Anasının kəskin tənbehi onu əməlli-başlı mütəəssir etmişdi. İndi yatağına uzansa da yorğanı başına çəkib göz yaşlarını saxlaya bilmirdi. Bircə atası gəlib çıxaydı, ona çiçi alıb gətirəydi, deyə düşünürdü, tək arzusu bu idi. İsti aprel günlərində balaca dostlarına çiçi donunu nümayiş etdirmək istəyirdi. O da başqa məhəllə uşaqları kimi qəşəng, bəlkə də hamınınkından fərqli bir çiçidə görünmək istəyirdi. Amma geri döndüyündə bunu alacağını söyləmiş, 2016-cı il aprelin lap əvvəlində Qarabağda erməni işğalçılarına qarşı döyüşməyə getmiş atası qayıtmırdı ki, qayıtmırdı. O, hətta atasının erməni zirehli texnikasını qumbaraatanla vurduğunu dünənki “Xəbərlər” proqramında izlədikdə ürəyi dağa dönmüş, Azərbaycan ordusunun tezliklə uğur qazanacağına və bununla da atasının qayıdacağına, ona çiçi alacağına ümidi birə-beş artmışdı. Lakin bu, hələlik baş verməmişdi. Birdən ona elə gəldi ki, min iki yüz əlli il əvvəl də doqquz yaşında olub və eyni arzulardan əziyyət çəkib. Onda da Allah onu indiki kimi bu “dünya” adlı zindana göndərmişdi. ”“ Bəs, nəyə görə? ”“ deyə düşündü. Haqqın yanında nə yanlışlıq etmişdi? 40-lar məclisinə kəskin etirazımı olmuşdu? Dünyada sularla qurunun yerini dəyişikmi görmək istəmişdi, yoxsa qıtlığa, aclığa, müharibələrə, kütləvi qırğınlara, haqsızlıqlara qarşımı çıxmışdı? Belədirsə, demək, Allahın işinə qarışıbmış, ona görə də cəzasını alıbmış. Sonra da o, bəs indi niyə təkrar dünya zindanına atıldığının səbəbini düşündü. Heç onu da dəqiqləşdirməyə cürəti çatmadı. Amma ona elə gəldi ki, əvvəlki dəfə Allahdan tənəzzül etdiyində də eynilə çiçi arzusuyla yaşamışdı və uzun müddət buna nail ola bilməmişdi. Lakin günlərin bir günü Çiçək xatun onun göz yaşlarını görmüş və yanına çağırtdırmışdı. Bu görüş onun ömür boyu geyinəcəyi müxtəlif cür çiçiləri əldə etməsinə səbəb olmuşdu.

Həmin vaxt Şərqi Roma İmperatorluğunun mərkəzi olan Konstantinopolda yaşayırdılar. O Konstontinopol ki, 330-cu ilə qədər yunan şəhəri Bizantion olmuş, 700 il sonra isə türk şəhəri İstanbula çevriləcəkdi. Bizans imperatoru V Konstantin Kapronim özünə, eləcə də dövlətinə əminlik, dayaq qazanmaq, Sasani farslara qarşı duruş gətirmək üçün Xəzər xaqanının qızı Çiçək xatunla evlənmək barədə düşündü və çox keçmədən buna nail oldu da. O zamanın ən qüdrətli imperiyalarından olan Xəzərin irəligələnlərinin qızı ilə evlənmək həm şərəf sayılırdı, həm də bu, ölkənin siyasi cəhətdən təhlükəsizliyi, ərazi baxımından güvənli olması üçün ən uğurlu vasitə hesab olunurdu. Necə ki, VI əsrin sonlarına yaxın Sasani şahı Ənuşirəvan Xəzər xaqanının qızı ilə, VII əsrin sonlarında Bizans imperatoru II Yustinyan Xəzər xaqanının bacısı, gəlin gəlib xristianlığı qəbul etdikdən sonra “Teodora” adını almış gənc xatunla evlənmişdi. Bu cür evlənmələrə ərəb xəlifələrinin də nail olmasına baxmayaraq, bu, onlarda hər dəfə uğursuzluqla nəticələnmişdi. Bundan başqa fars hücumlarının qarşısını almaq məqsədilə Bizans imperatoru Heraklius kimi qızını Xəzər xaqanına ərə vermək şərəfinə nail olanlar da vardı.

O zaman daha sivil olması ilə, müasirlik göstəricilərilə diqqət çəkən Xəzərlərin mədəniyyəti, yaşam tərzi, adət-ənənələri digər imperiyalara və xalqlara əvəzsiz nümunə kimi görünürdü. 22 hərfdən ibarət əlifbası olan Xəzərlər məktəblərdə paralel olaraq ərəb və yəhudi əlifbalarından da istifadə edirdilər. Elat mədəniyyətini yaşadan, maldarlıqla, əkinçiliklə, balıqçılıqla məşğul olan Xəzərlər eyni zamanda, şəhərlər salmaqla, bər-bəzək əşyaları hazırlamaqla, dulusçuluqla, gəmiçiliklə, çeşidli silahlar düzəltməklə və digər sənətkarlıq qabiliyyətlərini nümayiş etdirməklə də şöhrət qazanmışdılar.

Xəzər xaqanının qızı Çiçək xatun Konstantinopola gəlin köçürüləndə, o vaxtın qanunlarına görə başında əlli min Xəzər ”“ Türk əsgəri öz ailəsi ilə birlikdə həmin şəhərə köçməli oldu. Təzə gəlin gəlmiş Çiçəyin təqlidedilməz gözəlliyi, gözoxşayan cer-cehizi bir yana, qeyri-adi geyimi də onun qarşılanma mərasiminə axışan konstantinopolluları heyran etmişdi. Bütün qızlar, qadınlar bu paltardan və ya ona bənzər geyim növlərindən əldə etmək istəyirdilər. Dəb halını almış bu cür üst geyimləri “Çiçəyin paltarından”, yaxud “Çiçəksayağı don” anlamına gələn “çiçi” və ya “çiçi don” adlanırdı. Təzə doğulmuş Türk qızlarına “Çiçək” adının qoyulması da həmin vaxtlar ənənəyə çevrilmişdi. Deyəsən o zaman bu balaca qızın da adı elə “Çiçək” imiş. Amma çiçi arzusuyla alışıb-yananda öz adı heç yadına da düşmürdü. Atası Bizans-Sasani müharibəsində ox zərbəsindən həlak olduqda hər şeylə yanaşı balaca Çiçəyin çiçi arzusu da gözündə qalmışdı. Lakin bir gün şəhəri səfərə çıxan Çiçək xatun onun “çiçi” deyə haray saldığını eşitdi və qızcığazın yanına gətirilməsini əmr etdi. Böyük Çiçək balaca Çiçəyə 99 cür çiçi sifariş etdirdi, bundan başqa ona, necə deyərlər, bir ətək daş-qaş bağışladı...

İndi isə kənd məktəbində müəllimə işləyən nənəsinin təfsilatilə danışdığı qədim tarixi əhvalatlardan, elmi bilgilərdən özü üçün xəyallar qurmuş qızcığazın nə göz yaşı quruyurdu, nə də göyün üzü işıqlanmaq istəyirdi. Heç atasından da düzəməlli bir xəbər yoxuydu. Bu zülmət gecə sanki hələ sümükləri tam bərkiməmiş bu fidanın dizlərini titrədən ağır yük kimi çiyinlərinə çökmüşdü...

Nəhayət, hava işıqlanmağa başladı, bir azdan Günəş şərq üfüqlərindən başını qaldıracaqdı. Bakının ən hündür yüksəkliklərindən birində görünən, mərkəzdən baxarkən cənub-qərb tərəfdə alov obrazı yaratmış üç möhtəşəm binanın alov təsvirli işıqları deyil, məhz özü idi. Ondan bir qədər cənubda isə Azərbaycanın ölçü cəhətdən ən böyük üçrəngli, ay-ulduzlu bayrağı Xəzər dənizini, bəlkə də qədim Xəzər tarixini salamlayırdı. Lakin bu füsünkar mənzərə də qızcığazın beyninə müsbət təsir göstərə bilmədi, gecənin yorğunluğu ona div yuxusu gətirdi.

Qızcığaz yuxusunda Çiçək xatunla yenidən görüşdü. Lakin anasına həqarət etdiyinə, atasına inanmadığına, səbirsizlik etdiyinə görə budəfəki görüşdə Çiçək xatun ona çiçi verməkdən imtina etdi, onu bu cür cəzalandırdı. Qəm çanağına dönmüş qızcığaz ağlamsınmış yuxudan oyanıb, yatağında oturdu. Əlləri ilə gözlərinin yaşını silib ətrafı nəzərdən keçirdən vaxt otaqda stulun söykənəcəyindən asılmış hərbi pencəyi gördü və heyrətini gizlədə bilmədi. Durub bayıra qaçmaq istədi, lakin çarpayısının üstünə sərilmiş, yerliyi qaymaqçiçəyi rəngində, ətəyində dövrələmə laləzar təsvir olunmuş çiçi donu görəndə yarıyuxulu vəziyyətdə yatağında atılıb-düşməyə başladı, hətta gecənin sarsıntıları onun yaddaşını birdəfəlik tərk elədi... Lələ təpənin erməni terrorçularından azad olunmasında yaxından iştirak etmiş atası döyüş bölgəsindən qayıtmışdı...