Qiyamət günü hər birimizin əlinə əməl dəftəri veriləcəkdir. Bu əməl dəftəri adi bir dəftər və ya kağız olmayacaqdır. Bəlkə elə bir dəftərdir ki, heç kəs onu inkar edə bilməz. Əgər adi bir dəftər kimi olsaydı, insan ömrünü ora sığdırmaq üçün minlərlə vərəq lazım olardı. Bu kitabı asanlıqla mütaliə etmək də çətin olar.

 

Təfsirlərdə əməl dəftəri müxtəlif cür bəyan edilmişdir.

 

1. Molla Möhsün Feyzin nəzərinə görə: “Əməl dəftəri insanın ruhunun eynidir ki, əməlin təsiri ora həkk olunmuşdur. Belə ki, orada həkk olunmuşdur”.

 

2. Əllamə Təbatəbainin nəzərinə görə: “Hər bir kəs (dünyada) yerinə yetirdiyi xeyir və etdiyi pis əməlləri hazır görəcəyi (həmin əməllərin eynilə Qiyamətə uyğun şəkildə mücəssəm olunacağı) gün arzu edəcək ki, kaş onunla pis əməlləri arasında uzun bir zaman fasiləsi olaydı (Qiyamət təxirə düşəydi)”. (“Ali-İmran” 30).

Alim bu ayə haqqında buyurur: Hər bir kəsin əməl dəftərində bütün əməllərin həqiqəti vardır. Ən kiçik əməli belə yazılmamış qalmaz. Necə ki, bu ayə buyurur: “Və o kitab (hər bir fərdin əməllərinin kitabı əlinə, hər bir ümmətin əməl kitabı gözlərinin önünə və bütün bəşəriyyətin əməllərinin böyük kitabı hamının görə biləcəyi bir yerə) qoyular. Beləliklə günahkarları onda olandan qorxan görərsən. Və onlar deyərlər: «Vay olsun bizə! Bu necə yazıdır ki, heç bir kiçik və böyüyü (bizim zehnimizdən keçirdiklərimizin, qəlbi inanclarımızın və bədənimizin hərəkətlərinin heç birini) yerdə qoymadan, istisnasız hamısını saymışdır!» (“Kəhf” 49). Əməl dəftəri insan nəfsidir ki, bütün əməlləri orada həkk olunar.

 

Əməl dəftəri açılmış olar. Günahkarlar onun açılmasından dəhşətə və vahiməyə düşərlər.

“Və əlbəttə, sizin üstünüzdə gözətçilər vardır. Şərəfli (möhtərəm) yazanlar (mələklər vardır). Onlar sizin nə etdiklərinizi (zahir və batini, ixlası və riyanı, kamal və nöqsan dərəcələrini) bilirlər”. (“İnfitar” 10-12).

 

“Yoxsa onlar Bizim onların ürəklərinin sirlərini və pıçıltılarını eşitmədiyimizi güman edirlər? Xeyr (eşidirik)! Bizim onların yanında olan elçilərimiz yazırlar”. (“Zuxruf” 80).

 

“Allah onların hamısını dirildəcəyi gün etdikləri əməlləri onlara xəbər verəcəkdir; (o işlər barəsində ki,) Allah onların hamısını axıradək saymış, onlar özləri isə unutmuşlar. Allah hər şeyə şahiddir və hazırdır”. (“Mücadilə” 6).

 

Quran ayələrini araşdıran zaman görmək olur ki, Qiyamətdə üç növ əməl kitabı olacaqdır. Bir kitab - vahid kitabdır. Bütün xəlq olmuşların əməlləri orada qeyd edilər. (“Casiyə” 28). Biri isə o kitabdır ki, hər bir ümmət üçün tənzim edilmişdir. (“Casiyə” 29). Üçüncüsü isə o kitabdır ki, hər bir insana məxsusdur. (“İsra” 13).

 

Bunu qeyd etmək lazımdır ki, əməl dəftəri - danışan bir kitabdır. Əməllər orada mücəssəm olar. Yaxşı əməllərin siması gözəl və pis əməllər isə çirkindir.

 

Əməl dəftəri bu dünyada olan zaman insandan gizlənər. Qiyamətdə Allah onu açar və qəflət pərdəsini aralayar. Yəni, əməlin mələkut siması zahir olar.

3. “Təfsiri-Nümunə”yə görə: “İnsan əməli insanın batininə təsir etdiyi kimi, xarici aləmə və fəzaya da təsir qoyar. Yaşadığı torpağa, səmaya təsir qoyar. Sanki onda həkk olar. Qiyamət günü pərdəsi aralanar və hər şey aşkar olar.

 

Bu üç nəzərdən Əllamə Təbatəbayinin nəzəri daha maraqlıdır. Belə ki, əməl dəftərinin insan nəfsi olduğunu iddia edir. Bu ayə həmin nəzəri isbat edir: “Bu, Bizim siz(in əməlləriniz)ə qarşı haqq və doğru danışan kitabımızdır. Çünki Biz sizin etdiklərinizin üzünü köçürürdük (və ya Lövhi-Məhfuzdan köçürür və sizin əməllərinizlə tutuşdururduq)”. (“Caisyə” 29).

 

Quran ayələrinə görə, yaxşı əməl sahiblərinin əməl dəftəri sağ əlinə verilər. Pis əməl sahiblərinin isə sol əlinə.

Qiyamət günü olacaqların heç biri bizim üçün dəqiq və müəyyən deyildir. Ona görə də əməl dəftərinin keyfiyyəti və onu oxumağımız bizim üçün hələ də məchuldur. Edə biləcəyimiz tək şey - bu dünyadakı həyatımızı puç etməmək və əməl dəftərimiz üçün azuqə toplamaq və yaxşı əməllərimizin sayını artırmaqdır.

 

(Tebyan/ Deyerler.org)