"Yetkinlik dövrü 32 yaşa qədər davam edə bilərmi?" - "Al Jazeera"

"Uşaqlıqdan yetkinliyə aparan bioloji və emosional keçid mərhələsi..."

Elmi araşdırma insan beyninin inkişafında beş mərhələni müəyyənləşdirib.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "Al-Jazeera" nəşri yazıb.

Yeni tapıntılar və araşdırmanın mahiyyəti

Nəşrin yazdığına görə, alimlər insan beyninin inkişafında beş əsas mərhələ müəyyənləşdirib. Araşdırmanın ən diqqətçəkən nəticəsi isə yeniyetməlik dövrü ilə bağlıdır: məlum olub ki, bu mərhələ əvvəl düşündüyümüz kimi 18-20 yaşda yox, təxminən 32 yaşda başa çatır. Tədqiqatın müəllifləri, o cümlədən Edna Məhəmməd bildirirlər ki, beynin ən kəskin dəyişiklikləri dörd vacib yaş intervalında baş verir: 9, 32, 66 və 83. 

"Nature Communications" jurnalında dərc olunan araşdırmada 90 yaşa qədər olan təxminən 4 min insanın beyin skanları analiz edilib. Məlum olub ki, insan beyni ömür boyu beş ayrı mərhələ keçir və bu keçidlər həm bioloji, həm psixoloji, həm də sosial dəyişikliklərlə müşayiət olunur. Alimlər iddia edir ki, insanın şəxsiyyəti və intellekti yalnız 32 yaşdan sonra sabitləşir ' məhz bu nöqtə beynin "yetkin fəallıq platforması" kimi xarakterizə olunur.

Beynin inkişafının beş mərhələsi

Araşdırmaya əsasən insan beyni belə mərhələlərdən keçir:

- Uşaqlıq - doğumdan 9 yaşa qədər

- Yeniyetməlik və gənclik - 9 yaşdan 32 yaşa qədər

- Yetkinlik dövrü - 32- 66 yaş

- Erkən qocalma - 66-83 yaş

- Gec qocalma - 83+

Bu mərhələlər arasında keçid məhz yuxarıda göstərilən dörd turning-point - dönüş nöqtəsi ilə ölçülür: 9, 32, 66 və 83 yaş.

Mərhələlərin izahı

Uşaqlıq - 0-9 yaş

Bu dövrdə beyində həm boz maddə, həm də ağ maddə sürətlə artır. "Johns Hopkins Medicine"-in məlumatına görə, boz maddə məlumatların işlənməsi, ağ maddə isə həmin məlumatların ötürülməsi ilə əlaqəlidir.

Bu illər sinapsların, yəni neyronlararası rabitələrin sürətli yaranması və seçici şəkildə "təmizlənməsi" ilə xarakterizə olunur. Həmçinin bu dövr hormon sisteminin dəyişməsi və gələcək psixi sağlamlığa təsir edən nevroloji yenidənqurma ilə üst-üstə düşür.

Alimlər xəbərdarlıq edir: yeniyetməliyə keçid zamanı hormonal dəyişikliklər və nevrobioloji sarsıntılar psixi pozuntular riskini artırır.

Yeniyetməlik - 9-32 yaş

Əvvəllər hesab olunurdu ki, bu mərhələ 20 yaşa qədər davam edir. Lakin yeni tədqiqat göstərir ki, yeniyetməlik cinsi yetkinliklə başlayır, amma onun bitmə yaşı həm sosial normadan, həm də beynin təşkilati dəyişmələrindən asılıdır.

Alimlərin sözlərinə görə, xüsusən Qərb ölkələrində beyin şəbəkələrinin formalaşması və ağ maddənin sürətli artması təxminən 32 yaşa qədər davam edir. Bu da gənclərin sosial müstəqilliyə gec keçməsi ilə uyğunluq göstərir.

Yetkinlik dövrü - 32-66 yaş

Bu, beynin ən sabit mərhələsi hesab olunur. Həm şəxsiyyət, həm zəkа imkanları demək olar dəyişməz qalır.

Erkən qocalma - 66-83 yaş

Bu mərhələdə ağ maddənin bütövlüyü tədricən azalır. Beynin müxtəlif sahələri daha az sinxron işləyir, koordinasiya zəifləyir. Bu yaşdan etibarən demensiya, yaddaş geriləməsi və qan təzyiqi kimi risklər artır.

Gec qocalma - 83+

Məlumat az olsa da, araşdırma göstərir ki, neyronlararası bağlantılar seyrəkləşir. Bu mərhələ beyin strukturunda əlaqələrin zəifləməsi ilə xarakterizə olunur.

Bu nəticə niyə vacibdir?

Ən əsas elmi nəticə - yeniyetməlik dövrünün sərhədlərinin yenidən müəyyənləşdirilməsidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı bu dövrün 10-19 yaş olduğunu bildirir. "The Lancet" isə 2018-ci ildə yeniyetməliyin 20 yaşda bitdiyini yazıb. Yeni tədqiqat isə bu rəqəmi 32 yaşadək uzadır.

Kembric Universitetinin neyroinformatika üzrə professoru və araşdırmanın müəlliflərindən biri Dunkan Astl bildirib: "Geriyə baxanda biz həyatı adətən mərhələlərə bölürük. Maraqlısı odur ki, beynimiz də məhz belə - mərhələlərlə inkişaf edir".

Bu araşdırma göstərir ki, insan beyninin inkişafı düşündüyümüzdən daha uzun və mürəkkəbdir. Yeniyetməlik yalnız hormonlarla və emosional dalğalanmalarla ölçülmür - beyin strukturunun sabitləşməsi 32 yaşa qədər davam edir. Bu tapıntılar psixologiya, tibb, təhsil sistemi və cəmiyyətin insan yetkinliyi ilə bağlı yanaşmalarına təsir edə bilər.