Aparıcı: Planetimizin sonu necə ola bilər? Apokalipsis biz təsəvvür etdiyimizdən daha cansıxıcı ola bilərmi?

 

Yazıçı: Dünya iqtisadi səbəblərdən çökə bilər, amma ABŞ üçün mən narahat deyiləm...

 

Moderator.az xəbər verir ki, bu dialoq ABŞ-ın "Fox News" nəşrində dərc edilən müsahibədəndir.

 

Aparıcı Cessi Uottersin qonağı Amerika yazıçısı, "Dünyanın sonu hələ başlanğıcdır" bestsellerin müəllifi Piter Zeyhandır.

 

Cessi Uoytters: 

Dünyanın sonu necə ola bilər? Bəlkə, asteroid? Bəlkə, maşınların üsyanı? Yaxud da nəsə az dramatik bir nəsnə? Dünyanın sonu bizim vərdiş etdiyimiz gerçəkliklərin yoxa çıxması ilə əlamətdar ola bilərmi? Ərzaq və enerjiresurslarının qıtlığı bizim qloballaşan dünyamızı dağıda bilərmi? Məsələn, hazırda yalnız bəzi hallarda fasilələr yaranan Kaliforniya müntəzəm olaraq elektriksiz qalarsa, necə ola bilər? İşıq və istilik kimi əsas tələbatlar zinətə çevriləcək. O da bəxtin gətirsə. Ərzaq və su təchizatı tədarükündə pozuntuların təhlükəsi nədən ibarətdir?

 

Bəlkə, hesab edirsiniz ki, ağlım qaçıb? Yəqin belə düşünürsünüz. Fəqət, bu proses, deyək ki, Peruda və ya Şri-Lankada artıq başlanıb. Bu il gübrə və enerjiresurslarının qıtlığı ölkəni ərzaq böhranına düçar edib, növbədə sizin şəhər ola bilər. Əsas ərzaq resursu olan buğda çatışmır, onun qiymətləri dörd dəfə arta bilər. Buna tab gətirmək üsulu varmı, yoxsa heç kim üçün çıxış yolu yoxdur? Bu sualı bu yaxınlarda müvafiq proqnozlar verilən kitabı işıq üzü görmüş Piter Zeyhana ünvanlamaq daha yaxşı olardı. Kitab "Dünyanın sonu hələ başlanğıcdır" adlanır. Mən onu oxuyub bitirmək üzrəyəm, heyranedici əsərdir. Bəlkə də Sizin ən yaxşı yaradıcılıq məhsulunuzdur. Mən bu kitabı hər bir amerikalıya oxumağı təkidlə tövsiyə edirəm. Söhbətə başlamazdan öncə, nədən hər şeyin birdən dəyişdiyini izah edərsinizmi? Axı, son 75 ildə hər şey necə də yaxşı olub...

 

Piter Zeyhan: İşlər həqiqətən də əla gedib. Qloballaşma təkcə ticarəti əhatə etmir, həm də ayrı-ayrı iqtisadiyyatların qarşılıqlı əlaqəsini özündə ehtiva edir. Əgər Sizə bu dünyada, həm də bir neçə böyük dövlətdə 1939-cu ilədək yaşamaq nəsib olsaydı, bütün zəruri olanlar lokal şəkildə yerləşməli olacaqdı. İndi isə, gəlin, bu mənada müasir həyat barədə düşünək. Misal üçün, telefonu götürək. Təsəvvür edin ki, sizə hansısa qarajda onu qonşularınızın birinin düzəltdiyi ehtiyat hissələrindən yığmaq lazım gələrdi. Hətta naqilləri düzəltmək üçün istifadə edilən misi də haradansa əldə etmək lazımdır. Ona görə də biz istehsalın artımı hesabına qənaət edirik və peşə vərdişlərinin bütün spektrini diversifikasiya etmişik, nəticədə bizim üçün vərdiş etdiyimiz, hər şeyin bol olduğu dünya yaranıb. Lakin əgər populizm, həmçinin ticarət və demoqrafik səbəblərdən qlobal sistem çökərsə, bunların hamısı yoxa çıxacaq. Yalnız böyük təsirə, əmək resursları və kapitala çıxışı olan ölkələr ayaqda dura biləcək. Belə ölkələr isə çox deyil.

 

Cessi Uotters: Demək, belədir, Amerika bu qlobal dünya düzəninin fəaliyyət göstərməsinə cavabdeh olub və ticarətin sərbəstliyini, onun Hərbi-Dəniz Qüvvələri isə gəmiçiliyin qorunmasını təmin edib. İndi biz bu qabiliyyətimizi itirmişik. Hər bir ölkə dənizlə gətirilən malları müstəqil şəkildə qorumalıdır. Hətta piratçılıq geri dönə bilər. Bu barədə hər hansı mülahizələriniz varmı?

 

Zeyhan: Əlbəttə, var. Hətta ABŞ əvvəlki siyasətini davam etmək istəyərsə...hərçənd, bizim prezidentlərimizin davranışından belə bir istəyin yoxa çıxmasını görürük...Biz özümüzün əvvəlki gücümüzü xərcləmişik. Bizim silahlanmamızda 14  təyyarə daşıyıcımız var, daha bir neçəsini də əldə edəcəyik, bunlar hansısa ölkəni dağıtmaq üçün yetərlidir, lakin dünya okeanında patrul xidməti aparmaq və dəniz ticarətini qorumaq üçün bizə 800 eskadra mina gəmisi lazımdır, bizim isə 70 belə gəmimiz var. Hamı Çin donanmasına görə narahatdır, amma onun gəmilərinin 90 faizi sahildən bir neçə yüz km aralıya üzə bilmək qabiliyyətinə malik deyil. Hərbi-hava qüvvələrinin elə bir uzlaşması yoxdur ki, dəniz daşınmalarının təhlükəsizliyinə zəmanət verə bilsin.

 

Cessi Uotters: Belə çıxır ki, Amerikanın mövqeyi belədir: qoy başqaları problemlərini müstəqil surətdə həll etsin, biz özümüz-özümü çarə qılarıq?

 

Zeyhan: Burada mən o qədər də narahat deyiləm. ABŞ dünyanın ən böyük və diversifikasiya edilmiş iqtisadiyyatına malikdir. Meksika və Kanadanın timsalında tərəfdaşlarımız bizim zəif yerlərimizi gözəl kompensasiya edir. Bizim iqtisadiyyatımız 85 faiz NAFTA (Sərbəst ticarət haqqında Şimali Amerika sazişi-red.) sazişilə bağlıdır. Və bu, əladır. Bir çox ölkələr bunu heç yuxularında görməyib.

 

Cessi Uotters: Bizimlə "Dünyanın sonu hələ başlanğıcdır" bestsellerin müəllifi Piter Zeyhan idi. Demək lazımdır ki, kitab çox populyardır. Əgər bəşəriyyətin yaxın 50-100 ildə taleyinə biganə deyilsinizsə, mütləq onu alıb oxuyun. Çox sağ olun,  Piter!..