Bu sorğuda tədrisin distant formasında (onlayn) təşkili tərəfdarları üstünlük təşkil edir. Mən də hər zaman onlayn təhsilin tərəfdarı olmuşam, Pandemiya başlayanda isə təhsildə onlayn keçidin dərhal başlanmasını təkidlə təklif etmişəm. Mənim onlayn tədris təcrübəm Skype şirkəti qurulan vaxtdan başlayıb (15-16 il əvvəl). Təcrübə göstərdi ki, onlayn təhsil əyani təhsillə müqayisədə çox böyük üstünlüklərə malikdir: şəffaflıq, aşkarlıq, bilgilərin sürətlə yayılma və ictimailəşmə imkanları, tədris vasitələrinin bolluğu, vaxta, kağıza, nəqliyyata, enerjiyə, yanacağa, texnikaya, tikililərə, mebelə və s ciddi qənaət, ekoloji faydalılıq, şəhərlərdə tıxacların qarşısının alınması, nəhayət, keçici xəstəliklərin yayılmasının qarşısının alınması  və s. Yalnız kütləvi surətdə rəqəmsal vasitələrdən istifadənin öyrənilməsi ümumi bilik indeksini ən azı iki dəfə artıra bilər. 

 

Bir faktı nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm: bir il ərzində universitetlərdə Pandemiyaya görə  onlayn təhsilə keçid Azərbaycan universitetlərinin reytinqinin xeyli yüksəlməsinə səbəb oldu. Məsələn, BMU bir il ərzində dünyanın 5 min universitetini geridə qoydu (30 min universitet içərisində), yəni beş min pillə irəlilədi, UNEC min beş yüz pillə, ADA, Xəzər, ADSU və s, demək olar ki, hamısı...Bəs bu qədər böyük üstünlüyə malik bu rəqəmsal təhsilə mənfi münasibət (az da olsa) haradan formalaşır? Mənim fikrimcə əsasən iki səbəbi var:

 

1, Cəmiyyətdə kütləvi rəqəmsal savadsızlıq, xüsusilə, müəllimlər arasında, hökm sürür. Rəqəmsal təhsil prosesinin 3 əsas amili var: dərs keçən müəllim, dərs alan şagird (az yaşlılarda valideynlər də vacibdir) və rəqəmsal məkan (internet, texniki vasitələr, proqram təminatı). Hər üçündə ciddi çatışmazlıq var. Müəllimlərin bir qismi, ümumiyyətlə, kompyuterdən istifadə edə bilmir, böyük əksəriyyəti isə proqram təminatını minimal səviyyədə mənimsəyə bilmir. Eyni problem şagirdlərdə və valideynlərdə daha ciddi formada ortaya çıxır. Universitetlərdə rəhbər vəzifəlilər tanıyıram ki, hələ email nə olduğunu bilmir. Belə adamlar üçün rəqəmsal dərs aparmaq ən böyük cəhənnəm əzabidir və bunlar heç bir nəticə əldə edə bilməz. Tədris proqramları o qədər böyük üstünlüklərə, incəliklər, rahatlığa, əyləncəyə  malikdir ki, bunu tam mənimsəyən müəllim və ya şagird işdən ayrılmaq istəmir. İllah da ki, körpələr, uşaqlar üçün çox əyləncəlidir, amma gərək iştirakçılar bu proqramların incəliklərini öyrənsinlər.

 

2. Rəqəmsal məkan, yəni internet təminatı, onun surəti rahat işləməyə imkan vermir. İnternetin surəti çox zəifdi (regionda ən zəif) bir çox bölgələrdə G təminatı yoxdur. Rəqəmsal keçid bunsuz mümkün deyil. Rəqəmsal keçid üçün birinci növbədə rəqəmsal məkanı formalaşdırmaq lazımdır. Həmçinin müəllim və şagirdlərin, tələbələrin texniki və proqram təminatı qaydaya salınmalıdır, ehtiyacı olanlara yardım olunmalıdır. 

 

Təhlil nəticələrini nəzərə alaraq təklif edirəm:

 

1. Bütün təhsil ocaqlarında əyani təhsilin dayandırılmasına ehtiyac var. Pandemiyanı ən çox yayanlar uşaqlardı. Çünki, uşaqlar  hiss edilmədən virusa tutula bilir, hər kəsə keçirə bilir, amma özünə təsiri görünmür. Uşaqlar potensial virus daşıyıcısı və ötürücüsüdür. Onlayn təhsil ən azı ilin sonuna qədər davam etməlidir. Bu gün Covidin sürətlə yayılmasının əsas səbəbinin məktəblər olduğuna əminəm, bu barədə bir neçə dəfə xəbərdarlıq etmişəm. 

 

2, İnternet sistemi bütün bölgələrə yayılmalı, internetin sürəti ən azı Gürcüstan, Rusiya, Ukrayna səviyyəsinə qaldırılmalıdır. Buna Azərbaycanın tam imkanı var. İnternet məkanının xaricində Azərbaycan torpağı qalmamalıdır. 

 

3. Ehtiyacı olan ailələrin texniki vasitələrlə təmin olunması üçün təhsil büdcəsinin qənaəti və könüllü ianələr  hesabına xüsusi humanitar fondun yaradılmasi, iri transnational şirkətlərlə birlikdə ölkədə planşet istehsalının qurulması.

 

4. Azərbaycanda soft proqram təminatı kimi milli təhsil portalının yaradılması (Zoom, Google meet, Microsoft team kimi). 

 

5. Kütləvi rəqəmsal savadsızlıgı aradan qaldırmaq üçün1930-cu illərin fəhlə kəndli məktəbləri formatında onlayn tədris sisteminin qurulması və rəqəmsal savadsızlıgın aradan qaldırılması. İT istifadə edə bilməyən müəllim, professor, tyutor rəqəmsal auditoriyaya buraxılmamalıdır. Professor-müəllim heyəti üçün xüsusi rəqəmsal ixtisası artırma kursları təşkil edilməlidir. 

 

6. Kənarda yaşayan azərbaycanlılar üçün xüsusi məktəb və universitetlərin və ya bölmələrin təşkili. Unutmayaq dünya azərbaycanlılarının yalnız 15-20%-i Azərbaycan respublikasının ərazisində yaşayır. 

 

8. Rəqəmsal dərsliklər hazırlanmalıdir. Bu dərsliklər sadəcə mətni PDF çevirib sayta yerləşdirmək deyil, həm müəllimi,əvəz edib,  həm imtahanı qəbul edib qiymətləndirməni həyata keçirə bilən, həm dərsliyi əvəz edə bilən süni intellekt vasitəsi ilə  mükəmməl proqram təminatına malik vasitələrdən ibarət olmalıdır. 

 

6. Postpandemiya dövrü üçün təhsilin qarışıq (məsələn 1-2 gün əyani qalan vaxtlar onlayn) sisteminin qurulması, universal auditoriyaların qurulması (birgə əyani görüşlə yanaşı istirakcılarin onlayn da qəbulunun təmini, yəni bir qism əyani iştirak edir, digərləri onlayn qoşulur). Təhsil sisteminin özünün menecmentinin tam rəqəmsallaşdırılmasına ciddi ehtiyac var. Tanınmış müəllimlərin dərslərinin sosial şəbəkələr vasitəsi ilə açıq efirə verilməsi çox yaxşı tədbir olardı. 

 

7. Onlayn təhsil sisteminin qanunvericilik bazasının yaradılması çox zəruridir. Təhsil üzrə nə qədər təlimat varsa, bunların hamısının rəqəmsal yenilənməsi vacibdir.