İqtisadçı millət vəkili Vahid Əhmədovun hakim partiyanın rəsmi mətbu orqanı olan “Yeni Azərbaycan” qəzetində tənqid atəşinə tutulması ötən həftəyə öz damğasını vurdu və çoxları qeyri-iradi bu suala cavab axtarmaq zorunda qaldı: Əcəba, prezident İlham Əliyevin cəmisi 1 ay öncə “Şöhrət” ordeni ilə təltif etdiyi, Milli Məclisin sədri Oqtay Əsədovun geniş təbrik məktubu ilə şəninə xoş sözlər dediyi Vahid Əhmədova daşı atan kim, atdıran kim...?

Təbii ki, hər hansı bir olaya qiymət verilərkən istər təhqiqatçılar, istərsə də media araşdırıcıları ilk öncə onun yaranma səbəbinə və nəticənin kimlərə sərf edə biləcəyinə diqqət yönəldirlər. Məhz bu amili nəzərə alsaq, siyasi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hörmətlə yanaşdığı istiqlalçı deputatı belə bir əlamətdar təqvim günündə - 70 illik yubileyinin səs-sorağı səngiməmiş peşman etmək niyyətinin arxasında nəyin dayandığını saf-çürük edərkən ilk növbədə onun son vaxtlar ölkənin bank sektorunda yaşananları davamlı olaraq tənqid etməsi, hər fürsətdə əhalinin bankların girovuna çevrildiyini qabardaraq təxirəsalınmaz tədbirlər görülməsinin vacibliyini vurğulaması yada düşür. 

Əlbəttə, ölkənin bank sektorundakı rəzaləti qabartmaqla deputat özündən Amerika kəşf etməyib və təkcə bircə faktı xatırlatmaq yerinə düşər ki, bu barədə prezident İlham Əliyev də dəfələrlə fikir bildirib. Dövlət başçısının bank sektorunun ölkə iqtisadiyyatına çox ciddi zərbə vurduğunu etiraf etməklə yanaşı yaranmış durumdan çıxmaq üçün bir sıra önləyici tədbirlərin görülməsi üçün də lazımi göstərişlər verdiyini də vurğulamaq lazımdır. Amma iş burasındadır ki, dövlət başçısının siyasi iradəsindən və yaranmış durumun stabilləşdirilməsi təşəbbüslərindən fərqli olaraq son iki ildə bank sektoru xərçəng mərəzinə yoluxmuş xəstə kimi can verməkdə davam etməsinə baxmayaraq hökumətin müvafiq strukturlarının, konkret olaraq Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının fəaliyyəti  tənəzzülü tormozlamaq deyil, ən yaxşı halda çökmə prosesinin mümkün qədər vaxtının uzadılması cəhdindan uzağa getməyib. 

Elə sorağı Nyu-York məhkəməsinədək gedib çıxan və Azərbaycanın bank sisteminin beynəlxalq miqyasda rüsvay edən Beynəlxalq Bank ətrafında baş verənləri götürək. Artıq “Fitch” beynəlxalq reytinq agentliyi Azərbaycan Beynəlxalq Bankının xarici valyutada emitentin uzunmüddətli defolt reytinqini “CCC” səviyyəsindən “RD” (məhdud defolt) səviyyəsinədək endirib. Bu isə sadə dillə ifadə edilsə, bu bank vasitəsilə dövlətə vurulan milyardlarla zərərin (bəzi iddialara görə bu zərər 14 milyard dolları ötür) etirafıdır. 

Buna görə kimlərin cəzalanmalı olduğu başqa söhbətin mövzusudur. Sadəcə baş verən eybəcər olayların dünənin və ya srağagünün cinayətkar məsuliyyətsizliyindən qaynaqlandığını düşünmək sadəlöhvlük olardı. Məsələ burasındadır ki, bu gün həbsdə olan və hələ ki, ara-sıra şifrəli atmacaları nəzərə alınmasa ağzına su alıb proseslərin nə ilə nəticələnəcəyini gözləyən Cahangir Hacıyevdən başqa Azərbaycanın dövlət büdcəsindən artıq vəsaitlərin amansızlıqla talanmasına görə irikalibrli məmurlardan kimsə rəsmi olaraq məhşər ayağına çəkilməyib. Baxmayaraq ki, C. Hacıyevin özü məhkəmədəki ifadələrində Beynəlxalq Bankın düşdüyü acınacaqlı vəziyyətə görə maliyyə naziri Samir Şərifovun də cavab verməli olduğunu bildirib. Yeri gəlmişkən, həyat yoldaşı xaricə qaçmağa macal tapan (?) C. Hacıyevin əsas sözçüsü kimi çıxış edən bacısı Əminə Hacıyeva da mətbuata silsilə açıqlamalar verərək Samir Şərifov haqqında ağır ittihamlar səsləndirib:

“Qardaşım öz şəxsi nüfuzundan istifadə edərək, ölkə iqtisadiyyatının inkişafı üçün cəlb etdiyi xarici kapitallar məhz Maliyyə nazirinin razılığı, bəzən isə direktivləri nəticəsində öz ünvanlarına  çatdırılıb. İndisə məsuliyyəti təkcə Cahangir Hacıyev daşıyır. Bu da azmış kimi, Beynəlxalq Bank qəsdən defolta sürükləndirilərək Cahangir Hacıyevin “zərərli əməlləri” daha da böyüdülür. Məqsəd öz bacarıqsızlıqlarını başqasına yükləmək, peşəkarlığı şübhə doğurmayan savadlı və nüfuzlu kadrı zindanlarda çürütməkdir. Samir Şərifov Cahangir Hacıyevin istər beynəlxalq arenada, istərsə də ölkə rəhbərliyi nəzdində qazandığı nüfuzu qəbul edə bilmirdi. Görünür, öz qabiliyyətsizliyinə yaxşı bələd olduğundan, bir başqasında gördüyü parlaq zəkanı şəxsi karyerası üçün təhlükə kimi qəbul edir və əlinə fürsət düşən kimi təhlükəni sıradan çıxarmağa çalışırdı. 2010-ci ildən etibarən şiddətlənən bu düşmənçilik 2014-cü ildə beynəlxalq iqtisadi böhranın Azərbaycana təsiri ilə münbit zəmin əldə etdi və yanlış devalvasiya siyasətilə son zərbəsini endirdi”.

Bacısı qardaşının az qala günahsızlığına and içməyə çalışsa də barəsindəki ittihamlar və Beynəlxalq Bankın mövcud acınacaqlı durumu Cahangir Hacıyevin günahkar olduğunu ortaya qoyur. Hətta o iddia edildiyi kimi “maliyyə nazirinin razılığı, bəzən də direktivləri əsasında” həmin milyardları təyinatı yoxlanılmadan çıxarılmasına göz yummuş olsa belə anlamalıydı ki, nə zamansa qanun qarşısında cavab verəndə yanında nə Samir Şərifovu, nə də digər göstəriş verənləri görə bilməyəcək. Göstəriş verənlərə gəldikdə isə heç kimə sirr deyil ki, onun əsas himayədarı və göstərişverəni qudası Eldar Mahmudov olub və 2015-ci ilin 17 oktyabrında işdən qovulanadək MTN şefi təkcə Beynəlxalq Bankın deyil, bütövlükdə ölkənin bank sektorunun iflas etməsinin əsas baiskarlarından biri və bəlkə də birincisi olub. 

Eldar Mahmudovun son anadək intəhasız səlahiyyət sahibi olması qudasının manevr imkanlarını sərhədsiz genişləndirdiyindən Cahangir Hacıyev nəinki bank sektorunda meydan sulayır, hətta baş nazir kreslosuna əyləşmək üçün çeşidli planlar qururdu. Artıq azğınlığı əndazəni aşan C. Hacıyev gələcək planları barədə çəkinmədən yaxın ətrafına danışır, "kölgə kabineti"nin üzvlərini müəyyənləşdirirdi. Amma onun xam xəyalı birinci mərhələdə işdən qovulması, ardındansa Eldar Mahmudovun ifşa olunması ilə tarixin arxivinə gömüldü. Əgər proseslər cinayətkar qudaların planlaşdırdığı ssenari ilə gedəsi olsaydı, C. Hacıyev baş nazir ola bilməsə də həm Samir Şərifovun, həm də düşmənçilik münasibətlərində olduğu baş bankir Elman Rüstəmovun “torbasını tikərək” onları həbsxanaya, ən uzağı istefaya göndərəcəkdi. 

Yeri gəlmişkən, ölkənin bank sisteminin “qara qutusu” hesab olunan Mərkəzi Bankın rəhbəri Elman Rüstəmov öz işinin bilicisi olan kifayət qədər peşəkar bir kadr kimi tanınsa da hələ ki, susmağa üstünlük verir. Bu da təbiidir. Çünki Cahangir Hacıyevin qudasından aldığı güc son bir neçə ildə Elman Rüstəmovu küncə elə sıxışdırıb ki, hətta bank sistemindəki əl dəyişməsi, yəni keçmiş işçisi - Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının sədri Rüfət Aslanlının sükana sahiblənməsi ilə baş bankir nəinki itirilmiş mövqelərini bərpa edə bildi, əksinə, daha da oyundankənar vəziyyətə salındı. Rüfət Aslanlı ilə Elman Rüstəmov arasındakı münasibətlərin eynilə Cahangir Hacıyevdə olduğu kimi düşmənçilik həddində olduğunu iddia etmək üçün hələ tez olsa da onlar arasında da aşkar soyuq küləklərin əsdiyini iddia etmək üçün bank sistemindən azacıq anlayışın olması yetərli hesab oluna bilər. 

Rüfət Aslanlıya gəldikdə isə onun son vaxtlar atdığı bir sıra hikkəli addımları nəinki bank-maliyyə sektorunu, cəmiyyətin bütün kəsimlərini heyrətləndirməkdə davam edir. Bir vaxtlar Elman Rüstəmovun əlinin altında işləyən Rüfət Aslanlı yeni səlahiyyətlər əldə etdikdən sonra sanki heç kimi tanımaq istəmədi və əksinə, hamının onunla hesablaşmalı olduğu qənaəti formalaşdırmağa çalışdı. Amma onun hətta məhkəmə hakimiyyətinin səlahiyyətlərini mənimsəmək istəyi Milli Məclisdə deputatlar tərəfindən süngüylə qarşılandı, spiker Oqtay Əsədovdan tutmuş bir sıra millət vəkilləri Palatanın vəziyyəti mürəkkəbləşdirdiyini faktlarla ortaya qoydular. Vəziyyətin bu cür qəlizləşə biləcəyini hesablamayn Rüfət Aslanlı geri çəkilməyə başlasa da bank sektorundakı rəqiblərini ilk fürsətdəcə sıradan çıxarmaq niyyətindən imtina etməyəcəyini göstərməkdədir. Diqqətçəkən bir məqam ondan ibarətdir ki, bütün nəzərlərin Beynəlxalq banka yönəldiyi bir vaxtda digər banklarda da izaholunmaz proseslər getməsi barədə məlumatlar artmağa başlayıb. Yəni sıradan çıxarılan və çıxarılması proqnozlaşdırılan bankların yeni"sehrli əllər"lə idarə olunması istiqamətində təşəbbüslər diqqəti cəlb edir. 

Elə götürək "Muğanbank"ı. Bir vaxtlar Eldar Mahmudovun sağ əli və köməkçisi olan əmisi oğlu Vüqar Mahmudovun himayədarlığı altında olduğu iddia edilən bu bankın indiki gözəgörünməz çətirinin kimliyini bilmək oxucular üçün maraqlı olardı. Bu cür pərdəarxası idarəetmə mexanizmi adını çəkmədiyimiz daha 3 bankda da (bu bankların adlarını növbəti yazımızda biləcəksiniz) həyata keçirilməyə başlayıb. Amma görünən odur ki, bu cür yenidən şəkilləndirmə də banklara yoluxan mərəzi aradan qaldıra bilməyəcək və əksinə, maliyyə bazarlarındakı intriqa, savaş alovlanaraq açıq müstəviyə keçəcək...

Bu savaşda isə kimin qalib gələcəyini indidən söyləmək mümkün deyil. İllah da ki, bank sistemində suların durulacağına ümidin azaldığı indiki vaxtda hansısa proqnozlar vermək müşküldür. Ehtimal etmək olar ki, bu dəyirman hələ çox su aparacaq və yaxın zamanlarda proses öz kulminasiyasına çatmayacaq. Amma bəri başdan bir şeyi əminliklə söyləmək olar ki, Beynəlxalq Bank ətrafında yaşananlar çox başları yeyəcək və Cahangir Hacıyev “buxarlanan” milyardlara görə həbsxanda hesab verən tək persona olmayacaq. Potensial qurbanlar haqqında isə növbəti yazımızda. Bizi izləyin...