1960-1980-ci illərdə Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatının tanınmış simalarından olmuş, Milli Azadlıq Qərargahının rəhbəri, mərhum tarixçi-yazar Oqtay Eldəgəzin 2014-ci ildə “Poladdan bir yarpaq” adlı kitabında dərc edilmiş “İçim yanır, çölüm yox” məqaləsində 51 qələməlik(vaqonluq) bir qatarda Moskvaya yola düşən, Üzeyir Hacıbəylinin, Bülbülün, Şövkət Məmmədlinin və s. tanınmış  Azərbaycan ziyalısı və mədəniyyət xadimlərinin də daxil olduğu heyətə yolboyu Rusiya bolşevikləri və onların əlaltıları olan ermənilər tərəfindən təhqiramiz münasibət, başlarına gələnlərdən bəhs edilir.

Aktuallığını nəzərə alaraq həmin materialı dəyərli Moderator.az oxucuların ixtiyarına buraxırıq:

 

“1938-ci il aprelin 5-dən 15-dək Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyü keçirilirdi. Rus bolşevik gülləsindən və baltasından Afşarın(Abşeron -S.L.) su quyularında, Sibir torpaqlarında gömülmüş altun ziyalılarımız və başbilənlərimiz bir yanda, guya çiçəklənən sosialist mədəniyyətimizin cəlladlar qarşısındakı nümayişi digər yandaydı... Oğuz atalarımız demiş, başımı yarır, ətəyimə qoz tökür, yaxud yarım mənə qapaz vurdu, elə bildim, sığalladı...

 

Amacımız özgədir, onun üçün də aprel ayının 1-ə, Bakının sərnişin dəmiryolu duracağına dönək. İki buxar maşını (parovoz-S.L.) qoşulmuş 51 qələməlik(vaqon-S.L.) qatar iştirakçıları, tamaşalar avadanlığını, müsamirələrin musiqi alətlərini, qrim vasitələrini, səhnə əşyalarını və respublikanın hərif rəhbərlərini oğrubaşılar quzeyinə aparmaq üçün fit verir.  Nədənsə Siyasi Büro üzvləri arasında Azərbaycan SSR Xalq Daxili İşlər Komissarının müavini alaybaşı Ruben Markaryan və Daxili Siyasi İdarənin müstəntiqi Xoren Qriqoryan da hökumət qələməsində gedirdi.  Mir Cəfər Bağırlının  və hökumət üzvlərinin elliklə yürüşü bu tədbirə əlahiddə bir rövnəq verməli idi.  Elə ki, xüsusi qatar aran yoluna çıxdı, sənətçilər yerləşmiş ovalarda(kupe) əsrarəngiz olaylar qafiləsi, möcüzəli vaqiələr düzümü və sirli durumlar törəməyə başladı. Öncə 37 saylı qələmədə opera teatrınım  əmlakı tüstülənməyə üz qoydu. Qatarı saxlayıb yanğını söndürdülər. Qatar meyxanasından bir yeşik beşulduz konyak gətirib kiminsə adından  “Nərgiz” operasında Əlyar surətini ifa edəcək N.A. Hacıbababəyli və dirijor Qrand İonesyanın məskunlaşdığı ovaya atdılar. Tanınmış oyunbaz nə qədər and-aman elədisə də, nəticə görünmədi. 20 şüşədən ikisi boş idi... Yol yoldaşı onu birtəhər toxtatdı... 

 

Əqləsığmaz əhvalat Üzeyir bəy və Soltan bəy Hacıbəylilərin olduğu guşədə də baş verirdi. Bir erməni milis nəfəri dəhliz qarşısında durub, onları göz açmağa qoymur, elə hey söz ataraq əsəbiləşdirirdi. Qələmələrin bələdçilərinin tam əksəriyyətinin hay qadınlarından seçilməsini yada salsaq, mənzərə öz cizgilərini göstərmiş olar...

 

Rostov şəhəri arxada qaldıqdan sonra yasaqlara rəğmən qələmələrə yad sərnişinlər doluşdu. Yarıçılpaq sərxoş rus qadınları, qaba söyüşlərlə dəhlizləri başlarına götürən əyyaş rus gədələri yetənə yetir, yetməyənə daş atırdılar. Sanırdın ki, görünməz bir əl bu fuçurun iplərini oynatmaqla böyük qarışıqlıq və qalmaqal mühiti yaratmaqdadır...

 

Üzeyir bəylə qonşuluqda yer almış Bülbül pəncərədən Kursk təbiətini seyr edərkən dəhlizdə səndələyən saqqallı bir rus “mujik”i ona araq dolu badəni içməyi təklifdə bulunmuş, rədd cavabı aldıqda arağı sənətkarın üzünə atmışdı. Süpürləşmə zamanı Bülbül çənəsindən və burnundan zədələr almış, cani sürətlə qatardan tullanıb aradan çıxmışdı. Bu özbaşınalığa da qiymət verilmədi...

 

Əgər qələmələrdə hökm sürən natəmizliyi, əlüzyuyanlarda su kəsirini,  yataq əşyalarının çatışmazlığını və xidmət qüsurlarını da qalaq-qalaq yığsaq, “xalqlar dostluğu” təntənəsini Moskvada nümayiş etdirəcək bu qatar və onun sakinləri çox da uzaaqlarda olmayan yerlərə güzar eyləyən yatab qatarlarını və zavallı məhbusları andırırdı...

 

Müsafirlər mənzil başına yetişdilər, iki mehmanxana onları qoynuna aldı... 

 

(Davamı var)

 

Təqdim etdi: Sultan Laçın