Moderator.az-ın müsahibi Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) Nizami rayon təşkilatının sədri, Milli Məclisin deputatı, Sabunçu rayonu 4 saylı Vərəm Əleyhinə Dispanserin baş həkimi Sədaqət Vəliyevadır.
- Bütün peşə fəaliyyətiniz vərəmlə mübarizəyə həsr olunub. Odur ki, bu sahənin mütəxəssisi kimi bir suala cavab istəyək - Azərbaycan səhiyyəsi vərəmə qalib gələ bilibmi?
- Sualınıza bir qədər əhatəli cavab vermək istəyirəm.
Hələ təhsil aldığım müddətdə, 1976-cı ildə Malakan bağının yanında yerləşən Döş
Qəfəsinin Cərrahiyyə Xəstaxanasında tibb bacısı kimi işə başlamışam. 1980-ci
ildə institutu bitirdikdən sonra Bakı Şəhər Səhiyyə İdarəsinin göndərişilə
Suraxanı rayonu, Zığ qəsəbəsində yerləşən 6 saylı Vərəm Xəstəxanasında həkim-ordinator
kimi fəaliyyətə başladım. 1984-cü ildən 1985-ci ilədək baş həkiməvəzi, 1985-ci
ildə isə xəstəxananın baş həkimi kimi fəaliyyətimi davam etdirmişəm. 1987-ci
ildə isə 6 saylı Vərəm Xəstəxanasının dispanserə çevrilməsi təşəbbüsü ilə çıxış
etdim. Əlbəttə ki, bununla Suraxanı rayonunda vərəm xəstələrinin qeydiyyatı,
uçotu aparıldı, sənədləşmə işlərilə əlaqədar bütün problemlər həll edildi. Beləliklə
də, 22 il Suraxanı rayonunda səhiyyə sahəsində çalışmışam, 2002-2006-cı illərdə
Sabunçu rayon Səhiyyə Şöbəsinin müdiri işləmişəm, 2006-cı ildən isə Sabunçu
rayonu 4 saylı Vərəm Əleyhinə Dispanserin baş həkimi vəzifəsinə təyin edilmişəm.
Gördüyünüz kimi, peşə fəaliyyətimin 38 ili vərəmlə
mübarizəyə həsr edilib. Ötən müddət ərzində vərəmlə mübarizədə həqiqətən, böyük
nailiyyətlər əldə edilib. Bu mənada demək olar ki, vərəmlə mübarizədə Azərbaycanın
nailiyyətləri dünyanın bir çox ölkələri üçün təcrübə rolunu oynaya bilər. Dövlətin
diqqət və qayğısı sayəsində vərəm xəstələrinin sayının və ölüm hallarının xeyli
azalması, xəstəliyin ağır formasının müalicəsində effektiv nəticələrin çox
olması bir daha sübut edir ki, Azərbaycan vərəmlə mübarizədə böyük uğurlar
qazanıb.
- Ölkə əhalisinin
neçə faizi vərəmli xəstədir? Bu statistika hərbi xidmətə çağrılanlar, əsgər və
məhbuslar arasında necədir? Bununla bağlı hər hansı məlumatlarınız varmı?
- Ümumiyyətlə, ölkə miqyasında vərəmlərin sayı ilə
bağlı konkret məlumatım yoxdur. Bu da əlbəttə ki, obyektiv səbəblərdəndir. Çünki,
mən Sabunçu rayonu 4 saylı Vərəm Əleyhinə Dispanserin baş həkimi olduğumdan
yalnız bu miqyasda vəziyyətin necə olduğuna dair təhlil verə bilərəm.
O ki qaldı əsgərlər və məhbuslar arasında vərəmli xəstəxələrə,
deməliyəm ki, bu kateqoriyalardan olan insanlar arasında yüksək vərəm müşahidə
olunmur. Qeyd edim ki, keçmiş Sovet dönəmində bu sahədə vəziyyət daha ağır
olub. Amma bu gün Azərbaycanda həm hərbi xidmətdə olan əsgərlər, həm də həbsxanadakı
məhbuslar arasında vərəm xəstəliyinə az rast gəlinir. Çünki, hələ 1994-cü ildən
Azərbaycan Hökumətilə Dünya Səhiyyə Təşkilatı birgə infeksion xəstəliklərlə
mübarizədə müxtəlif layihələr həyata keçirməyə başlanıb. Elə bunun nəticəsidir
ki, nəzarət altında müalicəni ehtiva edən D.O.T.S. (Directly Observed Treatment
Short-course) layihəsi uğurlu nəticələrin əldə olunmasına gətirib
çıxarıb.
Bundan başqa, gənclərimiz hərbi xidmətə getməmişdən
öncə yaşadıqları ərazi üzrə vərəm dispanserlərində müayinədən keçirlər. Bu mənada,
onların vərəm xəstəsi kimi hərbi xidmətə getməsi mümkün deyil. Hətta, hərbi
xidmətdən qayıdanlar arasında belə vərəm xəstəliyinə demək olar ki rast gəlinmir.
Təkcə, bu il ərzində Sabunçu rayonu 4 saylı Vərəm Əleyhinə Dispanserin ərazisində
müalicə olunaraq, tərxis edilmiş hərbi xidmətdən qayıdan 2 nəfər qeydiyyata
götürülüb.
Bir sözlə, "2011-2015-ci illər üçün vərəmlə
mübarizə üzrə Tədbirlər Proqramı"nın təsdiq edilməsi, dövlətin bu sahəyə
diqqət ayırması, xəstələrin bütün dərman preparatları ilə təmin olunması və s.
vərəm xəstəliyinin azalmasına səbəb olub.
- Dünya ölkələrinin
vərəmə yoluxma göstəriciləri necə paylanılır, dünyada ən çox və ən az vərəmli xəstə
hansı ölkədədir?
- DST-nin məlumatına görə, dünyada hər il 9 milyon insan vərəm xəstəliyinə
tutulur, onların 1.8 milyonu vəfat edir. Hətta, məlumatlar var ki, dünya əhalisinin
1/3 hissəsinin orqanizmində aktiv vərəm çöpləri mövcuddur. Azərbaycandan fərqli
olaraq, bir sıra MDB ölkələrində vərəmlə mübarizə normal səviyyədə deyil, hətta,
əldə olan məlumatlara görə, postsovet məkanında, xüsusilə də, Ermənistanda, gün
ərzində yeni 70-80 insan vərəm xəstəsi kimi qeydiyyata düşür, 30 nəfər isə
ölür. Amma elə bir statistika ilə tanış deyiləm ki, hansı ölkədə çox, digərində
isə az vərəm xəstələri olsun.
- Vərəm
dispanserlərində çalışan tibbi personalın vərəmə yoluxma riski necədir və bunun
qarşısı necə alınmalıdır?
- Əvvala, deyim ki, vərəm çöpləri hər bir insan
doğulandan onun orqanizmində mövcud olur. Yaşamaq qabiliyyətinə malik olan bu
mikrob insan orqanizminin vəziyyətindən asılı olaraq aktivləşir və ya əksinə.
Bu səbəbdəndir ki, immunitet zəifliyi olan insanlarda vərəm xəstəliyi bir çox
hallarda özünü göstərir. Məsələn, AİDS, HİV, hepatit C xəstəliyi olan
insanlarda vərəm də müşahidə oluna bilir. Ona görə də, dispanzerizasiya
keçirilməlidir, risk qrupları mütəmadi yoxlanılmalıdır.
O ki qaldı, dispanserdə çalışan personallara, onlar
sanitar-maarif işini tam dəqiqliklə bilməlidir. Çünki, infeksion xəstələrlə çox
yaxından ünsiyyət olmamalıdır, onların əşyalarından istifadə edilməməlidir və
s. Lakin əminliklə demək istəyirəm ki, bu günədək bizim dispanserdə tibbi
personal arasında vərəm xəstəliyinə yoluxanlar olmayıb. Bu da əlbəttə ki, işin
peşəkar səviyyədə təmin edilməsindən asılıdır.
- Cəzaçəkmə
müəssisələrindəki acınacaqlı durumu önləmək üçün etdiyiniz təklif, yəni vərəmli
məhbuslar üçün ayrıca cəzaçəkmə müəssisəsi və ona bitişik vərəm dispanseri inşa
edilməsinə deyəsən Ədliyyə Nazirliyi o qədər də sıcaq yanaşmadı...
- Əslində, mən həbsxanalarda vərəm xəstəliyilə əlaqədar
vəziyyətin acınacaqlı olduğunu və bununla bağlı ayrıca cəzaçəkmə müəssisəsinin
və ya ona bitişik vərəm dispanserinin inşa edilməsi haqqında fikir bildirməmişəm.
Sadəcə olaraq, Nazirlər Kabinetinin hesabatında infeksion xəstəliyi olan məhbusları
ümumi cəzaçəkmə müəssisələrindən ayırıb xüsusi yerlərdə saxlanılması ilə bağlı
təkliflə çıxış etmişəm. Aydındır ki, Azərbaycanın cəzaçəkmə müəssisələrində
olan məhbusların müəyyən hissəsi infeksion xəstəliklərdən əziyyət çəkirlər.
Onların bir çoxu da məhz, vərəm, hepatit C kimi digər xəstəliyin
daşıyıcısıdırlar. Onların bu cür xəstəliklərin mənbəyi olması, əşyalardan birgə
istifadə halları isə digər sağlam məhbusların da eyni xəstəliyə yoluxmasına səbəb
olur. Bununla da, sağalması uzun sürən xəstəliklərin yayılması halları
başlayır. Mənim xahişin onunla bağlı olub ki, bu cür xəstəliyi olan məhbuslar
xüsusi şəraiti olan cəzaçəkmə müəssisələrində saxlanılsın və müalicə olunsun.
Çünki, infeksion xəstəliyinin daşıyıcılarının müalicə və yaşam şəraiti müəyyən
olunmuş normalar çərçivəsində reallaşdırılır. Əgər bu gün göstərilən istiqamətdə
lazımi addımlar atılsa, yoluxucu xəstəliklərin daşıyıcılarının sayı tamamilə
azalmış olar.
Postsovet ölkələrinin bir neçəsində ”“ Ukraynada,
Türkmənistanda və digərlərində bu cür halların qarşısını almaq üçün əşyalardan
birgə istifadəni məhdudlaşdırırlar. Amma məhbuslara paylanan əşyalar təkrar
istifadəyə cəlb edildiyindən infeksion xəstəliklərin yayılmasının qarşısını
almaq mümkün olmur. Bu səbəbdən də, Avropa təcrübəsinə müraciət edilə bilər. Yəni,
infeksion xəstəliyinin daşıyıcılarının xüsusi şəraiti olan cəzaçəkmə müəssisələrinə
köçürülməsi həyata keçirilə bilər. Orada onların müalicəsi və cəzasının çəkilməsi
reallaşdırıla bilər.
- Seçildiyiniz
dairədə neçə vərəmli seçicinizin olduğunu bilirsinizmi?
- Seçildiyim dairədən bu günədək vərəm xəstəliyilə əlaqədar
cəmi 2 nəfər müraciət edib. Onların da müalicəsilə bağlı müvafiq addımlar
atılıb. Amma ümumi vərəm xəstələrilə əlaqədar statistika Nizami rayonunun ərazisinə
daxil olduğu Xətai rayonu 2 saylı Vərəm Əleyhinə Dispanserdə var. Daha dəqiq rəqəmləri
həmin dispanserdən və ya aidiyyatı orqanlardan əldə etmək olar.
- Vərəmli xəstələr
tamamilə Azərbaycan səhiyyəsinə etibar edirlərmi? Yoxsa digər xəstəliklər kimi
bu tip xəstələr də xaricə üz tutur? Ümumiyyətlə, il ərzində nə qədər vərəmli xəstənin
xaricə üz tutduğu barədə məlumatınız varmı?
- Əminliklə deyirəm ki, bu gün Azərbaycanda vərəm xəstələrinə
dövlət səviyyəsində böyük diqqət və qayğı var. Qeyd etdiyim kimi, dövlət tərəfindən
vərəm xəstələrinin müalicəsi üçün pulsuz dərman preparatları da verilir. Hətta
deyim ki, dövlət ağır vərəm xəstəsinin müalicəsinə 50 min manat vəsait də ayırır.
Ona görə də, vərəm xəstələrinin xaricə üz tutmasına ehtiyac qalmır. Hətta, mən
elə faktlarla qarşılaşmışam ki, xaricə gedib yenidən Azərbaycanda müalicə almaq
üçün qayıdanlar olub. Həmin xəstələr etiraf edirlər ki, vərəm xəstələrinə Azərbaycandakı
kimi heç bir ölkədə qayğı yoxdur.
- Müsahibələrinizin
birində demisiniz ki, 4 saylı Vərəm Dispanserində ictimai əsaslarla baş həkim
işləyirsiniz. Görünür ölkə tarixində bu cür çalışan ilk baş həkimsiniz...
- Qeyd etdiyim kimi, vərəm sahəsində 40 ilə yaxın
müddətdir ki, çalışıram. Eyni zamanda, bildiyiniz kimi, 2008-ci ildən Yeni Azərbaycan
Partiyası Nizami rayon təşkilatının sədri kimi fəaliyyət göstərirəm. Eyni
zamanda, 2010-cu ildə Nizami rayonu 25 saylı II Seçki Dairəsindən dördüncü
çağırış Milli Məclisə deputat seçilmişəm. Bu səbəbdən də, qanunlara müvafiq şəkildə
rəhbərliyimizin məsləhətilə ictimai əsaslarla Sabunçu rayonu 4 saylı Vərəm
Əleyhinə Dispanserin baş həkimi kimi də fəaliyyətimi davam etdirirəm.
- Saytların
birinə “Mənim heç vaxt rəfiqəm olmayıb” demisiniz, dostlardan qəsdən
qaçırsınız, yoxsa heç vaxt etibar etdiyiniz birisi rastınıza çıxmayıb?
- Ümumiyyətlə, rəfiqə məsələsi nisbidir. Mənim
amalım dövlətimizin siyasi kursuna dəstək olaraq, insanlara xidmət etmək, işin
profilinə uyğun olaraq, insanlara imkan daxilində köməklik göstərməkdir. Bu
baxımdan da, düşünürəm ki, elə mənim rəfiqəm də, dostum da dərdinə çarə
tapılan, müalicə olunan xəstələrimdir və daim ünsiyyətdə olduğum seçicilərimdir.
- Rəfiqəniz
olmasa da görünür düşmənləriniz və ya rəqibləriniz yetərincədir ki, 80-ci illərin
əvvəllərindən karyera yüksəlişində olsanız da bütün uğurlarınızı Rövnəq
Abdullayevlə bağlamaq cəhdləriylə üzləşirsiniz...
- Söhbətimizdən informasiyanız oldu ki, 38 il səhiyyə
sahəsində çalışıram və müxtəlif vəzifələrdə - baş həkimlikdən tutmuş rayon səhiyyə
şöbəsinin müdirinədək ”“ işləmişəm. Düşünürəm ki, dediniz məsələ ilə əlaqədar
olaraq, yalnız qərəzi olanlar bu cür fikirləri səsləndirə bilərlər. Məncə, əlavə
şərhə də ehtiyac yoxdur.
- Deputat həmkarlarınız
elmi dərəcə almaq üçün əldən-ayaqdan gedirlər. Siz necə, elmi fəaliyyətinizlə
bağlı planlarınız necədir?
- Deputat həmkarlarımın elmi ad alması ilə əlaqədar
məsələlərdən xəbərsizəm. O ki qaldı, mənim elmi ad almağıma, istərdim ki biləsiniz,
mənim elmi işim hələ 1987-ci ildə hazır idi. 1989-cu ildə artıq Moskvada müdafiə
üçün minimum imtahanları da əla qiymətlərlə vermişdim. Elmi işim isə xroniki vərəm
xəstələrinin müalicəsində immunostimulyatorlardan istifadə metodlarına aid idi.
Lakin keçmiş SSRİ-də siyasi problemlərin meydana çıxması, Moskvada azərbaycanlılara
olan münasibətin ermənilərin sayəsində pisləşməsi, eyni zamanda, Dağlıq Qarabağ
məsələsilə əlaqədar mitinqlərin başlanması, baş həkim olduğum xəstəxanada
problemlərin çox olması müdafiə məsələsini arxa plana keçirdi. İndi isə elmi ad
almaq kimi planlarım yoxdur.