Cənubi Qafqaz daim dünya və regional güclərin maraqlarının toqquşduğu bölgə olmuşdur. Cənubi Qafqaz dövlətlərinin öz aralarında və regionun üç əsas iştirakçısı olan Rusiya, Türkiyə və İran arasında münasibətlərinin çoxşaxəli və birmənalı olmaması Cənubi Qafqazın stabillik və əməkdaşlıq regionuna çevrilməsi yolunda əhəmiyyətli dərəcədə çətinliklər yaratmışdır.

Xüsusən 2008-ci ilin avqust müharibəsi göstərdi ki, BMT, ATƏT, MDB kimi heç bir effektivliyi, təsir mexanizmi olmayan, etibarını itirmiş təşkilatların böhranının fonunda Cənubi Qafqaz və Orta Asiyada regional təhlükəsizlik  hər şeydən öncə bölgədə ənənəvi oyunçular sayılan Rusiya, İran və Türkiyə arasındakı qarşılıqlı münasibətlərdən asılıdır. Məhz buna görə geniş alyanslar deyil effektiv üçtərəfli, ikitərəfli müqavilələr əsasında və Qərbin Qafqaza birbaşa təsirinin tədricən zəiflədilməsi şəraitində yeni təhlükəsizlik sistemi qurulmaqdadır.

Bunu biz hazırda regionun və ümumiyyətlə postsovet məkanının ən qanlı münaqişəsi olan  Qarabağ münaqişəsinin dondurulmuş, durğun fazadan yenidən qaynar mərhələyə keçməsində də görürük. Belə ki, məhz qarşılıqlı ikitərəfli razılaşmalar, ittifaqlar sayəsində Azərbaycan respublikası rəqibini neytrallaşdırmağı bacarararq 28 ildir Qarabağda Ermənistanın toxunulmazlıq mifini dağıdıb, işğal altında olan torpaqlarını düşməndən azad etmək üçün əks-hücum əməliyyatlarına başladı.

Regionda ikitərəfli ittifaqlara baxdıqda sırf maddi dəyərlərə, maraqlara bağlı olan, ötən əsrin hərbi  texnologiyasından kənara çıxmayan Ermənistan-Rusiya ittifaqından fərqli olaraq, ən müasir texnologiya əsasında silahlara sahib olmaqla yanaşı, ortaq dil, din, tarixin sınağından çıxmış qarşılıqlı etibara əsaslanan  dərin mənəvi özülü olan Azərbaycan-Türkiyə ittifaqı əlbəttə daha dayanıqlı və sarsılmaz görünür.

Regionda xüsusən Türkiyənin təsirinin güclənməsinə qarşı qısqanclıqla yanaşan, Ermənistanın blokadasının yarılmasında ona yaxından kömək olan İranın mövqeyi isə hər zaman ziddiyyətli olmuşdur.  Sentyabrın 27-də Azərbaycan ordusunun əks hücuma keçməsindən sonra İran ərazisindən Ermənistana hərbi avadanlıq, silah getməsi xəbərləri həm Azərbaycan respublikasında, həm də İranın Azərbaycan türkləri yaşayan vilayətlərində böyük etiraza səbəb oldu və bu etirazlar fonunda biz İran rəsmilərinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiklərini söylədikləri bəyanatları eşitdik.

Qarabağın bir qarışını belə düşmənə verməyəcəyini dəfələrlə bəyan edən, problemin hərbi yolla həllini gündəliyindən heç vaxt çıxarmayan Azərbaycan üçün Ermənistan rəhbərliyinə Nikol Paşinyan kimi naşı, qlobal, regional siyasətdən anlayışı olmayan birinin gəlməsi çox əlverişli oldu.  

Soros fondunun (Rusiyada fəaliyyəti qadağan edilib) birbaşa dəstəyi ilə, Rusiya əleyhinə şüarlar səsləndirən kütlənin çiyinlərində Moskvanın narahat baxışları altında hakimiyyətə gələn Paşinyan qısa müddət ərzində özünü etibarlı tərəfdaş olmadığını, danışıqlardan qaçmağa çalışan lider kimi göstərdi. Məhz onun hakimiyyəti dövründə Ermənistanda Rusiya bazalarının bağlanması haqqında şüarlar səngimədi, Rusiyaya yaxın siyasətçilər və iş adamları təqib edilməyə başlandı.

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevə “daxildə vəziyyət ağırdır, oradan-buradan məni sıxırlar, mənə vaxt verin, mən bu məsələni həll edəcəyəm, mən yeni fikirlərlə gəlmişəm. Mən keçmişdə nə olub hamısının üstündən xətt çəkmişəm, imkan verin, vaxt verin.” deyə xahiş edən  Paşinyanın daha sonra “Qarabağ- Ermənistandır- nöqtə” bəyanatı əslində onun və rəhbərlik etdiyi dövlətinin sonunun başlanğıcı oldu. Azərbaycan bu əlverişli vəziyyətdən, strateji müttəfiqlər arasında olan ziddiyyətlərdən çox məharətlə istifadə etdi. Ona “Qarabağ- Azərbaycandır! və Nida işarəsi!” cavabını verən prezident İlham Əliyevin daha sonrakı siyasi gedişləri və bu gedişlərin məntiqi nəticəsi olaraq Azərbaycan ordusunun 27 sentyabr əks-hücum əməliyyatının başlanması Azərbaycan tərəfinin bunu Ermənistanın baş naziri Paşinyandan fərqli olaraq populizm, şou xətirinə demədiyini göstərdi.

Əzim Heydərov

Bakı Dövlət Universiteti

Qafqaz xalqları tarixi kafedrasının müəllimi