“Psixoqamma” praktik psixologiya üzrə resurs mərkəzinin rəhbəri, psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Limunət Əmrahlı Moderator.az-a açıqlamasında Novruz fəlsəfəsi və

 psixologiyası ilə bağlı maraqlı fikirlər səsləndirib. Həmin açıqlamanı oxuculara təqdim edirik:

“Novruz bayramı gəldi, getdi. Hər il olduğu kimi bu il də Novruz fəlsəfəsinə və psixologiyasına aid yeni, daha doğrusu tarixin köklərində ilişib qalmış pöhrələrin boy atıb qalxması, müasir anlamda aydınlaşması arzusu ilə gözümüzü televiziya ekranlarına dikdik, qulağımızı radio kanallarına şəklədik. Heyhat! Kosa və Keçəlin yıpranmış deyişmələrindən uzağa gedə bilmədik. Bir neçə tədqiqatçının onlara ayrılmış qısa vaxt ərzində tələsə-tələsə, aparıcıların "Vaxtımız yoxdur" xəbərdarlıqlarının təzyiqi altında söyləyə bildikləri bir-iki cümlələr istisna olmaqla. Ona görə də bildiyimiz, eşitdiyimiz, dünya mədəniyyəti ilə sıx bağlı olan Novruz ənənələri haqqında bəzilərini sizinlə bölüşmək istədim.

Novruzda dünyanı və özünüdərketmə ənənələri

XX əsrin 50-60-cı illərində tədqiqatçılar (psixiatrlar) psixoparçalayıcı tədqiqatlar sahəsində qlobal mahiyyəti olan nəticələr əldə etdilər. Bu coşqun prosesin katalizatoru İsveçrə kimyaçısı Albetr Hofmanın 1943-cü ilin aprelində LSD-25 dietilamid lizergin adlı psixoaktiv maddənl kəşf etməsi oldu. Bu psixoaktiv vasitə alimlər üçün geniş imkanlar açdı. Antropoloqlar və tarixçilər tərəfindən qədim zamanlarla bu dərmanlarla bağlı olan hadisələrin bütün dünyada geniş miqyaslı, sistematik öyrənilməsinə başlandı. Dərmanın mahiyyəti o idi ki, bir sıra maddələr nor-mal fərddə dərin mistik və dini vəziyyət, eyni zamanda esxatoloji görüntülər yarada bilər.

Azərbaycan mədəniyyətində də insanın daxili qüvvələrinə, hiss və emosiyalarına, mellərinə üstüngəlmə, özünü cənnətdə (o dünyada) hissetmə marağı ilə bağlı bir sıra təsiredicilərdən istifadə olunub. Məsələn, Novruz ayinləri ilə bağlı aparılan tədqiqatlarda belə ayinlərin insan mənəviyyatını saflaşdırmaq məqsədi ilə keçirildiyi aydın olmuşdur. Belə ayinlərdən biri ən qədım dövrlərdə atəşpərəst məbədlərində yazın gəlişini qarşılamaq məqsədilə keçirilərmiş. Həmin mərasimlərin mahiyyətində baharın başlanmasını müjdə verən əlamətın- çiçəyin, quşun müqəddəsləşdirilməsi dururdu. “Belə müqəddəsləşdirilmiş çiçəklərdən biri Qədim Azərbaycanda “həyat və əbədiyyət çiçəyi” hesab edilən səm (səmən) çıçəyi olub. Qədim yazılı mənbələrdən aydın olur ki, səm yazın başlanğıcını, təbiətin dirildiyini göstərdiyinə ...bir sıra tibbi-müalicəvi keyfiyyətlərinə, eləcə də şirəsində (arağında) nəşələndirmək xüsusiyyəti olduğuna görə müqəddəs hesab edilmişdir. Qədim Azərbaycanda bu çiçəyin ilk dəfə kütləvi şəkildə toplanması, xüsusi məbədlərdə şirəsinin çəkilib içilməsi, xüsusi “xörək” hazırlanması adətləri də...olmuşdur” (1, s.14). Qeyd: Səm çiçəyi məişətdə də becərilərək novruzda ortaya çıxarlırdı. İslam dininin gəlişindən sonra o buğda ilə əvəzləndi. Adını də səm çiçəyinin şərəfinə "Səməni" qoydular. Yəni, indi Novruzun əsas atributu olan səməni özünün tarixi kökünü dəyişərək islamlaşdırıldı. Bu kimi faktlar farmokoloji təsirlərlə insanın fiziologiyasında dəyişmələr nəticəsində şəxsiyyətin şüuraltı matrisasını yaratmağın mümkünlüyünü göstərir. Belə psixoparçalayıcı maddələrin qəbulu zamanı insanlar dərin həzzalma, yaxud vahimə keçirirlər. Belə vəziyyətdə insanın təbii tarazlığı pozulur. Bioloji proseslərin gedişi və intensivliyi dəyişir. Özünün təbii xüsusiyyətlərinə xas olmayan hərəkət, davranış, nitq, özünədalma, meditasiya baş verir. Laborator şəraitində şüurda dini-mistik vəziyyət əmələ gətirməklə keçirilən təcrübələrdə dini psixologiyanı, psixopatologiyanı əhatəli öyrənmək mümkündür. Bu yolla müasir psixologiya artıq şüuraltı prosesləri, puhi aləmi, meylləri nizamlayan qüvvələri aydınlaşdıra bilir. Eyni zamanda, beyin mərkəzlərinə güclü təsir göstərən digər amillər də var: keyfiyyətli və orqanizmə münasib qida, təmiz hava, sağlam münasibətlər, gülüş, düzgün gün rejimi”.