Son günlər dünya mediasının bir nömrəli mövzusuna çevrilən Krım böhranı və Rusiyanın imperialist xisləti Azərbaycan oxucusu üçün də prioritet olaraq qalır. 

Moderator.az-ın mövzu ətrafındakı suallarını Ədalət  Partiyasının sədr müavini, siyasi analitik Heydər Oğuz cavablandırır.

-Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsi bir sıra dövlətlər tərəfindən sərt üslubla qınandı. Maraqlıdır ki, bizdə isə bir çox siyasətçilər hadisələri əsasən susqunluqla izləyirlər. Hakimiyyətin bu mövqeyini hardasa başa düşmək olar. Özgə vaxt Qərb dünyasının himayəsinə sığınan müxalifətin susqunluğu isə başadüşülən deyil. Siz də müxalifət partiyasının təmsilçisisiniz. Bu səssizliyi nə ilə izah edərdiniz?

-Öncəliklə onu bildirim ki, Azərbaycanda monolit bir müxalif güc yoxdur. Müxtəlif partiyalar var və onların hər birinin hər hansı hadisəylə bağlı özünəməxsus görüşü mövcuddur. Mənim bütün müxalifət partiyaları adından danışmaq hüququm olmadığı kimi onların mövqelərini şərh etmək niyyətim də yoxdur. Yalnız öz partiyamızın adından danışa bilərəm. Ədalət Partiyası hər zaman bütün məsələlərə hüquq  prizmasından baxır , bunu istər ölkədaxili məsələrdə, istərsə də beynəlxalq münasibətlərdə yeganə kriteriya olaraq görür. Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsini də bu aspektdən qiymətləndirir, hansısa bir ölkənin öz yaxın qonşusunun suverenliyinə, ərazi bütünlüyünə müdaxiləsini təqdir etmir, münasibətlərin qarşılıqlı anlaşma yoluyla nizamlanmasını arzulayırıq.

-Bəs, indiyə qədər bu haqda fikirlərinizi niyə bəyan etməmisiniz?

-Siyasi partiyalar öz fikirlərini mətbu orqanlarda, vətəndaşlarla görüşlərdə bəyan edərlər. Sadəcə, hansısa hadisəyə bəyanat yazmaqla mövqe ortaya qoyulmur. Nə yazıq ki, bugünkü Azərbaycan reallığı siyasi qurumlarının üzünə həm KİV-ləri, həm də xalqla təmas imkanlarını bağlayıb. Biz də məcburuq ki, fikirlərimizi ya sosial şəbəkələrdə, ya da sizin kimi mətbuat adamlarının suallarını cavablandırarkən bildirək. Necə ki, hazırda mən də bu işlə məşğulam.

-Rusiyanın belə aqressiv mövqe sərgiləyəcəyini gözləyirdinizmi? Sizcə, bu aqresiyanın səbəbi nədir?

-Açığını desəm, bir sıra beynəlxalq şərhçilərdən fərqli olaraq mən Rusiyanın Ukraynada gedən proseslərə laqeyd qalacağını düşünmürdüm. Ona görə də hazırda yaşananlar mənim üçün sürpriz də olmadı. Zənnimcə, Rusiyanın bu cür sərt davranışının bir sıra səbəbləri var. Onların hər biri barədə danışsaq, uzun çəkər. Qısaca ifadə etmək gərəkirsə, Rusiya Ukraynada baş verənləri öz milli təhlükəsizliyi üçün təhdid olaraq görür və daha artıq zərər görmədən bunun qarşısını almağa çalışır. Söhbət ondan gedir ki, Rusiyanın tarix boyu böyük dövlət olmaq strategiyası okeanlara çıxmaqdan keçir. Dünyanın hardasa 6/1 hissəsinə sahib olmasına baxmayaraq rəsmi Moskvanın bu sarıdan bəxti gətirməyib. Hazırda faktiki olaraq onun dənizaşırı dövlət olmaq yolunda güvənə biləcəyi tək su hövzəsi Qaradənizdir. Istər Gürcüstanda, istərsə Ukraynada baş verən hadisələrə Rusiyanın xeyli həssaslıqla yanaşmasının başlıca səbəbi həmin ölkələrin məhz bu dənizin sahilində yerləşməsidir. Rəsmi Moskva onları da itirsə, Qaradənizə çıxışı bağlanar və ya onun manevr imkanları məhdudlaşar. Öz içinə qapanmış vəziyyətə düşdüyündən zəifləyər, dünya hegemoniyasındakı çəkisini itirər. Digər tərəfdən Rusiyanın əlindəki ən böyük strateji silahı qaz nəqlidir. O, faktiki olaraq neft hasilatı və ixracatını Qərb ölkələrinə buraxmış və bütün qiddətini qaza yönəltmiş vəziyyətdədir. Qaz ixracatında əsas pay isə Avropa dövlətlərinə satdığı mavi yanacağın  öhdəsinə düşür və bu xətt Kırımdan keçir. Bu qədər mühüm geostrateji məkanı əlindən çıxarmaq Rusiyaya baha başa gələr və özünün həm ciddi iqtisadi potensialını və böyük dövlətlərə təzyiq imkanlarını əldən çıxara bilər. Rusiyanın xüsusilə Kırımda nəzarəti öz əlinə almağa çalışması bu mənada təsadüfi deyil.

-Hadisələr zamanı facebookda yazdığınız statusda Kırım krizisinin əslində Rusiyanın öz qüdrətindən başgicəllənməsi sonucunda yarandığını bildirmisiniz. Bu fikrinizə daha açıq şəkildə aydınlıq gətirə bilərsinizmi?

-Tarixdən bildiyimiz kimi Kırım Rusiyanın böyük qan bahasına işğal etdiyi bir ərazidir. Orada yaşayan tatarları məğlubiyyətə uğratmaq Rusiya üçün asan başa gəlməyib. Hətta 17 əsrə qədər Rusiyanın özünü ciddi təhdid altında saxlayan Kırım xanları Moskvaya qədər irəliləyəcək, oranı tutub yandıracaq qədər ciddi gücə sahib olublar. Belə bir böyük gücü ram etmək, özünə birləşdirmək, tatarları oradan sürgün etmək böyük bədəllər qarşılığında əldə olunub. Kırım uğrunda verilən bu qanlı mübarizələrdən sonra Qaradənizə sahib olan Rusiya dünyanın ən böyük bir neçə gücündən birinə çevrilib və bu gün də həmin statusunu qorumağa çalışır. Di gəl ki, ən ağır çağlarında əldə etdiyi bu qədər mühüm bir coğrafiyanı Rusiya özünün ən güclü zamanlarında itirdi. Daha doğrusu, onu öz əliylə Ukraynaya hədiyyə etdi. Söhbət 1954-cü ildə Nikita Xruşşovun Kırımı Ukraynaya hədiyyə etməsindən gedir. Ukraynanın Rusiya imperiyasının tərkibinə keçməsinin 300 illiyi münasibətilə edilən bu hədiyyə cəmi 50-60 ildən sonra rəsmi Moskvanın baş ağrısına çevrildi. İndi başgicəllənməsi sonucunda yaranan bu baş ağrısı necə bitəcək, bəlli deyil. Haqqında danışdığınız statusda bu həqiqəti dilə gətirməyə çalışmışam.

-Sizcə, bu proseslər necə qurtaracaq və bölgəmiz bu yaşananlardan necə təsirlənəcək?

-Bu suala birmənalı cavab vermək mümkün deyil. Dünya siyasəti böyük bazarlıqların yaşandığı məkandır. Hər şey Rusiyanın nə qədər israrından, ABŞ-ın və Qərb dövlətlərinin öz maraqlarını hansı səviyyədə həyata keçirməyə çalışacağından asılıdır. Mümkündür ki, Rusiyanın israrlı mövqedən çəkilməyəcəyini görən qarşı tərəflər problemin çözümünü zamana yaymaqla vəziyyətdən çıxmağa çalışsınlar. Onlar hesab edə bilərlər ki, onsuz da zaman Rusiyanın əleyhinə işləyir və gec-tez bu ölkə daxili ziddiyyətlər nəticəsində zəif düşəcək və problem daha rahat formada öz həllini tapacaq. O da mümkündür ki, iqtisadi embarqo,  müxtəlif beynəlxalq layihələrdən təcridetmə metoduna üstünlük verilsin. Bütün hallarda Qərb dövlətlərinin əlinə silah götürüb Ukraynada savaşacağını təxmin etmək yalnış olardı. Amma onların yaşananlara laqeyd qalacağını da gözləmək eyni dərəcədə yalnışdır. Fikrimcə, diplomatik danışıqlarla münasibətlər tənzimlənəcək. Bununla belə, Rusiya və Ukrayna arasında yaranan bu gərginlik qlobal platformada müsbət dividentlər də gətirə bilər. Məsələn, ən böyük divident hazırda özünü dünyanın ağası kimi görməyə çalışan ABŞ-ın öz qarşısında dirənən qüvvələri görməsiylə daha ehtiyatlı siyasət yürütməyin vacibliyini anlamasıdır. Rusiya da artıq avtoritar liderlərə güvənməyin işə yaramadığını başa düşəcək və ümid edirəm ki, o öz ənənəvi siyasətini yenidən gözdən keçirəcək, ölkələr arasında daha sivil münasibətlərə üstünlük vermək kursunu tutacaq. Bu mənada sözügedən qarşıdurmaların bizim coğrafiyamıza müsbət təsirləri var. Üstəlik, post-sovet məkanlarında baş verən bu proseslər istər-istəməz keçmiş müttəfiqlərin ictimai şüurunda müəyyən dəyişikliklər yaradır. Ərəb dünyasından sonra zülmə qarşı dirənmənin post-sovet məkanına sıçraması heç kimin bu aqibətdən sığortalanmadığını, əzazil idarəçilik sisteminin mütləq bu cür nəticələr doğuracağını bir daha sübut edir və bu da istər-istəməz digər avtoritar rejimlərin yumşalmasına səbəb olur.

Bütün bunlarla yanaşı, Rusiyanın Ukraynada yaşayan soydaşlarını bəhanə edərək həmin coğrafiyalara hərbi müdaxiləyə girişməsinin gətirəcəyi mənfi tendensiyalar da mövcuddur. Onun istər Moldova, istər Gürcüstan, istərsə də Ukraynanın ərazilərini bu cür bəhanələrlə işğal etməsi pis bir presedent yaradır və Azərbaycanın əzəli torpaqlarından olan Qarabağı işğal etmiş ermənilərin arqumentini gücləndirir. Fikrimcə, Azərbaycan hər dörd ölkənin milli maraqlarını təhdid edən bu tendensiyanın qarşısını almaq və problemləri bərabər müzakirə etmək üçün GUAM-ın yenidən aktiv fəaliyyətə başlaması təşəbbüsüylə çıxış etməli, bu çərçivədəki fəaliyyətini artırmalıdır. Ümid edirəm ki, bu çərçivədə yürüdüləcək siayasət nəticəsində dünya birliyinin Rusiyaya basqılarından biz də yararlana bilərik, həm də Ukrayna məsələsində incə düşünülmüş diplomatik yolla öz mövqeyimizi ortaya qoyarıq.