Bakıda hava limanından başlayan şəxsi kontrol Naxçıvana çatanda bir qədər də ciddiləşdi. Bizi Kələkiyə aparacaq taksi Naxçıvan şəhərində bir qədər yubandığı üçün hava limanının qarşısında azca gözləməli oldum. Təxminən yarım saat ərzində mənə 3 nəfər yaxınlaşdı. Üçü də eyni sualı verdi - maşın gözləyirsiz? Onlardan ikisi Naxçıvan taksiçilərinin uniforumunda idi. Üçüncüsü isə mülki geyimliydi. Nə sirri-xuda idisə, uçaqdan enənləri gözləyən çoxsaylı taksiçilərin demək olar hamısı müştəri tapdı, mənə yaxınlaşanlar isə yox. Nəhayət, maşın gəldi və biz Ordubadın yolunu tutduq. Yol boyu arxamızca gələn boz “Mercedes” bizi Dəstəbaşı kəndinə qədər müşayiət etdi. “Mercedes” yolda bir neçə dəfə nümayişkaranə şəkildə taksinin önünə keçəndə sürücünün rənginin necə ağardığını görməli idiniz. Deyəsən, Bakıdan Kələkiyə qonaq, həm də qəzetçi qonaq apardığına əməlli peşman olmuşdu. 

Sonradan öyrənirəm ki, bir neçə il qabaq Naxçıvanda bütün taksiçiləri rayonlar üzrə toplayaraq, belə demək mümkünsə, işbirliyi təklif ediblər. Naxçıvan qeydiyyatı olmayan, ya da Naxçıvandan olmayan, müxalifətçi, müxalifətçilərə qonaq gələn sərnişinlərin haqqında mütləq lazımı, yerlərə xəbər verməlidirlər. Bunun üçün yolboyu sərnişinləri söhbətə tutmalı, qonağın hansı məqsədlə gəldiyini aydınlaşdırmalıdırlar. Əgər qonaq haqqında xüsusi xidmət orqanlarının və taksiçinin xəbərləri bir-birini tamamlamasa, o adam gərək evinə çörək aparmaq üçün başqa yol arasın. Odur ki, Naxçıvanda istisnasız olaraq bütün taksiçilər insanların ən çox ehtiyat etdikləri şəxslərdir. İstanbul simitçiləri kimi. Onların yanında artıq-əskik bir kəlmə də danışılmaz.  

Bakıda ancaq Neftçilər prospekti və civarında gördüyümüz ultra səliqə-sahmanı Naxçıvanın hər tərəfində görmək mümkündür. Nə bir zibil qutusunu dolu demirəm, yarımçıq, nə bir səkidə kibrit çöpü, nə də yol kənarında tör-töküntü görərsiz. Hər yan çiçək kimidir. Ancaq bu çiçəkkimilik gül kimi maaşı olan küçə təmizlikçilərinin deyil, burada yaşayıb dövlət büdcəsindən maaş alanların xidmətidir. Şənbə günü oldumu, hərə əlində bel, çəng, süpürgə, xəkəndaz düşməlidir küçələrə. 9-dan ta saat 1-ə qədər kimin hünəri nədi işi dayandıra? Çuğulçular iş başındadı... Müəllim, həkim, prokuror, mühəndis hamı küçə süpürməlidi. Təbii, məqsəd Naxçıvan küçələrinin təmiz saxlanması yox, insan şəxsiyyətinin sındırılmasıdır. Burada rəhbərlər büdcədən maaş alanlara qul kimi baxır. Bu eybəcər durum o qədər aşağılayıcıdır ki, bu tələbə etiraz edib işdən çıxanlar da var.  

Ordubadda bir müəllim deyir ki, bu səbəbdən baş götürüb məmləkətdən gedib - 3 ildir İstanbulda tekstil fabrikinin anbarında işləyir: "Fabrikdə tikilən malları yük daşıyanlar gətirir, mən də onları sayıb təhvil alıram. Yükdaşıyanların da neçəsi elə Naxçıvanın kəndlərindən olanlardır. Burda qalmağa, işləməyə imkan vermirlər. İldə bir dəfə iməciliyə kimin etirazı olar? Ancaq hər həftə əlimizə süpürgə verib küçələrə salırdılar. Getməyənlərə də səhər məktəb direktorları dişlərinin dibindən çıxanı deyirlər. Mənimçün, doğrusu, hamballıq Naxçıvanda müəllimlik etməkdən asandır. Çünki evdən çıxanda bilirəm ki, mən hamballığa gedirəm. Heç kim mənə zorla görməli olmadığım işi gördürmür".  

Burada müəllimlərin küçə süpürməsi ilə bağlı olmuş əhvalatdan qara anekdot da düzəldiblər. Qadın ərinə deyir ki, pamperslər zibil qutusunu daşırır, dur zibili at. Ər də cavab verir ki, pampersləri götür qoy bayıra, indi Məmmədəli müəllimgil gəlib götürəcək. Ağlamalıdı...  

Bunlar bir yana, məni bölgədə ən çox dəhşətə gətirən fakt unla bağlıdır. Naxçıvanda un satışı qadağandır. Bəli, QADAÄžANDIR. Un ancaq bir kəsə aiddir - Vasif Talıbova. İstisnasız olaraq hamı onun sexlərində bişən çörəyi, lavaşı yeməli, o sexlərin kökələrini, paxlavalarını, xingallarını almalıdır. Səhər tezdən rayonlarda Talıbovun çörək sexlərindən çıxan maşınlar kəndlərə çörək, lavaş, digər un məmulatları daşıyır. Ala bilməyən qaldı qonşu payının ümidinə. Gör nə qədər qudurublar ki, (Allaha and olsun, başqa söz tapa bilmirəm) 3 il qabaq kənd-kənd gəzib camaatın həyətindəki təndirləri uçurublar. Ordubadda bir yaşlı qadın danışır ki, oğlu Bakıdan İran yolu ilə gələndə 2 ədəd uşaq yeməyi NAN-ın qabında un gətirmək istəyibmiş, gömrükdə əlindən alıblar: “Birdən oğlum o iki balaca qutunu təyyarə ilə gələndə gətirsəydi, onu neçə gün polisdə incidəcəkdilər, neçə un kisəsinin pulunu alıb sonra buraxacaqdılar. Bala, Naxçıvan daha yaşamalı yer deyil. Bu dağlarda nə qədər ətirli ot bitir. Təndir düzəldəndə palçığına o otlardan qatardılar. Çörək bişəndə hər evin həyətindən bir cür ətir iyi qalxardı. Qadınlar hamımız bəhsə girərdik çörək bişirəndə. 3 il qabaq hücum elədilər, təndirlərimizi dağıtdılar. Dedim, a bala, bura mənim həyətimdi, siz kimsiz axı icazəsiz girib təndir uçurursuz. Dedilər, göstəriş belədi, daha burda təndir olmaz. İki əlimi başıma vurub dedim, təndir ocaqdı, ocağı yıxanın ocağı yıxılar, etməyin, eləməyin. Qulaq asmadılar. O vaxtdan əlimiz xəmirə həsrətdi. Uşaqlar bazarlığa Təbrizə gedir, orda qəşəng təndir çörəkləri olur, deyirlər. Bir dənəsini yox e, heç parasını da buraxmırlar bu tərəfə sərhəddə”.  

Burada eşitdiyim ən xoş xəbər axır illər Araz boyu kəndlərimizin iki ölkənin əraziləri olsa da faktiki bütövləşməsidir. Ordubadın kəndlərində bir başmaq almaq istəsən, tapa bilməzsən. Səbəbi sadədi - təndir kimi buralarda ticarət də qadağandır. Kəndlərdə ümumiyyətlə dükan yoxdur. Rayon mərkəzlərindəki dükanlarda isə kasadlıqdı. Ona görə əhali bazarlığa Təbrizə gedir. Ordubaddan Təbrizə taksi 5 manata aparır. Kələkidə qonaq qaldığımız evin sahibəsi deyir ki, Təbrizdən evə bizdən bir saat qabaq çatıb: "Elə şərait yaradıblar, evimizə bir əşya, özümüzə üst-baş almaq üçün Naxçıvana getməliyik. Təbriz ordan yaxındı, həm də ucuzdu". Bu gün nə aldığını soruşuram. “Kartof, badımcan, düyü, konfet, uşaqlara eviçi pal-paltar, qəndqabı, süpürgə, divar boyası” cavabını verir.  

Söhbət zamanı onu da öyrənirəm ki, Vasif Talıbov üçün toyuq və yumurta da strateji məsələdi. Nə hava, nə quru yolu ilə Naxçıvana bu məhsulları keçirmək mümkün deyil. Burada insanların yalnız Talıbov broylerinin toyuqlarını və yumurtalarını yemək şansı var.  

Naxçıvandakı absurd qərarları saymaqla bitmir. Bu səbəbdən kəndlər boşdu. Hamı baş götürüb Bakının, Türkiyənin, Rusiyanın yolunu tutub. Elə ailələr var, heç ildə bir dəfə də olsun gəlib ev-eşiyə baş çəkə bilmir. Hansı kəndə ayaq bassan 10 evdən birində yaşayış görəcəksən. O da hələ yay olduğuna görə. Qışda Naxçıvan tamam boşalır. Kəndlərin çoxu müharibə filmlərini yada salır. Baxımsız, köhnəlmiş evlər, çarpaz taxtalarla mıxlanmış pəncərələr, alaq basmış həyətlər... üzücü bir durum...  

Bu məsələdə sərt iqlim də sözünü deyir. Axır illər kəndlərə qaz çəkilsə də əhali qazdan ehtiyacı olan qədər istifadə edə bilmir. Qazpulu ödəməyə pul yoxdur. İnsanlara həyətlərindəki bağ-bağçanın məhsulunu da satmağa imkan vermirlər. Üstüpü kəndinin sakini deyir ki, bölgənin şöhrəti dillərə dastan ceviz mürəbbəsini, əriyini, fındığını həyətlərdən su qiymətinə alırlar: "Ümid ancaq Bakıda, Türkiyədə yaşayan qohum-əqrəbayadı. Onlar yayda gəlsə, şəkər alsa, mürəbbə bişirəcəyik, məhsuldan bir az onlara da verəcəyik, bir az da özümüzə qalacaq. Səhər burdan gedən taksi ilə Naxçıvandakı bir tanışa satmışam kilosu 60 qəpikdən. Bakıya qonaq gedir. Hələ heç bilmirik 10 kiloqram sərhəddən buraxacaqlar, ya yox".  

Kələkiyə qədər yol boyu kəndlərdə əriklər hələ təzə-təzə dəyir. Hələlik ancaq mürəbbəyə yarıyır, yemək üçün tam yetişməyib. Yəni Bakıda sizə sarı, dəymiş əriyi Ordubad əriyi kimi təqdim etsələr, inanmayın. Bu sort hələ iyulda yeməli olacaq. Qırmızıyanaq əriyinin kilosu indi Ordubadda 50-60 qəpikdir. İriliyi və ətri ilə seçilən bu əriklər Bakı bazarlarında 5-6 manata satılır.  

Əslində isə insanlara azacıq şərait yaradılsa, bu kəndlər bağ-bağatın məhsuluna görə Azərbaycanın ən varlı kəndləri olar. Ancaq siyasi rejim bu dağlarda elə bir qatı duman yaradıb ki, o, ancaq güclü siyasi iradə ilə çəkilə bilər. Hələlik isə bu torpaqlarda insanların hər addımı izlənir, icazə verilənin dışında hər hərəkət hakimiyyətə asi olmaq kimi dəyərləndirilir və cəzalandırılır. Bu ağır havadan ən çox etkilənən də təbii, prezident Əbülfəz Elçibəyin doğma Kələki kəndidir. Təkcə Naxçıvanın içərisində yox, bütövlükdə Azərbaycanın içərisində qalaya çevrilərək insanları ilə bərabər 4 il yarım fövqəladə rejimdə yaşayan Kələkidə ab-hava yenə də gərgindir.  

Elçibəyin 75 illiyi keçirilən 24 iyunda bu basqı daha ağır formada hiss edilməyə başladı. Hakimiyyət orqanları Kələkidə 75 illiyin böyük təntənə ilə keçiriləcəyi “münasibətilə” Kələki məktəbinə Təhsil Nazirliyindən yoxlama göndərmişdilər. İyunun sonunda, rəsmi tətildən düz bir ay sonra Təhsil Nazirliyi məktəbdə nə arayırdı? Deyim sizə - müəllimlərdən hansının iş yerində olmadığını. Çünki Kələkidə 24 iyunda işə gəlməyən müəllim ancaq bir yerə gedə bilər - Elçibəyin doğum günü tədbirinə. O yığıncağa ki, insanlar məcburiyyətlə yox, ürəklərinin səsi ilə gəlir. 20 illik hakimiyyətləri dönəmində bir dəfə də olsun xalqdan əsl sevgi, rəğbət görməyənlərin qısqanclıqları 24 iyunda dağı-daşı eşirdi...