Almaniyanın yeni hökuməti, çox güman ki, ölkənin silahlı qüvvələrini modernləşdirməyə və NATO-ya dəstək verməyə davam edəcək. Bu arada gələcək xarici işlər naziri Annalena Berbok Çinə qarşı sərt mövqe tutacağını açıqlayıb. Eyni zamanda, hakim koalisiyadakı ziddiyyətli parçalanmanı nəzərə alsaq, Berlinin Moskva və Pekinlə kompromis tapmağa çalışan Angela Merkelin kursundan çıxa bilib-bilməyəcəyi tam aydın deyil.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə “The Times” nəşri yazır. Qəzet yazır ki, əgər 25 il əvvəl “Simpsonlar”dan olan bağban Villi fransızları “qorxaq qurbağapərəstlər” adlandırmışdısa, indi o, müasir almanlar haqqında heç də tərifli tonda danışmazdı.
NATO müttəfiqləri, xüsusən də ABŞ uzun müddətdir ki, Almaniyanın müdafiə üçün kifayət qədər vəsait ayırmaq vəzifəsini yerinə yetirməməsindən şikayətlənir. Həqiqətən də, bəzi beynəlxalq təlimlər zamanı hərbçiləri bir tankın lüləsini süpürgə çubuğu ilə əvəz etmək məcburiyyətində qalan və texnologiya çatışmazlığından ciddi əziyyət çəkən alman silahlı qüvvələri uzun müddət gülüş obyektinə çevrildi.
Xarici siyasət məsələlərinə gəlincə, Almaniya hökumətinin tənqidçiləri Berlinin Rusiya və Çinə incə yanaşmasını alman biznesinin maraqlarını qorumaq üçün uzaqgörən cəhd kimi qiymətləndirirlər. Eyni zamanda Böyük Britaniya və Polşa “Şimal axını-2” qaz kəmərinə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Almaniyanın icazəsi ilə Avropanın tam mərkəzinə sancdığı geosiyasi rıçaq kimi baxır.
Olaf Şolts və onun Sosial Demokrat Partiyası (SDP) sentyabr ayında bundestaq seçkilərində qalib gələndə bir çox müşahidəçilər ən pisini gözləyirdi: ehtiyatlı Merkel ruhlu siyasət və radikal pasifizm və ABŞ-a etimadsızlıq arasında çabalayan koalisiya daxilində parçalanma. SDP-nin sol qanadı daha əvvəl ABŞ-ı Almaniyadan soyuq müharibədən bəri orada olan 20-yə yaxın nüvə başlığını çıxarmağa çağırmışdı. Sosial demokratların yeni partnyoru Yaşıllar Partiyası da “Nüvə Silahından Azad Almaniya” şüarı ilə kampaniya aparırdı.
Bununla belə, Şolts hökumətinin keçən həftə ortaya çıxan proqramı bu təhlükələrdən uzaq oldu. Amerikanın nüvə silahları yerində qalacaq və almanlar çox güman ki, onları daşıya bilən köhnə Tornado təyyarələrinin donanmasını əvəz edəcəklər. Almaniya ordusunu ən azı müəyyən qədər modernləşdirir. Koalisiya sazişi NATO-ya minnətdarlıqdan da yan keçmir. Eyni zamanda müdafiə büdcəsində spesifiklik az olsa da, xarici siyasət məqsədlərinə ÜDM-in 3%-ni xərcləmək öhdəliyi var. Üç hakim partiya da Çinlə bağlı siyasətlərini ABŞ-la koordinasiya etməyi öhdəsinə götürüb.
Bu həftə Yaşıllar Partiyasının həmsədri və gələcək xarici işlər naziri Annalena Berbok bunun praktikada necə görünə biləcəyini göstərərək Çinə barışmaz bir siqnal göndərdi: Almaniya nəinki 2022-ci ildə Pekində keçiriləcək Qış Olimpiya Oyunlarının beynəlxalq boykotuna qoşulmağa hazırdır, həmçinin Aİ-ni Çin hökumətinə qarşı mübarizə aparmaq üçün onun iqtisadi gücündən istifadə edəcəyinə inandırmağa çalışa bilər. "Biz avropalılar real əhəmiyyətimizi kiçiltməməliyik. Biz dünyanın ən böyük bazarlarından biriyik. Sintsyan kimi məcburi əməyin çox olduğu bölgələrdən mal qəbul etməkdən imtina etsək, bu, Çin kimi ixrac yönümlü bir ölkə üçün böyük problemə çevriləcək. Biz avropalılar vahid bazarımızdan rıçaq kimi istifadə etməkdə daha fəal olmalıyıq”, - deyə o, bəyan edib.
Hətta Almaniyanın xarici siyasətinə şübhə ilə yanaşan analitiklər də Berbokun bu bəyanatından təsirləniblər. Onların təəccübü haqlıdır: Berlin onilliklər ərzində Wandel durch Handel (ticarət vasitəsilə dəyişiklik) yanaşmasının tərəfdarı olub. Bu da Berlinin Çin kimi ticarət tərəfdaşları ilə iqtisadi əlaqələrinin sonda onların daha çox Almaniyanın özünə oxşamasına gətirib çıxaracaq.
Lakin Merkel və onun sələflərinin izlədiyi bu siyasət ciddi dəyişikliklərə deyil, ticarətin artmasına səbəb oldu. Şoltsun rəhbərlik etdiyi yeni koalisiya Pekinə qarşı nəzərəçarpacaq dərəcədə sərt mövqe tutdu - ən azı kağız üzərində. Xüsusilə, blokun proqram sənədində Çin “sistemli rəqib” kimi təsvir edilir; sənəd həmçinin Çinin insan haqları pozuntularını pisləyir və Tayvana dəstək sözlərini ehtiva edir.
Bu kontekstdə Hertie məktəbinin təhlükəsizlik siyasəti üzrə eksperti Benjamin Tallisin fikrincə, Berbokun bu cür barışmaz ritorikası “sıçrayış” ola bilər. "Bu gözəldir. İndi getdikcə daha çox deyilir ki, Wandel durch Handel (ticarət vasitəsilə dəyişiklik) yalnız “Wandel” komponentinin üstünlüklərinə diqqət yetirsək, işləyə bilər. Bununla belə, indiyədək diqqət “Wandel”ə deyil, Handelə yönəlib. Mən həqiqətən ümid edirəm ki, Berbok və Şolts xarakter nümayiş etdirəcək və əhəmiyyətli irəliləyiş əldə etmək üçün bu rıçaqlardan istifadə edəcək", - deyə Benjamin Tallis bildirib.
Əlbəttə ki, belə kurs dəyişikliyi Almaniyanın bir çox müttəfiqlərini sevindirərdi. Uzun illər qonşuları onun həm Aİ-nin lideri, həm də dünya səhnəsində önəmli oyunçu olacağına əminliklə ümid edirdilər. Xüsusən də Polşanın keçmiş xarici işlər naziri Radoslav Sikorski bu haqda belə demişdi: “Mən Almaniyanın gücündən çox onun hərəkətsizliyindən qorxuram”.
Birləşmiş Ştatlar üçün Almaniya Avropada nüvə arsenalının yerləşdirilməsi üçün sadəcə əlverişli yer deyil. Amerikalılar üçün Almaniya ABŞ-ın Avropa, Yaxın Şərq və Şimali Afrikadakı hərbi əməliyyatlarını dəstəkləyən əsas kommunikasiya və logistika mərkəzidir. Bayden administrasiyası da hesab edir ki, Almaniya Avropanın müdafiəsində daha fəal iştirak edə bilər ki, ABŞ Şərqi Asiyaya daha çox diqqət yetirsin.
Bununla belə, indiyə qədər nə Almaniya hökuməti, nə də Almaniya ictimaiyyəti ölkənin böyüklüyünə və beynəlxalq öhdəliklərinə uyğun gələn rolu öz üzərinə götürməyə çox həvəsli deyil. Xüsusilə keçən il aparılan sorğulardan birinə görə, almanların 60%-i ölkənin silahlı qüvvələrinin hücuma məruz qalan NATO müttəfiqini müdafiə etmək üçün göndərilməməli olduğuna inanır. Digər bir sorğu göstərdi ki, almanların 82%-i ABŞ və Çin arasındakı rəqabət kontekstində Almaniyanın neytrallığının tərəfdarıdır.
Bəzi ekspertlər Şoltsun vəziyəti dəyişə biləcəyinə inanmırlar. Məsələn, Merkeli götürək: o, 2005-ci ildə vəzifəyə başlayanda Çinə qarşı daha sərt xətt tutacağını bildirmiş və hətta Dalay Lama ilə görüşmüşdü. Lakin Pekin belə siyasətin onun hökuməti üçün cavabsız qalmayacağı ilə hədələdikdən sonra Merkel geri çəkilməyə məcbur oldu. Yeni xarici işlər naziri ilə bağlı da oxşar narahatlıqlar var. Berborkun bütün cəsarətli təşəbbüslərinə baxmayaraq, SDP-nin ehtiyatlı açıqlamalarından sonra əslində onun rolunun ikinci dərəcəli olacağı ortaya çıxa bilər. Üstəlik, koalisiyadakı kulis danışıqları ilə tanış olan mənbənin fikrincə, ola bilər ki, Berbok ehtiyat kürsüdə özündənrazı otursa da, Şolts ümumiyyətlə Merkelin kursunu davam etdirərək Rusiya və Çinlə köhnə barışdırıcı ritorikaya sadiq qalacaq.
Digər ekspertlər Şoltsun koalisiyasında üç çox fərqli partiya arasında ideoloji parçalanma perspektivindən narahatdırlar. Üstəlik, hətta onun öz SDP üzvləri də bir sıra məsələlərdə tez-tez fərqli fikirlərə malikdirlər. Baxmayaraq ki, bu gərginlik seçkilərdə qələbə ilə azaldılsa da, bal ayı bitdikdən az sonra bu fikir ayrılıqları yenidən daxili münaqişəyə çevrilə bilər. Tallis də bu narahatlıqları bölüşür. Onun fikrincə, gələcək hökumət həddindən artıq ciddi ziddiyyətlərdən əziyyət çəkir, buna görə də o, ABŞ və onun tərəfdaşlarının etibarlı müttəfiqinə çevrilə bilməyəcək.
Bu arada Almaniyanın özü də son illərdə nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişib. 2015-ci ildən bəri onun hərbi xərcləri tədricən ÜDM-in təxminən 1,6%-nə çatıb. Fransızlar Malidəki kontingentini çıxarmağa başlayanda Böyük Britaniya kimi, Almaniya sülhməramlıları da oranı tərk etdi. Eyni zamanda alman əsgərləri Əfqanıstanı tərk etsələr də, bu addımı həvəssiz atdılar.
Simvolik dəyişikliklər də var. Cəmi bir neçə həftə əvvəl Berlin Əfqanıstandan qayıdan alman qoşunlarının şərəfinə məşəl paradı keçirdi; bu, qədim Prussiya ənənəsidir, lakin onun Üçüncü Reyxin həyasız və iddialı ruhunu xatırlatması o qədər də xoş assosiasiya doğurmadı. Eyni zamanda bir müddət əvvəl bundesver avtobus dayanacaqlarında və metro stansiyalarında ordu sıralarına qoşulmağa çağıran vərəqələr asmağa başladı. Ötənilki vəziyyətə görə almanların 57%-i NATO haqqında müsbət fikirdə idi.
Bununla belə, Şolts və tərəfdaşlarının Merkelin kursunu həqiqətən davam etdirib-etdirməyəcəyinə dair şübhələr hələ də güclü olaraq qalır. Bu, əsasən həm Çinlə son müqavilələr, həm də “Şimal axını-2” mövzusu ilə bağlıdır. Sonuncuya gəlincə, qaz kəmərinin adı koalisiya sazişində qeyd belə olunmayıb. Eyni zamanda qazın qiymətinin və enerji tələbatının artması fonunda “yaşılların” layihənin əngəllənə biləcəyinə dair ümidləri tükdən asılı vəziyyətə düşüb. Başqa sözlə, iqtisadi maraqların sərt reallığı nəcib idealları üstələyərək arxada qoyur.
Miraslan
