Ziyalılardan yazmaq hər zaman çox çətindir. Çünki onlar insan varlığının insaniliklə ilahiliyin sərhədində yaşayar, orada ömürlərini mənalandırar və tale taxtlarını qurarlar. Hər kəs həmin “sərhəd zonası”na nüfuz edə bilmir. Daha doğrusu, ədalətli və səmimi nüfuz edə bilmir!

 

Ancaq ziyalılığın sirrini ziyalı anlar. Bu mənada ziyalılıqdan yazmağın məsuliyyəti ilə yanaşı, şərəfini də ziyalı daşıyır! Maraqlıdır ki, bu üsul hələlik ziyalılığı ənənə və həmişə müasir ola bilən fenomen kimi təsvir etməyin, yaşatmağın yeganə üsuludur! 80 yaşını qeyd edən ziyalı, jurnalist və vəfalı ailə başçısı Qədir Aslanov haqqında nəsə yazmağın zövqü ilə yanaşı məsuliyyəti də bu məqamla bağlıdır!

 

 

Azərbaycan ziyalı ənənəsi

 

Ümumiyyətlə, ziyalılığın bəşəri meyarları danılmazdır. Çünki ziyalılıq bütövlükdə insan mədəniyyəti və fərdi özünütəsdiqlə kollektiv sosial, mənəvi, əxlaqi, psixoloji gerçəkliyin fonunda yaranan ümumbəşəri fenomendir. Bununla yanaşı, hər bir xalqın özünəxas fərdi və birgəyaşam nümunələri – kodları vardır. Həmin kodlar millətin ziyalılıq ənənəsini formalaşdıran amillərdir.

 

Azərbaycan ziyalısı bu aspektdə incə keyfiyyətlərə malik olmalıdır. O, əxlaqi və intellektual fəzilətə sahib olmalıdır. Yəni qəlbində niyyəti və beynində düşüncələri xeyirxah, xalqa xidmət edən, başqalarına yaxşılıq arzulayan şəxs olmalıdır.

 

Azərbaycan ziyalısı ağsaqqallıq edə bilməlidir. Yəni ona başqaları müraciət etməyi özlərinə rəva görməlidirlər. Bu da o zaman olur ki, “ağsaqqal” dedikləri kəsin əsl ziyalı və ağıllı olduğuna əminlik yaransın.

 

Azərbaycan ziyalısı xalqçı və dövlətçi olmalıdır. Bu, əsrlərdən gələn dəyişməz gerçəklikdir. Qədimdən türklərdə ziyalıya “el adamı” da demişlər. “El” sözü isə qədim türklərdə “dövlət”sözünün sinonimi idi. Buna görə də ellə bir olmaq dövlətlə bir olmaq anlamına gəlirdi. Elə, obaya yaxşılıq edən, ona ədalətli baxan və ədalətli davranan həm  də dövlətçidir!  

 

Qədir Aslanov Azərbaycan ziyalısının bu keyfiyyətlərinə sahib insandır! Çoxdan tanıdığım bu ziyalı insanın həyatının yaşam məntiqinə aid faktlar haqlı olduğumu təsdiq edər.

 

Basarkeçər: jurnalistin qələmi

 

Siyasi xəritədə indi “Ermənistan” adlanan Qərbi Azərbaycanın dağ kəndlərindən biri olan Nərimanlıda dünyaya göz açan Qədir Aslanov jurnalist kimi insanların həyata gözünü açmalarına yardım etdi. İndi çoxları yazırlar ki, Qədir müəllimin Basarkeçərdə jurnalist kimi yazdıqlarına ciddi reaksiya verilərdi. O yazılardakı fikirlər rəsmi orqanların fəaliyyətinin motivi olardı. Təbii ki, o dövrdə Basarkeçərdə jurnalist çox idi. Bəs niyə Qədir müəllimin sözünə, fikrinə belə diqqət vardı?

Maraqlıdır, yazı mədəniyyəti formalaşanda müəllif-mətn münasibətlərini filosoflar da daxil olmaqla elmlərdə çox araşdırmışlar. Nəsimi “niyə iki cahana sığımırdı?”, Nəsirəddin Tusi “əxlaqda ev işlərinə niyə önəm verirdi?”, Heminquey “Dəniz və qoca”da nəyi qabardırdı?” Və s. Çoxlu sayda nümunələrdə müəllif-mətn münasibətləri bir-birindən fərqlənir. Yazı mədəniyyətinin sirri, füsunkarlığı və insani gücü də bununla bağlıdır.

 

Ortaya bir fəlsəfi sual çıxır: mətnin məna parlaqlığı və gücü zahiri yaxud daxilidir? Cümlələrin gözəlliyi yoxsa sadə ifadələrin möhtşəm parlaq sintezi? Hansı daha yaxşıdır? Təbii ki, ikisi də yerində işlədilibsə, möhtəşəmdir!

 

Qədir Aslanovun mətninin gücü və parlaqlığı daxili məntiqində situasiyanı səmimi, düzgün və ədalətli təqdim etməsindədir. Basarkeçərdə yerli əhali ilə yanaşı, erməni rəsmi dairələri bunu gözlə görür və ona görə də ciddi yanaşırdılar. Məsələn, Q.Aslanov yazırdı ki, Heydər Əliyev SSRİ KP-nın Siyasi Bürösunun üzvüdürsə, niyə onun portreti Basarkeçərdəki bir məktəbdə siyasi bürö üzvlərinin şəkilləri arasında yoxdur? Bu suala dərhal rəsmi dairələr reaksiya vermişlər. Bilirsiniz, niyə?

Biz artıq Azərbaycan ziyalılığı ilə yanaşı, ümumiyyətlə jurnalistliyin, ziyalılığın çox vacib bir aspektinə gəlib çıxırıq! O da yuxarıda mətn-müəllif dixotomiyasında gizli mövcud olan bir faktorla – insan kimliyi ilə, mətni yazanın şəxsi ilə bağlıdır. Burada model sadədir: əgər jurnalist təmiz, düzgün, qərəzsiz, səmimi və ədalətlidirsə, onun yazdığı mətninin daxili məntiqi və ümumi mənası parlaqdır! Mətn təmizdir, fəzilətlidir və insanlar orada yazılan fikri haq kimi, həqiqət kimi qəbul etməyə təhtəlşüurda hazırdırlar! Əgər jurnalistin belə bir imici yoxdursa, mətnin “rəngi qaralır” və ona reaksiya fərqli olur! Əminəm ki, Qədir Aslanovu hətta erməni rəsmi dairələri dürüst, qərəzsiz, ədalətli...və xalqına ürəkdən bağlı jurnalist kimi qəbul etmişlər! Ona görə də Qədir müəllimin jurnalist qələmini həm də “haq-ədalət fırçası” kimi tanımışlar! Bu cür qələmin yazdığına əməl etmək qaçılmazdır!

 

Xalq sevdası və jurnalistika

 

Əlbəttə, indi jurnailst “tərəfkeşsizliyi”, “jurnalist neytral mövqeyi”, “obyektiv jurnalist informasiyası” kimi gəlişigözəl anlayışların dəb olduğu bir dövrdə “xalq sevdası” ilə peşəkar jurnalistliyi bir arada görmək asan deyildir. Ancaq gerçəklik göstərir ki, həmin anlayışların hamsı ya nisbidir, ya da onun arxasında gizlənib pisliklər törədənlər az deyildir. Detallara varmayaq – daha faydalı işlər vardır.

 

Bəli, Qədir Aslanov öncə bir rayonda (indi siyasi xəritələrdə “Ermənistan” adlanan Qərbi Azərbaycanda), yad etnik mənsublar əhatəsində öz xalqına bağlı olduğunu, onun vəfalı övladı kimi yaşamaq əzmini və milli kmliyə sədaqətli olduğunu hər addımda göstərdi. Faktlar çoxdur, onlar haqqında Azərbaycan KİV-də kifayət qədər məlumatlar dərc olunmuşdur. Mən məsələyə, ümumiyyətlə, jurnalist-ziyalının həyatı yaşamaq amalıtərəfindən baxmaq istərdim. Onun üçün daha konkret bir yaşam sferasına keçid etmək gərəkdir.

 

Vəfalı ailə başçısı

 

Tarix göstərir ki, ümumiyyətlə, həyatda sadəqətli, sadə, vəfalı və dürüst olan insanlar ailədə də elə olurlar. Bu mənada ailə sədaqəti və vəfalılığının təməlində həyatdakı kimlik dayanər! İllərlə Qədir müəllimi ailə həyatında müşahidə edən bir insan kimi çəkinmədən deyə billərəm ki, ailədə o, son dərəcə təmkinli, işgüzar, sədaqətli və vəfalı davranır. Üç oğlu və bir qızı ilə dost kimi danışır və məsləhətləşir. Ata kimi hökmünü hissləri ilə yeritmir, məntiqi ilə sübut etmyə çalışırdı. Tez-tez, “Möhsüm düzmü deyirəm?”, “Bakir sən nə deyirsən”, “Namiq bir söz de” müraciətlərini edir. Kənardan 4 səmimi dostun müzakirəsi səhnəsi görünür! Buna görə Qədir müəllimi ailədə çox sevirlər! Biz də Qədir müəllimi bu keyfiyyətinə görə çox sevdik!

 

Ayrıca, həyat yoldaşına qarşı böyük hörmətlə davranırdı, Qədir müəllim! Qədir müəllimə və bizlərə görə həyatdan tez getmiş, Möhsüm Qədiroğluna görə, çox tez getmiş ailənin anası böyük qayğı görürdü. Qədir müəllim isə həyat yoldaşına qarşı vəfalılığını həmişə saxlamışdır! Həyatdan və kökdən gələn keyfiyyəti zərrə qədər də itirməmişdir!

 

Nəhayət...

 

80 yaşınız mübarək, hörmətli Qədir müəllim! Təbriklər, qədəri xoş olduğunun qədri bilinən, jurnalist Qədir Aslanov! Azərbaycan da var olsun, Siz də var olun! Biz hər ikinzi çox sevirik!