“Bu gün əksər insanlarımızın üzündə cəhənnəm əzabı var”

“Elmin və təhsilin Məkkəsi ABŞ-dır”

“Alim Rafiq Əliyev sözünü qəbul etmirəm”

“Mən ən birinci öz içimə müxalifəm”

Azərbaycan cəmiyyətindəki mövcud problemlər, Qərbin Azərbaycanın haqq işinə sərgilədiyi laqeyd münasibət və  bu kimi onlarla məsələ ölkə insanını narahat edən, onu düşündürən başlıca problemlər sırasındadır. Odur ki, Moderator.az olaraq professor Rafiq Əliyevlə müsahibəmizdə bütün bu məsələlərə aydınlıq gətirməyə çalışdıq.

-    Rafiq müəllim, bu gün yaşadığımız cəmiyyətdə, bütövlükdə dünyada  böyük ədalətsizliklər və haqsızlıqlar müşahidə ediməkdədir.  Sizcə bunca zülm, bunca haqsızlıq nədən qaynaqlanır?

-    Düşünürəm ki, tək bizim dünya yox, bütün aləmləri, paralel dünyaları yaradan Tanrı əslində hər şeyi nizam-tərəzidə yaradıb. Insan faili muxtardır. Insan düşüncədə, digər məsələdə azaddır. Lakin Tanrı xaric hər şey müəyyən bir hədd və dərəcədə olduğu kimi ölkələrdə də, tayfalarda da, millətlərdə də, kəndə də, şəhərdə də, qohum-əqrabada da hər şey insandan asılıdır. Bir də görürsünüz ki, insan Allahın qoyduğu mizan-tərəzini pozur. Bu gün Azərbaycanın ən böyük bəlası allahsızlıq və bundan irəli gələn halallığın yoxluğudur. Hallalıq olmayandan sonra təbii ki, həmin mizan tərəzinin gözü əyiləcək. Qurani-Kərimdə aləmlərin Allahından söz açılır, orada aləmin Allahı ifadəsi yoxdur. 

-    Halallıq var Rafiq müəllim. Az qala bütün kolbasalarımızda halal standartı tətbiq edilir.

-     Yox, bu halallıq bizim düşüncə tərzimizdəki halallıq deyil. Bizim bəhs etdiyimiz halallıq daha ali, daha zəruridir. Söhbət ümumbəşəri dəyərlərdən gedir. Halallıq olsaydı cəmiyyətdə bu qədər rüşvət yayılmazdı. Halallıq olan yerdə rüşvət, insanlara pis münasibət necə ola bilər? Bu halallıq daha çox sivil ölkələrdə mövcuddur. Dünya alimləri maraqlı bir tədqiqat aparıblar. Gənclər üçün ən cazibədar ölkəni müəyyənləşdirməyə çalışıblar. Birinci yerdə Avstraliya dayanır. Azərbaycanın adiı ümumiyyətlə o siyahıda yoxdur. Bu, sosial seçim məsələsidir. Bir sözlə, hər şey insanlardan asılıdır. 

-     Dünya dövlətlərinin böyük əksəriyyətində olan bir şəxs kimi hansı ölkədə hansısa bir iş görəndə halallıq almaq kimi bir məfhum, belə bir mənəvi zərurət var?

-   O ölkələrdəki qanunun aliliyi var, orada halallıq avtomatik olaraq bərqərar olur. 

-   Halallıq elə qanunun aliliyidir.

-     Bəli. Halallıq qanunun aliliyidir. Halallıq məhz qanunun aliliyindən doğur. Lakin insanlarda da bu məsələ ilə bağlı müəyən yanaşma var. “Amerika təbəssümü” ifadəsi dünyada çox məşhurdur. Amerikada hamı bir-birinin üzünə gülümsəyir. Bu, saxta, riyakar gülüş deyil. O insanların içi azad olduğu üçün bu azadlıq onların təbəssümündə öz əksini tapır. Başqa sözlə desək, onların təbəssümü onların azadlığının inikasıdır. İndi ətrafınızdakı insanlara baxın. Əksər insanların üzündə nəinki təbəssüm yoxdur, onların çöhrəsində cəhənnəm əzabı var. Buradan da siz dediyiniz halallıq doğur. Ən yaxşı döşəyi, ən yaxşı mürəbbəni, ən yaxşı fincanı qonağa saxlamaq bizim köhnə adətimizdir. Dediyim ölkələrdə belə deyil. Amma o ölkələrdə halallıq burdan çoxdur. Nobel mükafatçısı  Əbdüs-Səlamın Nobel nitqində belə bir sözü var. Müsəman ölkələri ona görə bu vəziyyətdə deyil ki, İslama xidmət edib. Ona görə bu vəziyyətdədir ki, İslama xidmət etməyib. Müsəlman dünyasında elmdə cəmi bir nobelçi çıxıb. Amma balaca bir İsraildən 17 nobelçi var. Baxın, Qurani-Kərim nə deyirdi bizə? Alimin mürəkkəbi şəhidin qanından daha üstündür. Və ya elm üçün Çinə gedin. Biz başqa yolla getdik.

-          Rafiq müəllim, Allah bu qədər ədalətlidirsə niyə təbiətdəki qanunauyğunluqları bu qədər ədalətsiz yaratdı? Niyə güclülər gücsüzləri məhv edir?

-     Allah yalnız insanı faili muxtar yaradıb. Canavarı, şiri, ceyranı yox. Bir də unutmaq olmaz k, orada da sapmalar var. Bu gün dünya elminin ən qbaaqcıl ideyaları bilirsiniz nədən ibarətdir? Bu ideyalar təbiətdə olanları yamsılamaqdan ibarətdir. Məqsəd Allahın yaradığı təbiətdən az da olsa nə isə mənimsəməkdir. Riyaziyyat da daxil olmaqla dünya elmi indi optimal seçim üçün təbii seçimə üz tutub. Əgər təbiətdə zəiflər qalsaydı, o zaman bu təbiət tamam başqa təbiət olacaqdı. Zəiflər getməli, daha üst keyfiyyətlərə malik yeni nəsillər yaranmalıdır. 

-     Azərbaycandakı həyat tərzi təbiətlə sırf səsləşir. Azərbaycanda da təbiətdə olduğu kimi güclülər gücsüzlərin bütün haqqını qəsb edir. Sizcə də belə deyilmi?

-     Bilirsiz, təbiətdə o qədər gözəl qanunlar var ki... Məncə bu qanunları götürsək daha yaxşı olardı. Mən bildirdim ki, təbiətdə də sapmalar var və bu sapmları nümunə kimi götürmək lazım deyil. Təbiət inqilab sevmir. Təbiət təkamül sevir. Təbiətdən bunu götürmək lazımdır.

-     Bu gün Alyaska sahilində ölərək sahilə çıxan balinaya mütərəqqi Qərbin göstərdiyi münasibət müsəlman dünyasındakı qırğınlara, kütləvi qətillərə olan münasibətdən daha böyük, daha sərtdir. Sizcə buna səbəb nədir?

-     Həzrəti Əlinin belə bir iafdəsi var, deyir ki, Allaha ümid et, amma dəvəni bağlamağı unutma. Mən Qərb insanını qınamıram. Qərb o millətə hörmət edəcək ki, o millət zülm götürməsin, o, öz hüququn bilsin, özü cazibədar bir millət olsun. Qərb həmin millətləri müdafiə edir. Amma o yerdə ki, o millətdə ki, haqsızlıq, ədalətsizlik baş alıb gedir, Qərb bunu necə müdafiə etsin?

-   Sizcə bu gün dünyada ən gənc və perspektivli alimlər hansı ölkədədir?

-     Elmin və təhsilin Məkkəsi ABŞ-dır. Bunu mənim alman, fransız dostlarım da, digər ölkələrdən olan həmkarlarım da söyləyirlər. Baxmayaraq ki, onların da elmi yüksəkdir. Lakin dünya elmi bu gün Amerikaya baxır. Dünyada akademiya sistemi yoxdur. Elm universitetlərdədir. Fransa Akademiyası məşhur akademiyadır. Lakin bu, Roma klubu kimi bir şeydir. Orada yığışıb fikir mübadiləsi aparırlar, lakin elmi-tədqiqat işi aparmırlar. Elmi-tədqiqat işləri universitetlərdə aparılır. Dünyanın top universitetlərindən 8-i Amerikadadır. Amerika elmə açıqdır. Amerikada istər kosmos, istər tibb, istərsə də digər sahələrdə əldə edilən uğurların heç də hamısı amerikalıların deyil. Bu uğurlara həm də Hindistandan, İrandan, Çindən, Yaponiyadan, digər ölkəərdən gələn mütəxəssislər imza atır. Eynişteyn nümunəsi deyilənlərə misaldır. Amerikada elmə qapılar açıqdır. Amerikada elmdə yaş senzi yoxdur. Lakin Almaniyada professorun 65 yaşı oldusa hökmən getməlidir. Lakin onun üçün şərait yaradır. Onun kabinetini saxlayırlar. Təqaüd verirlər, hansı ki, bu təqaüd maaşın 80-90%-dir. Və ya özəl şirkətlərin birində məsləhətçi işləyir və bundan da çox pul alır. 

-     Yaratdığınız kafedranın indiki taleyindən xəbəriniz varmı?

-     Bəli var. Orada mənim doktorantlarım var. Hansı ki, elmi iş aparırlar. Mən onlara demişəm ki, nə edirsinizsə edin, bircə buradakı təmizliyi pozmayın. 

-    Sizdən ki, bu məsələdə halallıq alınmayıb Rafiq müəllim. Belə olduğu halda orada uğur necə ola bilər?

-    Hə, bax bu suala cavab verə bilməyəcəm. Bu suala özünüz cavab verərsiniz.

-     Bugünlərdə Mikayıl Cabbarovun təhsil naziri postuna təyin edilməsinin bir ili tamam oldu. Siz bu bir ildə ölkə təhsilində hər hansı bir irəliləyiş hiss etdinizmi?

-     Bu qısa müddətdə bir irəliləyiş hiss etmək mümkün deyil. Azərbaycan təhsilinin indiki durumunda və ona olan adekvat tələbin hazırki vəziyyətində onun başına Eynişteyni gətirsələr də, qısa zamanda hansısa irəliləyişə nail olmaq mümkün deyil. Dünyada ən ətalətli proses mənəvi prosesdir. Təhsil də mənəvi prosesdir. Təhsil maddi proses deyil. Təhsil o demək deyil ki, çoxlu sayda kompüter, texniki ləvazimat və  s. bazası formalaşdırasan və məhz bunların hesabına inkişaf edəsən. Təhsilin inkişafı üçün professorların mənəviyyatı dəyişməlidir, elmə sosial ehtiyac olmalıdır. Özü də bu, bir il içərisidə baş verən bir hadisə deyil. Sizə bir faktı xatırladım. Təxminən 4 il bundan öncə İTV-də məni “Açıq dərs” proqramına dəvət etmişdilər. O vaxtkı təhsil naziri ilə birlikdə. Mən həmin vaxt ABŞ-a səfər ərəfəsində idim və buna görə də veriliişdə iştirak edə bilməyəcəyimi söylədim.  Amerikadan qayıdan kimi elə aeroportdaca məni yenidən həmin verilişə çağırdılar və bu dəfə onlara “yox” deyə bilmədim. Orada belə bir sual qoyulmuşdu. Azərbaycanda Qərb tipli universitet yaratmaq mümkündürmü? Mən bildirdim ki, bu, mümkün deyil. Qeyd etdim ki, bunun reallaşma ehtimalı çox azdır. Baxın, mən Amerikadan qayıtmazdan bir gün öncə, yəni konfransın son gününün axşamı təşkil edilən banketdə Lütfi Zadə ilə birlikdə iştirak edirdim. Orada xeyli insan var idi və biz də hər kəs kimi məcməyimizi götürüb yemək üçün növbəyə dayandıq. Təxminən 30-40 adamdan sonra növbə bizə çatdı və biz bir az yemək götürüb masanın arxasına keçdik. O növbədə bizim xeyli dostlarımız, tələbələrimiz var idi. Zadə də Zadədir və ona hər kəsin ehtiramı var. Lakin bir adam bizə yer verib demədi ki, buyurun qabağa keçin. Səhərsi gün Bakıya gəldim və pasport nəzarətindən keçəndə İstanbuldan gələn bir qadın əməkdar artist də qeydiyyat bölməsinə yaxınlaşdı. Bir də gördüm ki, 7-8 polis bu qadının üstünə yüyürdü. Öncə elə bildim ki, nə isə bir hadisə baş verib. Həmin qadını dərhal, nəzarətsiz-filansız keçirdilər və bir dəqiqə də ləngiməsinə imkan vermədilər. Onu demək istəyirəm ki, Amerikadakı məcməyi söhbəti Azərbaycanda alınmayacaqsa, o zaman nə elmdə, nə təhsildə, nə mədəniyyətdə heç bir irəliləyiş baş verməyəcək. Bəlkə də siz deyəcəksiniz ki, müsəlmançılıqdır, böyüyü, müəllimi və s. qabağa salmaq lazımdır. Mən isə soruşuram, niyə? Hamının haqqı var. Tələbə ilə mənim haqqım eynidir. Mənim azadlığımın çevrəsi o yerdə qurtarır ki, onun azadlığının çevrəsi başlayır. Qanun qanundur və bu məsələdə kiməsə üstünlük tanımaq olmaz.

-     Son günlər Azərbaycanda övlada görə atanın cəzalandırılması mexanizminə start verilib. Hansı ki, hətta sovet dönəmində belə oğul ataya, ata oğula görə məsuliyyət daşımırdı. Sizcə oğulun əməlinə görə atanın cəzalandırılması nə dərəcədə məntiqli və ədalətlidir?

-     Sovet vaxtında bu söz siyasi baxımdan deyilmişdi. Mənəvi baxımdan deyilməmişdi. Indi dediyiniz məsələdə isə valideyn mənəvi məsuliyyət daşıyır. Bu baxımdan övladın harınlığına görə atanın cəzalandırılmasını məqbul hesab edirəm. Əgər sən öz evində oğlunu tərbiyələndirə bilmirsənsə, böyük bir kollektivi necə tərbiyə edəsən? Mən belə bir cəzaya haqq qazandırıram. 

-     O zaman niyə bu cəzalar yalnız ayrı-ayrı adamlara münasibətdə tətbiq edilir? Niyə bu cəza sistemi kütləvi şəkildə - hər kəsə münasibətdə tətbiq edilmir?

-     Kütləvi çətindir. Buna ilk növbədə vaxt lazımdır. Bir də axı biz bayaq halallıqdan danışdıq. Halal olmayanların hamısı (sayların bilmirəm) cəzalansa, vəziyyət necə olacaq? Amma qanun (hətta yazılmamış qanun) istinasız hamıya aiddir.

-     Mərhum şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə yazırdı ki, Qatlayıb dizinin altına qoyar,Alim Bəxtiyarı şair bəxtiyar”. Siz necə, alim və istimai fiqur Rafiq Əliyevi qarşılaşdırmısınızmı? Onlardan hansı daha güclü olar?

-     Öncə onu deyim ki, mən bütün yazılarımda özümdən asılı olmayaraq iki adama istinad edirəm. Biri Xudu Məmmədov, digəri isə Ramiz Rövşəndir. Xudu müəllim deyirdi ki, bəzi insanlar efirə çıxır və özünün alim olduğunu ekrandan car çəkir və yaxud mətbuatda yazır ki, o bir alim kimi filan məsələyə münasibət bildirməyi münasib sayır və s. O deyirdi ki, alim Eynişteyn, Nyuton, Zadə olar. Mən öncə alim Rafiq Əliyev sözünü qəbul etmirəm. Biz sadəcə elmlə məşğul olan insanlarıq. Mən elm yolunda çalışıram. Istəyirəm ki, elmdə bacardığım qədər nə isə edim. Ictimai məsələlərə gəlincə, mən bu məsələlərdə heç bir məqsəd güdmürəm. Mən bütün eybəcərliklərə müxalifəm. Ən birinci öz içimə, içimdə mənfi nə isə varsa ona müxalifəm. Ən birinci müxalif olduğum şəxs özüməm. Daha sonra isə digər insanlar, cəmiyyətdəki eybəcərliklər. Əgər mənfi nə isə görəcəmsə, bu lap bu gün mənlə üzbəüz əyləşən Seymur Əliyev, Zülfüqar Hüseynzadə olsun, fərq etməz, yenə də müxalif olacam. 

Zülfüqar Hüseynzadə

Seymur Əliyev