Rusiya dövləti və rus xalqı çox təəssüf ki, yavaş yavaş tamamilə ağıl və məntiqini itirməkdədir. Tarixi təcrübə göstərir ki, imperiya, xalqlar və millətlər də insanlar kimi eyni evalyusiya prosesini yaşayır: yaranır, gənclik, orta yaşlılıq, qocalıq dövrünü yaşayır və ölürlər. İnsanlardan fərqi özünü yeniləmək imkanlarının olmasıdır. Xalqlar özünü yeniləməklə daha uzun müddət yaşaya bilirlər. Rus xalqı imperiya kimi təəssüf ki, özünü yeniləməyə heç cür nail ola bilmir və demensiyaya məruz qalmış, əldən düşmüş qoca kimi o qədər böyük və bağışlanılmaz səhvlər buraxır ki, bundan sonra belə bir ölkənin ayaqda qalmasını qeyri mümkün edir. Dünya miqyasında Rusiya kimi uzunömürlü və qəddar ikinci bir imperiya qalmamışdır  Son dövrün təhlilləri göstərir ki, belə bir sarsıdıcı infeksiya həm dövləti, həm rus millətini və həm də Rusiya xalqını (qeyri rus millətləri ilə birgə) eyni zamanda yoluxdurmuşdur: qoca rəhbər, qoca imperiya, qoca millət,  qoca generallar, qoca ordu, qoca qərar verənlər və s. 

 

Ukraynalı dostlarım bir neçə ildir sorusurdular: müharibə olacaq? Mən məntiqə və rus xalqının intellektual səviyyəsinə arxalanaraq düşünürdüm ki, yox, olmayacaq. Çünki belə səhvə kiminsə, hətta ən zəif düşüncəli bir idarəçinin belə qəbahətə yol verə biləcəyini heç kim proqnozlaşdıra bilməzdi:

 

1. Ona görə ki, Rusiya bir dövlətdir və sərhədlərin zorla dəyişdirilməsinin böyük və dünyanı silkələyən bir cinayət olduğunu bilir, bir neçə konvensiyalara imza atıb.  Sonuncu Helsinki aktı (1975) Rusiyanın təklifi ilə qəbul olunmuşdur. Ya bu qoca imperiyada bu konvensiyalara xəbərsizdirlər, ya bu qədər sənədlərə imza atan dövlət bunların hamısının üstündən necə xətt çəkmək olar. Orta əsrlər psixologiyası üzrə necə hərəkət etmək olar? Tutaq ki, Ukraynanın bir hissəsini işğal etdi, bundan sonra necə idarə edəcəyini, necə yaşayacağını düşünən oldumu? 

 

2. Bu ölkədə beynəlxalq idarəçiliyi bilən bir kimsə olsaydı, deyərdi - 640 milyard dolları götürüb ABŞ və Avropa ölkələrinə vermisən, al bu pulları sən sandıqda saxla, sabah Ukraynaya, sənə və bütün dünyaya qarşı müharibə elan edəcəm. Rusiyanın hər bir məmuru, ziyalısı, alimi bilirdi ki, bu vəsaitlər dondurulacaq və hətta, müsadirə olunacaq. Müharibəyə hazırlaşan bir lider heç olmasa bu qədər böyük resursları azad edərdi.

 

3. 21-ci əsrdə yaşayırıq, orta əsrlər deyil ki, Çingiz xan və ya Əmir Teymur kimi, dünyanın yarısını işğal edəsən və sahiblənəsən. 8 milyardlıq dünya  əhalisinin 95%-i bu gün Rusiya işğalına qarşidı. Bütün mütərəqqi dunya, dünya idarəçiliyinin məsuliyyətini öz üzərinə götürmüş 38 inkişaf etmiş ölkələrin hamısı Rusiyaya qarşıdır, dünyanın ən qüdrətli ölkələri, o cümlədən, ABŞ, ÇİN, Aİ, Yaponiya və s. Rusiyaya qarşıdır. Dünya tarixində ilk dəfədir ki, tək bir imperiya bütün insan cəmiyyətinə qarşı qəddar müharibə elan etmişdi. 

 

4.  Xalqlar həbsxanasına çevrilmiş bu ölkədə bir neçə xalq azadlıq gününü səbirsizliklə gözləyir. Bu xalqlardan çoxu türk xalqlarının və bu bütün türkləri daha ciddi narahat etməlidir.  Ölkədə rus millətindən olan əhalinin sayı ildə bir milyon azalır. Millət özü ahilliq dövrünü yaşayır. Rus demoqraflarının proqnozuna görə yaxın yüz ildə bu millət qırmızı kitaba düşəcək. Digər millətlərdən olan əhalinin sayı artır, milli balans qeyri rusların xeyrinə dəyişir. 

 

5.  Bir də, bir anlığa Rusiyanın törətdikləri cinayətlərin, gobud səhvlərin dünyanın ən qüdrətli dövləti ABŞ  və ya Çin, Aİ-nin etdiyini abstrakt olaraq gözümüz qarşısına gətirsək, nə nəticə görə bilərik? Tutaq ki, ABŞ Meksikanın və ya Kubanın yarısını işğal edib, öz torpaqlarına qatıb. Belə bir hadisə, həmin ölkənin daha tez və daha yüngül formada dağılmasına səbəb olacaqdı. Rusiyada diktatura rejimi hökm sürdüyünə, bu ölkə hər cür ağır cinayətlərə gedə bildiyinə görə prosesi bir az uzada bilir. Əslində Rusiyanın dağılması SSRİ-nin dağılması ilə eyni vaxta düşməli idi. Lakin dünya ictimaiyyəti Rusiyaya tam yenilənmək üçün bir şans verdi, xüsusilə ABŞ, Avropa bu ölkənin yenilənməsi üçün hər cür köməklik göstərdi. Lakin Putinin gəlişi bu ölkənin daha bir neçə onilliklər yaşaması şansını tam aradan qaldırılmalı oldu. 

 

Beləliklə, Rusiya rəhbərliyi və xalqı elə bir həddə yetişmişdir ki, hazırkı dövrə qədər fəaliyyət göstərdiyi formada davam etməsi mümkün deyil. Qərb ölkələri yavaş - yavas,  səbr və təmkinlə öz məqsədlərinə çatmaq üzrədir. Ssenari eyni Sovet ittifaqının dağıdılması kimidir.  İqtisadi cəhətdən ölkənin bütün dayaqlarını kəsmək, daxildə və xaricdə imperiyanın nüfuzunu sıfıra endirmək, həbsxana halına salınmış çoxsaylı xalqların milli azadlıq hərəkatının oyandırılması, daxildə əhalinin aclıq və səfalət vəziyyətinə gətirilməsi, əsas müqavimət gücünə (Ukrayna)  hər cür yardım edilməsi və s. 

Hələ, 1993-cü ildə Azərbaycan Rusiya münasibətləri müzakirə olunarkən qəti fikirimi bildirmişdim ki, Rusiyaya. Güc enerji sərf etməyə dəyməz, Rusiya imperiyası reqresdə olan ölkədir, özü özünü islah edəcək, hər nə yolla olsa, təhlükəsiz, zərərsiz o günə qədər otusmək lazımdır. 2020-ci il 44 günlük Azadlıq müharibəsi zamanı eyni fikirləri dəfələrlə ictimai müzakirəyə çıxarmışam. O gün yetişib tam yaxınlaşmaq üzrədir. Əsrlərlə Rusiya əsarətində qalan türk xalqları və Uzaq Şərqdən Sibirə, oradan Krıma və Qafqaza qədər uzanan  zəngin Türk torpaqları haqqında düşünməyin vaxtı çatmışdır.