə bilmədiyimə sevindi.
Bir il məktəb kitabxanasında işlədim. İmtahanlara hazırlaşdım. İyun, iyul aylarında Bakıda alman dili üzrə əlavə dərslərə getdim. Dərsləri mənə orta məktəbdə iki il dərs deyib əsgərliyə gedən Rəşid müəllim keçdi. Köçərlilər nəslindən olan bu gənc müəllim əsgərlikdən sonra Xarici Dillər institutuna (indiki Dillər universiteti) işə düzəlmişdi. Heç demə iki il kənd məktəbində müəllimlik, il yarım əsgərlik elə instituta müəllim düzəlmək üçünmüş. Bu dəfə sənədlərimi jurnalistika fakultəsinə verdim. Bir yandan anamın təsiri, bir yandan da həmin illər hüquq fakültəsinə müsabiqədən keçməyin çətinliyi, qəbulun cəmi 25 nəfər olması, deyilənə görə yerlərin pulla alınması üzündən jurnalistika fakültəsini seçdim. Birinci il mənimlə birgə hüquq fakültəsinə sənəd verən qız ikinci il də universitetə girə bilmədi. Üçüncü il tələbə oldu, arzusuna çatdı. Anamın proqnozları özünü doğrultdu: o qız hələ də ailə qurmayıb. “Hələ” yazanda özümün də gülməyim gəldi.
İmtahandan qabaq
Jurnalistika fakultəsinə qəbul olunmaq üçün ümumi imtahanlardan qabaq qabiliyyət imtahanı verməliydik. Sərbəst mövzuda inşa və sual-cavab. İnşanı əmək qəhrəmanları haqda yazmışdım. Yaşadığım kənddəki qabaqcıl əmək adamı, briqadir Tükəzban xaladan örnək gətirmişdim. Səhəri gün çox maraqlı bir hadisə baş verdi.
İmtahan müddətində atamla mən xalamın evində qalırdıq. O zamankı Lenin, indiki H.Əliyev sarayının düz arxasında, Səməd Vurğun küçəsində. Səməd Vurğun küçəsi ilə Dimitrov (Ş. Bədəlbəyli) küçəsinin kəsişdiyi yedə: Dimitrov 83-də. Mən deyirdim “Dimitrov həşdad üç”, atam deyirdi: “Dimitrov səksən üç”. O çağlar mən həşdatla səksənin fərqində deyildim. Xalamın evinin pəncərələri sarayın arxa qapısına baxırdı. Onda hələ paparasilər yoxdu, vəzifəlilər, incəsənət adamları, ayrıca müğənnilər arxa qapıdan əmin -arxayın saraya girir, tədbirlərə, konsertlərə qatılırdılar. Gözüm o qapıda olardı. Gördüklərimi tanımazdım, amma onların arasında Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevi görmədiyimə əminəm. Bakıda yaşayıb H.Əliyevi görməmək mənə qəribə gəlirdi. Sonralar bildim ki, hökumət adamları yayı şəhərdə keçirmirlər. Yayda iş onların yanına köçür; Bilgəhə, Zuğulbaya. Heç onların övladları da mənim kimi imtahanlara hazırlaşmır, “birdən kəsilərəm” qorxusu yaşamırlar. Tələbə bileti onlara “qızıl məcməyi”də gəlir. Onda mənim 18 yaşım vardı, kənddən gəlmişdim, belə “axmaq” məsələlər barədə düşünmürdüm.
Xalam deyirdi ki, bu yaxında bizim evləri söküb yerində park salacaqlar, Dəmir yolu vağzalından Elmlər Akademiyasınacan uzanacaq o park, bizə də yaxınlıqda təzə ev verəcəklər. Xalamın dedikləri düz çıxdı. Düz 35 il sonra siçanlı, kəsəyənli, çürümüş, uçmuş evləri söküb yerində park saldılar, elmlər doktoru olan xalama isə arzuladığı evi vermədilər. Evindən çıxmaq istəməyən xalamı zorla köçürdülər. Baksovetdən bir Zülfəli İsmayılov vardı, od qoydu oraların camaatına. Xalamgilin həyətində cəmi iki azərbaycanli ailə vardı: biri bizimkilər, xalam və dayım, o biri də milisdə (polisdə) işləyən ayrım Heydər. Mənim alim xalam ona “Heydar” deyirdi. Qalan hamısı yəhudi, erməni və rus idi. Həyət həmişə çirkli, iyli-qoxulu olardı. Hər gün bir evdə peraşki bişərdi, hər gün hər evdə araq-çaxır içilərdi. Bütün iylərin başında sarımsaq iyi dururdu. Mən oxumaqdan yorulanda, şəhər həyatıyla yaxınlıq etmək istəyəndə ikinci mərtəbədəki evin həyətə baxan, günəbaxan yağının, sarımsağın, araq-çaxırın iyində buğlanan ümumi eyvanına çıxıb ilk dəfə gördüyüm mənzərəyə- aşağıda səliqə ilə ipə sərilmiş təmiz qadın alt paltarlarına (bizlərdə alt paltarını göz qabağına sərməzdilər), şüşə bankalara yığılıb ağzı cuna ilə bağlanmış sarımsaq turçusuna, erməni qadın Sonyanın həyətin ortasına qoyduğu yekə stolun üstündə ayaq üstə özgələrə yorğan sırımasına (pulla), nəvəsi, nənəmin dili ilə desəm “başı batmış” Karinanın şux rəngli açıq geyiminə, bu yarımçılpaqlığın içində adamın gözünü işıldadan ağappaq bədəninə baxırdım. Yaraşıqlı qadının ayağını ayağının üstünə aşırıb oturmasını ilk dəfə televizorda yox, həyatda görürdüm. Gəncədə, Bərdədə belələrini görməmişdim. Karina həyətdən çıxan kimi küçə pəncərəsinə doğru qaçardım. Bir həftəliyə Gəncədən Bakıya gələn nənəm mənə baxa-baxa başını yırğalayardı. Küçədə onu yaraşıqlı azərbaycanlı oğlanlar yaraşıqlı jiqulilərinə, QAZ-24-lərinə mindirib aparardılar. Karina qayıdanda gecədən keçmiş olardı, mən də qırxıncı yuxuda. Yuxudan öncə evlərin həyətə açılan pərdəsi çəkilməmiş pəncərələrindən “Badenbadenin mavi gecələri”nə baxardım. Karina orta məktəbi bitirmişdi, ali təhsil almaq fikri də yoxdu. Pulu daha asan yollarla qazanırdı. Xalamgilin evləri sökülməzdən çox qabaq ermənilər, ruslar çıxıb getdilər, yəhudilər daha yaxşı evlərə köçdülər. Onların evlərində bizim qaçqınlar, köçkünlər yaşamağa başladı. Həyət təmizliyə çıxmadı. Heydəri nəyin üstündəsə milisdən qovdular, türməyə də saldılar, çıxdı. Sonra uçastkovının cibinə pul basıb Bakının göbəyində gündə bir inək kəsib satmaqla ailəsini dolandırmağa başladı.
"Qış buvar”ına yolum düşəndə Heydərin dana kəsdiyi yerdən yan keçməyə çalışıram. Sonyanın yorğan-döşək sırıdığı böyük stolun yerində Hacıbala Abutalıbov bəlkə də Ermənistandan gətirtdiyi ağacı əkib. Karina isə yəqin indi o gözəl günləri xatırlaya-xatırlaya Rusiya şəhərlərinin birində yorğan sırıyır. Evlər söküləndə Heydər həyətdən hamıdan sonra çıxdı, evləndirib köçürdüyü dörd uşağının hər birinə hökumətdən ayrıca ev aldı. Xalamsa hələ də qaranlq bir otaqda gözünə lupa tutub barama qurdları üzərində elmi işini davam etdirir. Mənim qəbul imtahanlarına hazırlaşdığım evin yerində indi maşınlar ora şütüyür, bura şütüyür. Onda Bakıda bu qədər çox və bahalı xarici maşın yoxdu. Onda cibimdə qəpik olmasa da mən özümü bunca kasıb hiss etmirdim. Onda həyat qarşımda idi, indi arxamda.
İlk imtahan gününün maraqlı hadisəsinə qayıdıram. Atam hər imtahandan sonra rayona gedər, növbəti imtahana gələrdi. İlk yazılı qabiliyyət imtahanından sonra atam rayona gedən günü dayım zəng edib onu təpəsiüstə (təcili) geri qaytartdı. “Təpəsiüstə”ni anamın dilindən eşitmişdim. Deyirdi, “mən çağıranda təpəsiüstə gəl”. Mən təpəsiüstə gəlmirdim, yəqin ona görə indi mənim uşaqlarım da çağırışıma təpəsiüstə gəlmirlər. Atam gələn kimi dayım onu harasa apardı. Bir xeyli keçəndən sonra geri qayıtdılar. Onların hara getdikləri məni heç maraqlandırmadı. Xalam atama “Asim müəllim” deyirdi, qayıtdı ki, “xeyr ola Nəriman, Asim müəllimi hara aparmışdın”? Bəlli oldu ki, mənim məsələmlə əlaqəli gedibmişlər. Deməli, mənim yazımı jurnalistika fakültəsinin müəllimi, rayonlu professor (Allah rəhmət eləsin, şeytan qulağına xəbər aparmasın) yoxlayır, yazıdakı faktlara əsasən hansı rayondan, hansı kənddən olduğumu öyrənir. Bizim kənddən olan tanışı, yazıçı Əhməd Mirzəcəfərliyə zəng edib valideynlərimi soruşur. Müsbət cavab alandan sonra atamı tapmasını xahiş edir. Əhməd müəllim də deyir ki, Asim müəllimi Bakıda ancaq Nəriman müəllimin vasitəsilə tapa bilərəm. Indinin Xalq artisti, o zamanın Əməkdar İncəsənət Xadimi, dirijor, gəncəli Nəriman Əzimov. Nəriman Əzimovu tanıyan çoxdu. Beləcə Nəriman dayı ilə atam professorla (professorun adını bir dostumun xahişilə redaktə zamanı yazıdan çıxardım) Əhməd Mirzəcəfərlinin görüşünə gedirlər. Müəllim atama deyir ki, qızınızın yazısı çox yaxşıdır, istəmirəm kənarda qalsın. İstəyirsiniz kömək edim universitetə qəbul olunsun. Bunun qarşılığında atamdan 2000 rubl (manat) istəyir. O zamanlar hüquq fakültəsinə pulla girmək istəyənlər 25 min, jurnalistikaya pulla girmək istəyənlər 15 min verirdilər. Atam razılaşmaq istəyir, Nəriman dayı deyir: “məsləhətləşək, sonra”. Evə gəlib bunları xalama danışanda birinci o etiraz elədi. Nəriman dayı da onun tərəfini saxladı. Xırdalıqları yazmıram, beləcə atamı həmin gün rayona qayıdıb 2000 manat borc pul tapıb gətirməyə qoymadılar. Mən də qabiliyyət imtahanlarından keçib dörd imtahanın hər birindən “4” alıb universitetə qəbul olundum. Həyatımın mənasına çevrilən, 40 ildən çox bir yol belə bezmədiyim, prinsipıərinə xəyanət etmədiyim jurnalistikaya yolum belə başladı. Bir daha heç zaman yazılarımda ünvan xarakterli məlumatları olduğu kimi yazmamağa, yeri gələrsə anonim qalmağa qərar verdim. Sözümün üstündəyəm. Sonralar müəllimim olan professoru isə sevə bilmədim. İllər sonra bir yazısına görə mən onun adını yaddaşımın qaranlıq küncündən çıxarıb hərdən yada saldığım müəllimlərimin yanına yazdım.
Fimar Asimqızı
Davamı 12 iyulda...
