İctimai Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri, tanınmış hüquqşünas və politoloq İlqar Altay Moderator.az-a açıqlamasında son vaxtlar bəzi iş adamlarının həbsinə münasibət bildirib. İ.Altayın məntiq və müqayisələrlə zəngin mülahizələrini oxuculara təqdim edirik:
“Azərbaycanda bir sıra iş
adamlarının son həbs dalğası doğrusu, ictimaiyyət üçün gözlənilməz oldu. Mən
deyərdim ki, əksər insanlarımız üçün şok təsiri bağışladı. Bu sahibkarlar ölkə
özəl iqtisadi sektorunun iri sahələrini idarə edirlər. Adi insanların təsəvvür
edə bilməyəcəyi qədər milyon və milyardlarla həcmdə iş görən tutarlı biznesmen
hesab edilirlər. Səviyyə
və imkan baxımından "topdağıtmaz" hesab
edilirdilər.
Digər tərəfdən, o da məlumdur
ki, hakimiyyət nəzarəti bizim ölkədə güclüdür, hərtərəflidir. Səviyyəsiz və
necə deyərlər, həlləm-qəlləm adama bu dərəcədə işgüzar şərait yaradılmaz. Dövlət
özü maraqlıdır ki, bütün sivil inkişaflı dünyadakı kimi özləl sektor vicdanlı və
bacarıqlı sahibkarlar hesabına iqtisadi sahənin yükünün çox hissəsini üzərinə
götürsün, ümumi inkişafa xeyir versin. Bu saat suyu üfürə-üfürə içən, adi bir
serjant vəzifəsinə işə götürdüyü şəxsi min bir cür yoxlamadan keçirən hakimiyyət
on milyonlarla manatı, bu cür bahalı
iş və layihələri firıldaq keçmişli insanlara necə etibar edib? Necə olub
ki, ölkəsinin imici üçün əlindən gələni etməyə çalışan hakimiyyət Bakı Avropa
Oyunları ərəfəsi bu cür skandallı həbslər aparmağa məcbur qalıb?
Bu ətrafdakı neçə günlük
qalmaqallı proseslərin təhlili bunu göstərir: bir sıra insanlara özəl sektorun
inkişafı naminə geniş sahibkarlıq fəaliyyəti üçün etimad göstərilib, həmin
insanların bir qrupu sahibkar donuna girmiş fırıldaqçı-dələduz cıxıb, digərləri
isə iş adamları olsalar belə, tamahlarını boğa bilməyib, bu qədər etimaddan başları
gicəllənib, cəzalanmayacaqlarına, ölkənin sərvət içində üzdüyünə və bu baş
qarışıqlıqda hər şeyin buraxma, başlı-başına mümkünlüyünə arxayın olub, külli
miqdarda mənimsəmə törətmişlər. Düşünmüşlər ki, təki siyasi hakimiyyətə rəqib
olma, müxalifətlə əlaqədə qurma, başını aşagı sal, öz işində ol və qalan nə istəyirsən
et, get kef elə! Başa düşməyiblər ki, dövlətin qılıgına girib, aldadıb
milyonlarını oğurlamaq, ölkədə iqtisadi sarsıntı yaratmaq siyasi hakimiyyətə qarşı qatı ekstremist olmaq
deməkdir. Və bunların ölkə iqtisadiyyatına, dövlətə vurduğu ziyan nə qədər
böyük və nə qədər son həddə çatmış imiş ki, görüləcək hüquqi əks-tədbirləri
Avropa Oyunlarından sonraya, yəni bir ay belə, təxirə salmaq mümkünsüz olub”.
İ.Altayın bildirdiyinə
görə, baş verənlər bəzi işbazların onlara göstərilən etimaddan sui-istifadə
etdiyini göstərir: “Təəssüflər olsun ki, zaman göstərdi ki, sahibkarlığa
yaradılan müsbət şəraitdən istifadə edən bəzi qeyri-səmimi işbazlar
iqtisadiyyatımızın böyük həcmli sferalarına dürtülə bilmişlər. Planlı surətdə
maliyyə fırıldaqları törədib müxtəlif mənimsəmələr hesabına ölkənin maliyyə-bank
və digər iqtisadi sistemlərinə külli miqdarda ziyan vurmuşlar. Düşünürəm ki,
bir qədər dərindən aparılacaq istintaq araşdırmaları zamanı həmin möhtəkir
işbazların minlər, bəlkə də yüzminlərlə sadə vətəndaşımıza vurduğu ziyanlar da
ortaya çıxacaq. Qətiyyən inkar etmək olmaz ki, yuxarıları aldatmağa “hünər”
tapmış bir kimsə aşagıları aldatmaqdan, sadə, sıravi insanların vəsaitlərini mənimsəməkdən
vaz keçsin. Ola bilməz ki, azacıq bilik, qabiliyyət, beyin tutumu potensialına
malik insan birdən-birə hədsiz var-dövlət və fəaliyyət meydanına yiyələnmiş
halda “müvəffəqiyyətdən” başı gicəllənməsin və öz davranışı ilə ölkənin, cəmiyyətin
müxtəlif sferalarında özbaşınalıqlar törətməsin.
Bu başabəla
"sahibkarların" hansısa dairələrdə məmur himayədarları belə olubsa, əminəm
ki, onları da bu işbazlar bacardıqca aldadıblar. Üstəlik, onları zəmanətlərilə
birlikdə dövlət və rəhbərlik qarşısında pis vəziyyətdə qoyublar. Bilirsiniz, dələduzluq
özü bir ictimai xəstəlikdir, maniyadır ki, anındaca tutma tutdusa, ehtiras gəldisə, bu hal digər
qorxu və məsuliyyət hissini üstələyir. Bu xəstələr üçün müqəddəs heç kim və heç
nə ola bilməz. Nə vətən, xalq, nə partnyor, nə də ki, himayədar. Araşdırma
praktikamda şahidi olmuşam ki, professional dələduz “sənətkar” öz ehtirasını
saxlaya bilməyib və hətta, polis rəisini aldadıb, inandırıb, bahalı maşınını
götürüb, satıb aradan çıxıb. Sonra tapılıb, tutulub, 8 il iş alıb. Sonra da...
8 il işi şərtiyə çevrilib və azadlığa buraxılıb... Buraxılan kimi yırtıcılığını
davam etdirib, vətəndaşlara yenidən külli miqdarda ziyan vurub, yenidən
tutulub, yenidən 10 il iş alıb. Indi, vay o halda ki, bu xiffətli insanlara
inanılıb, 10 və 100 milyonlarla miqdarda vəsait, 100 milyon və hətta,
milyardlarla həcmdə layihələr etimad edilir!
Məsələ də orasındadır ki,
bu cür adamların əli çox yerə, çox səviyyəyə çatır. Belələri ilə aşağıdan
tutmuş, yuxarılaradək nədənsə, daha asan kontakta girilir. Fikir versəniz, məsələn,
eyni bir mənzili, ya maşını yaramaz birisindən daha rahatlıqla alırlar nəinki,
vicdanlı təmiz insandan. İmkanlı insanlarımız elə bil ki, düzgün və qaydalı
insanlarla kontaktdan, iş birliyindən, alış-verişdən çəkinirlər. Bilirlər ki,
filankəsin 10 manatlıq mülkünün üstünə aradakı “işbaz” 5 manat da qoyub ona
satır, amma buna razıdır, təki mülk sahibi olan doğru düzgün insanla kontakta
girməsin. Bu bizim, bu gün fırıldaqçı və dələduzlara meydan verib, onların ölkədə
tüğyan etməsinə şərait yaradacaq dərəcədə təəccüblü ictimai problemimizdir. Və maraqlıdır, bu pataloji sindrom siyasi,
ictimai, incəsənət, təhsil, tibbi və sair sahələrimizdə də varmı?”
İ.Altay dövlətin
milyonlarını mənimsəyən şəxslərin ciddi şəkildə cəzalandırılacağına əmin
olduğunu qeyd etdi: “Bəzi insanlara təbii ki, ölkə iqtisadi inkişafına töhvə
vermək ümidilə o cür böyük layihələri etibar etmək risklidir. Görün, məsuliyyət
hissini gərək nə qədər itirəsən ki, dövlətin bankının 57 milyon manat borcunu
qaytarmaq üçün deyəsən ki, 100 milyon daha versin, aparım işlədim ki, sonra 57-ni
qaytarım! Çoxları düşünər ki, bu adam düşünərəkdən qəsdən zarafat edir, bəlkə də
bankı ələ salır. Əslində isə, bu adam heç zarafat etmir, sadəcə ehtirasdan
fikirləri, düşüncəsi korlanıb. Ona elə gəlir ki, bu, belə də olmalıdır, bu
absurdluq bir normadır onun üçün. Bəlkə də ona göstərilmiş artıq inam, etimad,
verilmiş geniş meydan onu bu hala çıxarıb. Və qəribə də burasıdır ki, bu adam
bu durumla hələ, 100 milyardlıq layihə həyata keçirir! Təxminən, Rusiya
Federasiyasının iki illik hərbi büdcəsi qədər!!
Heç şübhə yoxdur ki,
hakimiyyət bu cür, külli miqdarda mənimsəmə faktlarını, maliyyə xəyanətini
bağışlamayacaq, dövlətin və dövlətçiliyin sarsıdılmasına imkan verməyəcək. Təbii
ki, hüquq-mühafizə orqanları mənimsənilmiş vəsaitlərin qaytarılmasını və
günahkarların cəzalandırılmasını təmin edəcək. Ancaq burada itirilmiş bir şey
var ki, onun yerini doldurmaq çətin olacaq. Bu, nədir?
Biznesmen, sahibkar, iş
adamı olmaq xüsusi bacarıq, qabiliyyət və zəhmət tələb edən sahədir. İdman, incəsənət,
siyasət sahələri kimi. Hər alim, siyasətçi, hüquq-mühafizə işçisi və ya ki, həkim
gəlib yaxşı biznesmen ola bilməz. Elə professor var ki, iri-iri biznesmenlərə
biznesdən mühazirə oxuyur, amma cıxıb bayırda bir dükan işlədə bilmir. Dünyada
iki sahəyə: biznes və siyasət məkanına girmək üçün heç bir diplom tələb edilmir
və ya şərt qoyulmur. Qapılar hamı üçün açıqdır, girmək asandır. Amma orada nə
yer tutmaq və ya sonradan oradan nə cür çıxmaq böyük problemdir. Çünki bu məkanlar
yalnız təbii istedadı tanıyır və şöhrətli olduğu qədər də amansızdır”.
İ.Altay bütün sahələrdə
olduğu kimi iqtisadi sektorda da vicdanlı və dürüst insanların fəaliyyət göstərməsinin
vacibliyini vurğuladı: “Hər bir ölkənin, xalqın içərisində xüsusi bacarıqlı
seçmə insanlar var ki, yalan və fırıldaq yapmağa ehtiyacı olmadan, öz şəxsi qabiliyyəti hesabına böyük sahibkara,
biznesmenə çevrilə bilər. Həm özünə və həm dövlətinə böyük xeyir gətirə bilər.
Amma bəzən bir ölkədə həmin sağlam şərait olmadıqda, həmin potensiallar
sıxılır, əriyir və ya başqa bir ölkəyə gedib çalışmağa məcbur olur. Onlarınsa
yerinİ, ədalətsiz bir mühitin nəticəsi olaraq, layiqsiz və yalançı
"sahibkarlar" tutur. Nəticədə xalqın milli burjuaziya deyilən vacib,
qiymətli təbəqəsi zədələnir, ləkələnir.
İndi, gəlin hesablayaq
ki, bu gün iqtisadi sektorumuzda aşkar olunan yalançı, qurama
"sahibkarların" tutduğu yerlərin hesabına nə qədər istedadlı,
vicdanlı, xeyirxah iş adamlarımızı itirmişik?! Bu itkilər olmasaydı, bizim
ümumi iqtisadiyyatın qeyri-neft sektoru hansı inkişaf tempində olardı? Və iqtisadiyyatın
dünyaya hakim kəsildiyi müasir dövrdə siyasi, ziyalı, incəsənət, idman elitalarımızla
müqayisədə bu gün milli burjuaziya elitamız nə səviyyədədir və kimlərdən ibarətdir?
Ümid edək ki, bu son
sarsıdıcı mənfi maliyyə təzahürləri ölkədə yeni iqtisadi islahatlar dövrünün
başlangıcı olar. Həyatda bəzən, mənfi, arzuedilməz hadisə müsbət dəyişikliklərin
səbəbi ola bilir. Necə ki, deyirlər, səbəb Allahdandır”.