Mərkəzi bankın yeni binasının tikintisinə 770 milyon manat ayrılması haqqında Müsavat TV-nin araşdırması haqqında bir neçə söz arxası izahat:

 

1. Mərkəzi bank təmiz dövlət mülkiyyətindədir və həm Azərbaycan qanunlarına və həm də beynəlxalq qaydalara görə kommersiya qurumu deyil, dövlətə aid bankların işini tənzimləyən qurumdur. 1992-ci ildə qəbul olunan hər iki bank qanunu Türkiyə mütəxəssisləri və alimlərinin iştirakı ilə mənim tərəfimdən hazırlanmışdır. Bu qanuna görə Mərkəz bankının bütün xərclərinin maliyyələşdirilməsi smeta qaydasında planlaşdırılır və ilin əvvəlində parlamentdə təsdiq olunurdu. İl ərzində bu xərclər çıxıldıqdan sonra yerdə qalan bütün vəsaitlər büdcəyə otürulurdu, yəni sözsüz, toxunulmaz  dövlətin vəsaiti idi. Bu bütün ölkələrdə Beynəlxalq hesablaşmalar bankının müəyyən etdiyi qaydalara görə belə icra olunur. Lakin  1996-ci ildə hər iki qanun dəyişdirildi, Mərkəz bankının bütün əməliyyatlarının, xərclərinin, gəlirlərinin planlaşdırılması və tənzimlənməsi hüququ bütün beynəlxalq qaydalara əks olaraq mərkəzi bankın özünə verildi. Buna görə də hələ də dünyada bank sistemini tənzimləyən Beynəlxalq hesablaşmalar bankına üzv ola bilməmişik. Bu bank dünya mərkəzi bankların bankı hesab olunur. Yeri gəlmişkən 1992-ci il qanunlarda əmanətlərin sığortası fondunun da yaradılması nəzərdə tutulmuşdur və bu vəzifə Mərkəzi banka həvalə olunmuşdu. Təəssüf ki, bu maddələr  də 1996-ci ildə  qanundan çıxarıldı və  bank sistemi ağır vəziyyətə düşəndən sonra yenidən 2006-ci ildə əmanətlərin sığortalanması fondu yaradıldı. 

 

2. Mərkəz bankının əvvəlki binası da bahalığına  görə dünya rekordu vurmuşdu. Bu isə mənə elə gəlir ki, həm də tarixi rekordu yeniləyir. Hər nə bina olur-olsun bir kv.m binanın xərci 1000 manatı ötmür. Avadanlıq, mebel hamısı bir yerdə isə maksimum 1300-1500 manat ola bilər. Deməli, bu binanın məsrəfi maksimum 100 milyon manat ola bilər. 670 milyon manat korrupsiya qurbanıdır. 

 

3. Sovet sistemi dağıldıqdan sonra Azərbaycanda normal bank sistemi qurula bilmədi. Ümumiyyətlə, bank sistemi iqtisadi orqanizmin qan-damar sistemidir. Bu sistemin hər hansı küncündə azacıq tromp əmələ gəlirsə butun iqtisadiyyatı çökdürür. Azərbaycan Respublikasının prezidenti bank sisteminin inkişafı üçün böyük resurslar formalaşdırıb və bank sisteminin sərəncamına vermişdir: 130 milyard manatlıq strateji valyuta ehtiyatları, bir o qədər ümumi daxili məhsul və s, təqribən 250-300 milyard manatlıq potensial bank aktivləri ... Bunun qarşılığında bank sistemi 50 milyard manatlıq bank aktivi formalaşdıra bilmir, zəngin ölkənin bütün pulları ölü kapital olaraq sandıqlarda, yastıq altında və ya xarici hesablarda yatır. Ölkədə gərgin pul, investisiya qıtlığı yaranmışdır. Belə bir zəngin ölkə bank aktivlərinin, pensiya aktivlərinin, sığorta aktivlərinin, əsas kapitala investisiyaların , kreditlərin, ümumilikdə maliyyə aktivlərinin ÜDM-də payına görə dünyada ən geridə qalmış ölkələr sırasındadır. Ölkənin zəngin pul resursları tam mənada aktivləşə bilmədiyi müddətdə sürətli  iqtisadi inkişafdan danışmaq belə mümkün deyil. Məhz bu səbəbdən (əsasən) 2014-cü ildən etibarən son 10 ili itirilmiş şans kimi dəyərləndirmək olar. 2024-cü ildə iqtisadi göstəricilər 2014-cü ilin səviyyəsini bərpa edə bilməmişdir. 

 

4. Azərbaycanda fəaliyyətdə olan bank sistemi bu gün kopiya kimi hətta dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələri olan Sinqapur, İsveçrə, Yaponiya kimi ölkələrə tətbiq olunsaydı bu ölkələrin də iqtisadiyyatını Azərbaycanın vəziyyətinə salardı. Ölkədə dərin bank və maliyyə islahatlarına ehtiyac var. Bu qədər zəngin kredit resursları ilə ölkədə maliyyə aktivlərinin həcmini trilyon dollara çatdırmaq olar ki, bu da ölkənin inkişaf etmiş ölkəyə (Prezidentin proqramı) çevirməyin təməli olardı. Rəqəmsal, açıq bank sistemi qurulması, maliyyə texnologiyalarının süni intellekt bazasında qurulması, rəqəmsal manatın (CBDC) buraxılması, nağdı pulların dövriyyədən çıxarılması, bütün resursların banklara cəlb olunması və maliyyə aktivlərinə çevrilməsi, ölkədə pul-investisiya bolluğu yaradılması, faizlərin kəskin azaldılması, əsas kapitala investisiyaların ÜDM-də payının 50%-dən yuxarı qaldırılması, ölkədə özəl Kriptovalyutaların buraxılmasına və inkişafına şərait yaradılması və s.  ən təxirə salınmaz tədbirlərdir. Beynəlxalq monetar sistem tam yeni bir mərhələyə qədəm qoyur, pul tədavülündə dövlət inhisarı aradan qaldırılır, dövriyyəyə özəl valyutalar daxil olar. Özəl valyutalar rəqabətdə ciddi surətdə qalib gəlir, dövlətvalyutaları geri çəkilir. Bir bitcoinin dollara qarşı kursu 2009-cu ildən etibarən 70 milyon dəfə artmışdır.Hazırda beynəlxalq dövriyyəyə 2,8 trilyon dollarlıq özəl kriptovalyuta buraxılmışdır (23 min özəl kriptovalyuta, onlardan 11 mini bazardadı). Bu beynəlxalq dövriyyəyə buraxılan dollar həcmindən 100 milyard dollar çoxdur. Qlobal pul emissiyası iki qat artıb, bu böyük qlobal inflyasiya gözləntilərinə gətirib çıxarır. Valyuta ehtiyatlarının menecment sisteminin islahatları zəruridir. Qlobal inflyasiya bu resursları ağac qurdu kimi içəridən yeyir və belə təhlükə getdikcə genişlənir.

Mərkəzi bank 2009-cu ildə bitcoinə min dollar pul investisiya etsədi, bu gün 71 milyard dolların sahibi idi. 2009-cu ildə ilk mərhələdə bir dollara 1000 bitcoin satılırdı. Hazırda əksinə bir bitcoin 70,9 min dollardan satılır.