Kriptovalyutalar haqqında yanlış inanclar: Koqnitiv təhriflər qərarlarımıza necə təsir edir

Kriptovalyutaların geniş kütlələr tərəfindən qəbul edilməsi yolunda çoxsaylı yanlış inanclar mövcuddur. Bu miflər, insan davranışında təhriflər yaradan qrup təsiri, lövbər effekti, əlçatanlıq effekti və illüziya effekti kimi koqnitiv təhriflərdən yaranır. Əslində, bu mexanizmlər qədim dövrlərdə əcdadlarımıza qeyri-müəyyən şəraitdə sürətli qərarlar verməyə kömək edirdi. Lakin müasir dünyada, xüsusilə maliyyə sahəsində, bu təhriflər səhv qərarlarla nəticələnə bilər. Binance ekspertləri bu kimi koqnitiv təhriflərin kriptovalyutaların qəbul edilməsinə necə təsir etdiyini izah edir.

 

 

Qrup təsiri insanın trendlərə uyğun hərəkət etmə meylidir, öz ehtiyac və məqsədlərini kritik şəkildə qiymətləndirmədən onlara riayət edilməsidir. Bu meyl qədim dövrlərdə insanların sağ qalması üçün kömək edirdi; qrupun davranışlarına uyğunlaşma həyatda qalma şansını artırırdı. Lakin müasir dövrdə, xüsusilə investisiya sahəsində, qrup təsiri çox vaxt yanlış qərarlara səbəb ola bilər.

 

Kriptovalyutalar sahəsində bu təsir özünü daha qabarıq şəkildə göstərir. Məsələn, investorlar aktivlərin qiyməti kəskin artanda onları kütləvi şəkildə alır və ya əksinə, qiymətlər düşəndə panikaya düşərək satışa başlayırlar. Belə ki, 2018-ci ildə bitkoinin 20,000 dollardan 3,000 dollara enməsi zamanı bir çox investorlar kriptovalyutaya olan inamını itirərək öz aktivlərini tez bir zamanda satmağa qərar verdilər, çünki tamamilə çöküşdən qorxurdular. Bu qərar obyektiv faktorlarla deyil, əsasən qrupdan geri qalmamaq istəyi ilə əlaqədar idi. Lakin zaman göstərdi ki, bitkoin yalnız bərpa olunmadı, eyni zamanda keçmiş rekordlarını dəfələrlə üstələdi.

 

Əks bir vəziyyət də mümkündür; investorlar, layihənin fundamental xüsusiyyətlərini dərindən öyrənmədən, sadəcə populyarlıq dalğasında aktivləri alırlar. Yeni tokenlərin qiymətində meteora bənzər artım "FOMO" – "itirmə qorxusu" hissini oyadır ki, bu da təcrübəsiz investorları düşünülməmiş alışlara sövq edir. Lakin ajiotaj azaldıqda, onlar ciddi itkilərə məruz qala bilərlər. Belə hallardan yayınmaq üçün tənqidi düşünməyi inkişaf etdirmək və müstəqil araşdırmalar aparmaq mühümdür.

 

 

Lövbər effekti insanın hər hansı bir mövzu barədə ilk əldə etdiyi məlumatlara həddindən artıq güvənməsi və sonrakı fikirlərini bu məlumatlara əsaslanaraq qurması ilə özünü göstərir. Kriptovalyutalar dünyasında bu, bitkoinin etibarlı investisiya üçün çox dəyişkən olduğuna dair yanlış təsəvvürlər yaradır. Kriptovalyutaların ilk illərində onların dəyişkənliyi ənənəvi aktivlərlə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə yüksək idi və bu təəssürat bir çox insanın düşüncəsində möhkəmləndi. Lakin zaman keçdikcə bu dəyişkənlik azalıb: 2023-cü ilin sonuna olan məlumata görə, bitkoinin dəyişkənliyi S&P 500 indeksinə daxil olan 92 səhmdən daha aşağı olmuşdur.

 

Bu dəyişikliklərə baxmayaraq, bitkoinin ilk dövrlərdəki dəyişkənliyi ilə bağlı formalaşan təsəvvürlər hələ də kriptovalyutaların riskli aktivlər kimi qəbul edilməsinə təsir edir. Bu, lövbər effektinin təsiri ilə formalaşan inancların, hətta yeni məlumatlar əksini göstərsə belə, dəyişdirilməsinin nə qədər çətin olduğunu göstərir.

 

 

Əlçatanlıq effekti insanın ən əlçatan və yadda qalan məlumatlara əsaslanaraq qərar qəbul etməsi ilə xarakterizə olunur. Kriptovalyuta dünyasında bazar çöküşləri və ya fırıldaqçılıq hadisələri ilə bağlı dramatik xəbərlər çox vaxt kriptovalyutalar haqqında təhrif olunmuş təsəvvür yaradır. Bu hadisələr müsbət dəyişikliklər ilə müqayisədə daha çox diqqət çəkir, beləliklə, kriptovalyuta ekosistemi barədə yanlış mənzərə yaradır. Məsələn, kriptovalyuta fırıldaqçılığı ilə bağlı çoxsaylı başlıqlar, bütün sektorun təhlükəli olduğu təsəvvürünü yaradır. Halbuki reallıqda 2023-cü ildə bütün kriptovalyuta əməliyyatlarının cəmi 0.24%-i qeyri-qanuni fəaliyyətlərlə əlaqəli idi ki, bu da ənənəvi maliyyə sistemlərindəki çirkli pulların yuyulması səviyyəsindən xeyli aşağıdır.

 

İllüziya effekti isə bu meyli daha da gücləndirir, çünki yanlış məlumatların təkrarlanması insanlarda bu məlumatların doğru olduğuna inam yaradır. Məsələn, "kriptovalyutaların real istifadəsi yoxdur" inancı, KİV-dəki mənfi məlumatların müntəzəm təkrarı ilə ictimai şüurda möhkəmlənmişdir. Halbuki kriptovalyutalar xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə beynəlxalq pul köçürmələrində real istifadə sahəsi tapır. Ənənəvi köçürmə üsullarından fərqli olaraq, yüksək komissiyalarla yüklənmiş olmayan kriptovalyuta əməliyyatları vasitəçilərə ehtiyac olmadan həyata keçirilir və əhəmiyyətli dərəcədə ucuz başa gəlir ki, bu da onları maliyyə əlçatanlığını artıran vacib bir vasitəyə çevirir.

 

 

Qrup təsiri, lövbər effekti, əlçatanlıq effekti və illüziya effekti kimi koqnitiv təhriflər kriptovalyutalar haqqında inanclarımızın formalaşmasında əsas rol oynayır. Bu mexanizmlər təkcə mürəkkəb maliyyə alətlərini anlamağı çətinləşdirmir, həm də rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafına mane olan yanlış miflərin yayılmasına şərait yaradır. Daha əsaslı qərarlar qəbul etmək üçün bu təhriflərin təsirini dərk etmək, etibarlı məlumatlara əsaslanmaq və tənqidi düşüncəni inkişaf etdirmək vacibdir. Kriptovalyutalar dünyasında, eləcə də digər sahələrdə, ilk təəssüratlara və səthi məlumatlara qapılmamaq, əksinə, texnologiyaların əsl dəyərini üzə çıxarmaq üçün onların mahiyyətinə dərindən varmaq önəmlidir.