Bəşəriyyət bir səma altında və bir planetdə   yaşayırsa, bu planeti bəşəriyyət də, xilas etməlidir.İnsandan dəyərli, maraqlı,lakin mürəkkəb davranışa malik bir sosial varlıq  yoxdur.

 

Nə etmək  ki, dinc məqsədlərlə yaşamaq uğrunda çalışan yer kürəsinin 7 milyarddan çox əhalisinin zəhməti batır,dığırlanıb quyunun dibinə düşür.Tanrı insanı yüksək dəyərlərə malik bi biçimdə yaradıb.Təəssüflər olsun ki,70 min əvvəl Homo sapiens-in(ziyalı varığın) təfəkkür qabiliyyətində baş verdiyi müəmmalı dəyişikliklər onu yer kürəsinin canişininə və ağasına çevridiyi   haqq sahibi ekosistemə də, bəla oldu,  narkomanlığa qurşandı, terrorçuluğa meyl etdi, insan alverinin təşkilatcısına və qurbanına çevrildi, quldurluq etdi, vətəndaşların və dövlətin əmlakını talamaqla məşğul oldu,... qətllər törədir, qarətlə məşğul olur, rüşvətxorluq edir və son illər müharibəyə yox demək əvəzinə müharibni təşviq edir.Yəni ümumi maraqdan uzaq durur,yalnız  özünü düşünür və.s.

 

Həyatı bəzəyən insan(ın) əməlidir.İnsan öz əməlinin girovuna uyğun  şəxsiyyət kimi formalaşır və özünü  ünsiyyətcil-kommunikativ davranışları ilə təsdiqləyir.Bu baxımdan hər bir fərd öz dövrünü  yaşayır. İnsan dövrdən, dövr də insandan başlayır,-deyərdim.

 

Dövlətinə mənsub olan,onunla siyasi və hüquqi bağlılığı olan vətəndaş “Kolye“kimi dövlətin boynundan asılı qalmamalı ,çalışmalıdır.Necə deyərlər,hər şeyi dövlətdən tələb edənlərə, Dövlətin də bir sualı ola bilər:”Siz dövlət üçün nə etmisiniz?”...

 

Tanrı xəlq etdiyi hər kəsə çəkisinə uyğun  güc verir. O güc ilə də, yaşamağa məhkumdur.Başqasının gücünə möhtac olduqda yarı yolda qalar. Gedəcək mənzil uzaqdırsa, lap pis. 

 

Xəyala daldığım boş vaxtlarımın birində bəzən uçan quşlar diqqətimi çəkir. Quşlar da, rahat budaq, yer gəzib axtarır. Həvəslənib mən də,rahat yer axtarmaq üçün qanad istəyirəm. Cidir düzündən baxanda mənə uçmaq çox rahat görünürdü...

 

1992-ci ilin may ayının 8-də geriyə Şuşasız qayıtdıq.Şuşaya  “Salamat qal “,-deməyə dilimiz gəlmədi. Topa qara buludlar Şuşanı zəbt etmişdi. O dağ- daşı, çiçəkli yamacları, buz bulaqları özümüzlə apara bilmədik. Nə vaxtsa görüşəcəyimizə heç ümid də,qalmamışdı... 

 

Uzun illər ot basmış doğma cığırlar da ,yad ayaqları  altında çox zarıdı,səsini eşidən olmadı... Şuşa Şəhid olmuşdu!

 

Həyatda Allahın ağıl sahibləri üçün əxz etdiyi ibrətamiz hikmət nişanələri çoxdur.Bəzən dam örtüklərindən axan damcıların daşı tələsmədən necə dəldiyini görəndə heyrət etməmək olmur. Adi baxışda aciz görünən  damcılar yaşamaq üçün necə mübarizə apardığına heyran qalırsan.

 

 Qayaların oyuq-oyuq olduğunu uşaq çağlarımda doğulduğum və boya – başa çatdığım kəndimizin təbiətində seyr etdiklərimi indi, Şuşanın qəribsəmiş dağlarında gördüm. Saf damcıların  içində sezilməyən bir güc varmış... 

 

Buludların da, iri futbol kosu kimi birləşib iti sürətlə göydə  qovulduğuna  şahidlik etdim. “Görən buludların çəkisi varmı”,-sualın cavabını da,sonralar anladım. Sən demə, pənbə buludların çəkisi yerə enən yağmurun çəkisi qədərmiş. 

 

İlahi kəlamlardan oxumuşdum ki,canlı və cansız aləmin içində bir vulkan olur. Çəyirdəyin içindəki tum püskürməsə torpağı çatladıb üzü səmaya doğru baş qaldıra bilməz. Torpaqda yatmış toxumun vulkan tək püskürməsi İlahi zərurətdən baş verir . Çürük tumlara bu cəhət xas deyil. 

 

Şuşanın qisasını almaq üçün düşmənə qarşı bir qəzəb və nifrət  vülkanı  püskərməliydi.O nə gec,nə də tez ,2020-ci lin 8 noyabrında-zəfər günündə  baş verməliydi .İlahi qədərdə belə yazılıbmış!

 

Torpağa basdırıb ehtiyatda saxladığımız qəzəbin çoşması ilə zəfərin əldə edilməsi  44 gün çəkdi.Şəhidlik zirvəsində adları  həkk olunan gənclərimizin əksəriyyəti həyatdan nakam getsələr də,Vətən sevgisinin himnini öz qanları ilə torpağa yazdılar.Gördüyümüz zülmün kötəyi ilə fironlara qənim olduq ...

 

Rəbbimiz dağları  yer yırğalanmasın,müvazinətini  qoruyub saxlaya bilsin,- deyə torpaq səthinə döşəyib. Vaxt –vədə yetişəndə yerin altı üstünə çevriləcək. Qabarıb içində nə varsa çölə atılacaq.Necə deyərlər,çəkdiyi uzun “hamiləlik” sancısından azad olacaq. 

 

Dəmirin dəmir canı, taxtanın da,taxta canı olur. Dəmirin dəmirçinin körüyündə necə yumşalıb gözləmədiyi şəklə düşməsi, taxtanın da,ustanın əlində aciz görkəmdə qalıb insana  “ram” olması möcüzə deyilmi? Dəmir və taxtanı da... hər şeyi  insan üçün ram edən ODUR!  Yetər ki, ağılla və müdrüklüklə istifadə olunsun.

Müasir dünya  yaman cansıxıcı və darıxdırıcıdır. Niyəsini bilmirəm. Bəzən yaxın sandığım, ərk etdiyim, ürək bağladığım insanlarla təmasda olsam belə, əhvalım açılmır. Üsyan etməyin də,faydası yox. Dövran hər tərəfdən kardioloqun təzyiq ölçən aparatından betər adamı sıxır. Düşüncələrim  tüksüz“ətcəbala” quş balaları kimi yuvalarında ağzını açıb “yem” gözləyir. Qanadı olmasa da,pərvazlanmaq istəyi onu  yuvarladıb yerə salır.Nə edəcəkdi ki? Qiyam qoparmağa taqəti, yaradılışa asi olmağa tabı ki,yoxdur.

 

Zamanın böyüdücü şüşəsi ilə dünyaya baxanda nəyisə sübut etməyə ehtiyac qalmır.Onsuz da,hər şey aydın görünür.Sifəti bülövlənmiş  dünyanın  bizimlə üz-üzə durmağa üzü yoxdur. Əlimizdən batmanla aldığı haqqı indi xəlbirlə,qram-qram   qaytarır.

 

Şəhidlərin,qazilərin  və müharibə iştirakçılarının qəhrəmanlıq səlnaməsi başımızı “Ərşi Əlaya” ucaltdı...Onlar gələcək nəslə örnək olan çox şey qoydular.Şuşada günlərlə davam edən və dünyaya görk olacaq dinc aksiya VƏTƏNSEVƏRLƏRİN qürurverici  davranışlarının canlı təzahürü idi.Milli mənliyimizin və birliyimizin əsil RENESSANS-yenidən doğulma  dövrü  tək başlayıb, davam etdi.Xalq-ordu,polis və vətəndaş cəmiyyəti “ÇUBUQ DƏSTƏSİ”(Tək çubuq zəifdir,sındırmaq asandır.) kimi birləşib ağrı-acılara məlhəm qoyuldu.Mən  də ,o dinc aksiyanın iştirakçısı olanda çox şey gördüm.Bizim qəhrəman övladlarımız çoxmuş,çox! Tanrı hər birini qorusun! 

 

Zaman olub Bayrağımız çadırlarda sancılıb.Təbiətin şıltaqlığından dəlik-dəlik olmuş Bayrağımız  elə o çadırlara bənzəyərdi. Xəcalət təri bizi çox üzürdü ,usandırırdı. O çadırlarda igidlər böyüyürmüş, anlamamışıq. Bayraq  sancılan o çadırlar gələcək döyüşçü- igidlərimizin mənzil- qərargahı imiş.Orada 2020-ci ilin qəhrəmanları Mübarizlər,  Poladlar, ƏRTOĞRULLAR  ərsəyə gəldi. Bakı küləyi Bayraqları  dalğalandırdıqca igidlərin barıt qoxulu nəfəsi havada şimşəyə dönüb vaxtını-vədəsini gözləyirmiş. Çadırlardan zamanın boz üzünə baxan yeniyetmələr sonra zamana “ağ”  oldular. Daha yalan vədlərə inanmadıq. Əzabımız uzun oldu, haqqın və ədalətin əsl yozumu isə olmadı. Param-parça, dəlik-dəlik olmuş Bayrağımız Şuşada, Xankəndidə, Kəlbəcərdə, Qubadlıda, Füzulidə... qaldırıldı, şəhid olmuş qəhrəmanlarımıza bələndi... 

 

“Şuşa ,biz səni dirçəldəcəyik”,-zərb məsəli həqiqət oldu.Şəhid olmuş Şəhər- Şuşa “Qəhraman” şəhərə çevrildi. Qəhraman igidlərin qəhramanlığı və iradəsi ilə Şuşa azad oldu. Xarıbülbül Azərbaycan ordusunun ,şəhid əsgərlərimizin  xatirəsinin zəfər simvoluna çevrildi...

 

Şuşa azad ediləndən sonra  nələr çəkdiyini anladıq. Uzun illər övladları əyilib buz bulaqlarından  su içə bilmirdi. Hər dəfə payız, qış gəlib gedəndən sonra, bahar o dağlarda açılmağa xəcalət çəkər, küləklər də, orada yorğun –yorğun dolanardı . Yamaclarda açılan çiçəklərin  solğun ləçəklərinin də,gözəlliyi  qalmazdı. Şuşanı 30 il tənha qoyduq, əhvalını tutammadıq. Bu döyüşün də,zamana ehtiyacı varmış  ,maqamı  çatmalıymış. Cəsarətlərinə qurban ,Şuşanı nəfəslərilə qızdıra bildilər,qanları ilə tarix yazdılar. Vətənə olan  məhəbbət və sədaqət Şuşaya aparan sərt qayalardakı çətin ,keçilməz yolu bir qarışlıq etdi. O izə necə düşdülər? Həmin anlar indi “QƏHRƏMANLIQ” dastanı tək ölkələr tərəfindən öyrənilir və təcrübə edilir...

 

Qalibləri Şuşaya aparan cığır indi Zəfər yoluna çevrilib, o günlərin döyüş səhnəsi bir nağıla dönüb. Həmin o ölüm-dirim anlarında dağlar da,övladlarımıza xəsislik etmədi. Şaxtalı gecələrdə döyüşçülərimizin qəlblərindəki “ Şuşa ocağı”  soyuğu ram etdi.Ocağın şöləsi ünvanı olduğu kimi göstərdi... 

 

Haşiyə çıxıram:Müasir Polşa millətçiliyin atası,pomantik şair Adam Mitskeviç yaşadığı dövrdə Polşanı”millətlərin İsa Məsihi”si adlandırmışdı. Polşanın Rusiya, Prussiya və Avstriya tərəfindən bölünməsindən onilliklər keçdi. 1830-cu ildə polyakların azadlıq üsyanı ruslar tərəfindən qəddarlıqla yatırıldıqdan sonra  Adam Mitskeviç bir əsərində yazırdı:Polşanın dəhşətli əzablara tab gətirməsi, Məsihin fədakarlığı ilə müqayisə ediləcək həddə, bütün bəşəriyyətin fədakarlığıdır və qətlə yetirilən  Polşa da, Məsiha  kimi qayıdıb diriləcək! Məşhur parçada Mitskeviç ürək ağrısı ilə davam edir: Polşa üzünü Avropa xalqlarına tutaraq deyir” Kim yanıma gəlsə ,azad və bərabər olacaq, çünki mən AZADLIĞAM, AZADAM”. Lakin krallar  bunu eşidəndə -AZADLIQ sözündən vahiməyə qapıldıqları üçün polyak xalqını çarmıxa çəkdilər, sonra tabuta qoyaraq qışqırdılar:”Biz AZADLIĞI öldürdük və artıq dəfn etdik”. Amma  bu axmaqların qışqırtısı elə havada qaldı. Polşa və Polşa xalqı ölməmişdi ...

 

Polyakların həyatı Şuşalıların, Xocalıların, Kəlbəcərlilərin, Qubadlıların, Zəngilanlıların... həyatı qədər faciəli olub. İndi azad olunmuş ərazilərdə həyat əvvəlki məcrasına qayıdır...

 

Şükür Allaha ,Şuşada doğma addımların səsi gəldi. Cıdır düzündə cəngi düzüldü. Üzeyir bəyin, Vaqifin , Bülbülün , Xan Qızının tunc heykəlləri o torpaqda “bitdi”. Könül rahatlığımız başlandı. Dərdimizi, səsimizi küləklərə ötürdük. Şuşa   qəhraman şəhərə çevrilib “günahlarımızdan “keçdi. Üşüyən ürəklər Şuşada qızındı. Sorulanlara cavab tapıldı, yaxşını- yamanla tutuşdura bildik.Dostumuzu  və düşmənimizi gec də olsa gördük , tanıdıq! 

Cıdır düzü  indiki kimi müqəddəsləşməmişdi,ucalmamışdı. Nə yaxşı ki, yolunda canlarını fəda edənlər oldu...

 “İradə olmazsa,çıxış yolu da,tapılmaz”,-müdrik kəlamın gücünü gördük !