İstənilən cəmiyyətin inkişafında təhsil faktorunun həlledici rol oynadığı, bu amilin həmin xalqın gələcəyini qəti şəkildə müəyyənləşdirdiyi şübhəsizdir. Təhsilin həyatverici önəmini dərk edən, ona hər mənada qucaq açan xalqlar sosial-iqtisadi rifahın və mədəni tərəqqinin zirvəsində qərar tutduqları halda, bu amilin rolunu yetərincə qiymətləndirməyən xalqlar səfalət və cəhalətin ağır girdabında inləməkdədir. Qərbi Avropa dövlətləri ilə bəzi Şərqi və Cənubi Asiya dövlətlərinin, eləcə də Latın Amerikası və Afrika xalqlarının müqayisəsi buna nümunədir.
Təhsil: Yaşam və mübarizə silahı!
Təhsil dünyanın demək olar ki, bütün ölkələrində ən strateji sahələrdən biri hesab edilir. İnkişf etmiş dövlətlərin hamısı təhsilə başlıca yaşam və mübarizə silahı kimi yanaşır ki, bu da təhsilin təkrarsız rolundan xəbər verir. Lakin xalqın və dövlətin inkişafı təhsillə “elliklə silahlanmağı”, bu gücə kütləvi şəkildə - hər bir fərd olaraq sahiblənməyi tələb edir. Belə olan təqdirdə oğlanlarla yanaşı, qızların da təhsil alması bir zərurət olaraq meydana çıxır.
Təhsil strateji sahə olduğu kimi bu sahəyə üz tutan qızlar da gələcəyin zərif strateqləri, onlara olan münasibətimizdən asılı olaraq işığın və qaranlığın bələdçiləridir. Qızların cəmiyyətimizi işıq, yoxsa zülmət dalınca aparması onların təhsildəki təmsilçilik səviyyəsindən, təhsil uğurlarından asılıdır.
Beynəlxaql statistikaya nəzər salsaq görərik ki, dünya miqyasındakı elmi-iqtisadi, sosial-mədəni uğurların demək olar ki, hamısı təhsilin kütləvilik kəsb etdiyi ölkələrə məxsusdur. Bu ölkələrə nümunə olaraq ABŞ, Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, Norveç və s. kimi ölkələri göstərmək olar. Çin, Yaponiya kimi Şərqi Asiya ölkələri də məhz elm və təhsilə verdikləri yüksək önəm səbəbilə dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələri sırasında qərarlaşmaqdadır. Çinin ABŞ və Avropa ilə birlikdə dünyanın üç əsas iqtisadi güc mərkəzlərindən biri yolunda çıxış etməsi həqiqəti təhsilin misilsiz qüdrətindən, müqayisəsiz gücündən xəbər verir.
Azərbaycanın təhsil siması: Rəqəmlər və faktlar...
Sevindiricidir ki, rəsmi statistikalar ölkəmizdə təhsilin sürətli inkişafından, oğlanlar qədər qızların da bu sektorda yaxından iştirak etdiyindən xəbər verir. Statistikaya nəzər salsaq görərik ki, 2021 və 2022-ci illərdə ölkəmizdə 15 və daha yuxarı yaşlı əhali arasında savadlılıq səviyyəsi oğlanlarda 99,8%, qızlarda isə bundan cəmi 0,1 % qədər az - 99,7% olmuşdur.
Sevindirici məqamlardna biri də ölkəmizdə kəndlə şəhər arasında təhsil fərqinin ortadan qaldırılması, bu sahədə tarazlığın təmin olunmasıdır. Belə ki, 2022-ci ildə şəhərdə oğlanların savadlılıq səviyyəsi 99,9, qızların savadlılıq səviyyəsi isə 99,7% olmuşdur. Bu göstərici eyni il üçün kənd yerlərində müvafiq şəkildə 99,8 və 99,6% təşkil edir. Məlum statistika bir daha sübut edir ki, artıq ölkəmizdə kəndlə şəhər arasında savadlılıq fərqi mövcud deyil. Bu isə şübhəsiz ölkəmizin strateji uğuru, tarixi nailiyyətidir.
Buraxılış imtahanları qızların təhsil uğurları haqqında nə deyir?
Ölkəmizdə qızların da təhsil sektorunda ən az oğlanlar qədər söz sahibi olduğu buraxılş imtahanlarının nəticəsində də özünü aydın şəkildə göstərir.
Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən 3 və 10 mart 2024-cü il tarixlərində tam (11 illik) orta təhsil səviyyəsi üzrə buraxılış imtahanlarının mümkün nəticəsi bunu bir daha sübut edir.
Hər şeydən öncə qeyd edək ki, sözügedən imtahanlarda ən yüksək nəticəni Sumqayıt, Naxçıvan və Qubadlı rayonunun məktəbliləri qazanıblar ki, bu da təhsildə şəhərlə kənd fərqinin ortadan qalxdığını göstərir. (//apa.az/social/buraxilis-imtahanlarinda-en-yuksek-netice-gosteren-bolgeler-aciqlanib-838097 ).
İmtahanlarda 14 nəfər maksimum nəticə göstərib ki, onlardan sadəcə 1 nəfəri oğlan, qalan 13 nəfəri isə qızdır. (//azedu.az/az/news/77855-qizlar-qebul-imtahanlarina-oglanlardan-daha-ciddi-yanasir ). Bu fakt bir daha sübut edir ki, Azərbaycanda qızların təhsilə daha az cəlb edildiyi, oğlanların təhsil sektorunda daha çox təmsil olunduğu ilə bağlı formalaşan ənənəvi fikirlər artıq özünü doğrultmur və heç bir aktuallıq kəsb etmir.
Qızların təhsilinə dəstək: Tarixi həqiqətlərdən günümüzün reallığına uzanan yol...
Ölkəmizdə qızların təhsil almasının vacibliyi fikri XIX əsrin ikinci yarısından etibarən Məmməd Səid Ordubadi, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Mirzə Fətəli Axundov və s. kimi Azərbaycanın görkəmli ziyalıları tərəfindən mütəmadi şəkildə gündəmə gətirilmiş, ictimai dövriyyəyə buraxılmışdır. Həmin vaxt bu fikirlər ictimai rəydə ciddi təlatümə səbəb olmuş, cəmiyyətin fikrən və ruhn cəbhələşəməsi ilə nəticələnmişdir. Lakin zamanla xalqımızın böyük ziyalıları ilə yanaşı, milli sahibkarların dəstəyi ilə bu sahədə əməli addımlar atılmış, inqilabi yeniliklər həyata keçirilmişdir. Buna nümunə olaraq1901-ci oktyabrın 7-də xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təşəbbüsü ilə Bakıda qızlar məktəbinin açılması faktını göstərmək olar. (//family.gov.az/az/post/2631/qizlar-mektebinin-yaranmasindan-120-il-otur ).Hansı ki, bu məktəb sadəcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Şərqində ilk qızlar məktəbi hesab olunur.
Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təşəbbüsü və dəstəyi ilə içərisində qızların da olduğu xeyli sayda gəncin Avropanın ali təhsil müəssisələrində təhsil aldığı da keçmişimizin qürurverici həqiqətlərindəndir.
Sevindiricidir ki, qızların təhsilinə dəstək təşəbbüsləri günümüzdə də davam etməkdə, genişlənməkdə və təqdir edilməkdədir. “Masallı Təhsil Fondu”nun uzun illərdir ki, qızların təhsilinə verdiyi ciddi dəstəyi buna nümunədir. “Masallı Təhsil Fondu” orta məktəbin yuxarı sinfində təhsil alan qızlara mütəmadi şəkildə test kitabları, müxtəlif tədris vəsaitləri hədiyyə etməkdə, habelə universitet tələbəsi olan aztəminatlı qızların təhsilinə maddi baxımdan dəstək olmaqdadır. Bugünə qədər yüzlərlə qız “Masallı Təhsil Fondu”nun dəstəyi ilə tələbə adını qazanmış, bu dəstək sayəsində universiteti müvəffəqiyyətlə başa vurmuşdur.
“Qənirə Paşayeva mənə dedi ki, sən məndən iki dəfə böyük olmalısan, çünki...”
Bu gün ölkəmizdə qızların təhsilinə dəstək verən müxtəlif fondlar, xeyriyyə təşkilatları mövcud olsa da, unutmaq olmaz ki, bu prosesdə iştirak etmək bütövlükdə hər bir şəxsin, ilk növbədə isə valideynlərin mənəvi borcudur. Qız və ya oğlan olmasından asılı olmayaraq, hər bir uşaq ilk növbədə axtardığı dəstəyi öz ailəsində tapmalı, valideynlərinin, digər ailə üzvlərinin, eləcə də yaxın qohumlarının bu məsələdə dəstəyini hiss etməlidir. Ailənin bu məsələdə uşağa dəstəyi digər şəxslərin dəstəyindən daha vacib və daha effektlidir.
Azyaşlı bədii qiraətçi, mərhum millət vəkili Qənirə Paşayevanın “balaca dostu” Zəhra İmranlı saytımıza açıqlamasında mövzu ilə bağlı maraqlı fikirlər səsləndirib:
“Mənə iki dəfə mərhum Qənirə xanımla görüşmək səadəti nəsib olub və o, hər dəfəsində məni yeni uğurlara ruhlandırıb, təhsilimi davam etdirməyin, ictimai fəallığımı artırmağın önəmindən bəhs edib. Heç vaxt unutmaram, görüşlərimizin birində Qənirə xanım mənə dedi ki, sən məndən iki dəfə böyük, iki dəfə güclü olmalısan. Çünki mən uşaq ikən mənim təhsilimə daha çox atam can yandırırdı. Səndə isə sənin təhsilinə, ictimai fəalliyyətinə dəstək verən iki adam var – atan və dayın. Bu, o deməkdir ki, sən məndən iki dəfə çox dəstək alırsan və deməli, iki dəfə artıq nəticə göstərməlisən.
Bu sözlərdən sonra mən ailəmin və dayımın mənə dəstəyinin nə qədər önəmli olduğunu yenidən kəşf etdim. Başa düşdüm ki, əldə etdiyim bütün uğurlarıma görə ilk növbədə bu insanlara borcluyam”.
İctimai qınaq cəhalətə qarşı ən effektiv mübarizə vasitəsi kimi...
Bütövlükdə qızların təhsildə təmsilçiliyi ilə bağlı cəmiyyətimizdə ciddi bir problem olmasa da, bəzi hallarda qızların təhsildən yayındırılması, erkən ərə verilməsi hallarına rast gəlinməkdədir. Nə qədər təəssüfedici də olsa, qızlara qarşı bu hüquqpozmalar adətən onların hüquqlarını qorumalı olan valideynləri tərəfindən həyata keçirilir. Köhnə təfəkkürlü bəzi valideynlər hesab edir ki, qızların təhsil ardınca getməsinin heç bir perspektivi yoxdur və bu səbəbdən də onların ailə təsərrüfatında çalışması, yaxud ərə getməsi daha məqsədəuyğundur
Təbii, bu cür hallara qarşı inzibati qurumlar, əlaqədar dövlət orqanları prinsipial mübarizə aparmaqdadır. Lakin bu məsələdə ən effektiv mübarizə vasitəsi ictimai qınaqdır ki, bu mübarizə vasitəsinin gücləndirilməsinə ciddi ehtiyac var.
Xatırladaq ki, Ümummilli lider Heydər Əliyev çıxşlarında nöqsanlara qarşı mübarizədə ictimai qınağın böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini vurğulamış, ictimai qınağın tərbiyəedici rolunu yüksək qiymətləndirmişdir. Bu səbəbdən də, belə neqativ hallara şahid olan vətəndaşlar aidiyyati qurumları məlumatlandırmaqla yanaşı, qızların təhsil hüququnu pozan şəxslərə qarşı ictimai qınaq faktorundan da istifadə etməlidir. Qızının təhsil hüququnu pozan hər bir valideyn ictimai qınaq sayəsində ciddi yanlışa yol verdiyini hiss etməli, ictimai tənbeh sayəsində tutduğu yanlış mövqedən imtina etməlidir.
“Qızların təhsildə əldə etdiyi uğurlara görə dövlətimizə, onun təhsil siyasətinə borcluyuq”
Mövzu ilə bağlı saytımıza açıqlama verən sabiq millət vəkili Arzu Nağıyev qeyd edib ki, bu gün qızların təhsildə əldə etdiyi nailiyyətlər dövlətimizin təhsil siyasətinin uğuru kimi qiymətləndirilməlidir:
“Şübhəsiz ki, təhsil sektorunda əldə edilən bütün nailiyyətlər, eləcə də qızların təhsildəki müvəffəqiyyətləri hər şeydən öncə dövlətimizin təhsil siyasətinin uğuru kimi qiymətləndirilməlidir. Çünki strateji sahə olan təhsillə bağlı Azərbaycan dövlətinin öz siaysəti, öz proqramı mövcuddur.
Nəzərinizə çatdırım ki, dövlətimizin ilk təhsil strategiyasını Ulu öndər Heydər Əliyev hazırlayıb. Ümummilli liderin rəhbərliyi ilə 12 noyabr 1995-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası”nın 42-ci maddəsində təhsil hüququ geniş şəkildə öz əlksini tapdı. Həmin maddənin birinci və ikinci hissələrində qeyd olunurdu ki, hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ var. Təhsil icbari və pulsuzdur.
15 iyun 1999-cu ildə Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə “Azərbaycan Respublikasında təhsil sahəsində İslahat Proqramı” irəli sürüldü. 19 iyun 2009-cu ildə “Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu” qəbul edildi.
Prezident İlham Əliyevin dövründə ölkəmizin təhsil siyasəti daha da təkmilləşdirildi və bununla bağlı yeni sənədlər hazırlandı ki, bunlardan da biri 24 oktyabr 2013-cü ildə Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə təsdiq edilən “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası” oldu. Bu gün bu Strategiya bütün gücü ilə fəaliyyət göstərməkdə, ölkə təhsilinin inkiaşfını stimullaşdırmaqdadır.
Ölkəmizdə Təhsilin İnkişafı Fondu fəaliyyət göstərir ki, bu qurumun mövcudluğu dövlətimizin təhsilə verdiyi önəmi göstərir.
İnanıram ki, ölkəmizdə təhsil yaxın gələcəkdə daha da inkişaf edəcək, qızların təhsildəki uğurları bu inkişafa uyğun şəkildə daha da artacaq”.
Seymur ƏLİYEV
Məqalə Təhsilin İnkişafı Fondunun, Azərbaycan Mətbuat Şurasının və “Azərbaycan müəllimi” qəzetinin “Qızların təhsilinə dəstək” müsabiqəsinə təqdim olunur.
