Keçmiş xarici iqtisadi əlaqələr naziri Qüdrət Quliyev Moderator.az-a açıqlamasında son dövrlər "titrətmə azarına tutulmuş" neft qiymətləri və 27 noyabrda OPEK ölkələrinin dünyanı lərzəyə gətirən neft qiymətlərini nizamlamaqla bağlı mümkün qərarlarını şərh edib:

"Bu həftə, son dörd ildə ilk dəfə olaraq, OPEK-in neft səbətinin məzənnəsi bir barell üçün 80 dollardan da aşağı düşməklə yadda qaldı. OPEK üzvlərinin əksəriyyəti (mətbuata sızan məlumatlara əsasən) güman etmir ki, bu rəqəm 75 dollar/barrel səviyyəsindən aşağı düşə bilər. OPEK rəsmilərinin dili ilə desək, əgər qiymətlər dünya bazarlarında 70 dollar/barrel həddinə düşərsə, bu onlar üçün əsl panika olacaq, günün günorta çağı çaxan ildırım kimi... 

Bu da danılmaz faktdır ki, müasir dünyanın nəhəng neft kartelini dünya yanacaq bazarlarındakı qiymət konyukturası ən son anda narahat etmiş olur. Bu o demək deyil ki, OPEK dünyanın iqtisadi mənzərəsini öyrənmir-analiz etmir və ya dünya iqtisadi böhranını nəzərindən qaçıracaq dərəcədə sadəlöhv ola bilər. Əksinə, OPEK - in bu sahədə böyük təcrübəsi və geniş imkanları mövcuddur. Amma tarixən belə olub ki, OPEK ölkələri dünyanın iqtisadi inkişaf tendensiyalarını, bazarda yaranan istehlak tələbatını daim qulaq ardına vurmağa daha çox üstünlük veriblər. Hər zaman məqsəd”“daha çox zaman udmaq və daha çox gəlir əldə etmək olmuşdur. İndi də hadisələr OPEK üçün ənənəvi olan məcrada davam edir.

Bir şey tam aydındır ki, əgər neftin qiyməti 75 dollar/bir barrel həddindən də aşağı düşmüş olsa, OPEK istər-istəməz öz neft hasilatı kvotalarını dəyişməli-azaltmalı olacaq. Bu günlərdə Vyanada kartelin bir-neçə məsul vəzifəlisi də öz çıxışlarında hasilat və qiymət kvotasının dəyişicəyinin labüd ola biləcəyini vurğulamışdılar.  

OPEK ölkələrinin neft kvotalarının müzakirəsi ilə bağlı geniş miqyaslı növbəti iclası 27 noyabr, 2014-cü il tarixdə Vyanada keçiriləcək. Son illərdə neft satışında 100 dollar/bir barrel qiymətlərə öyrənmiş kartel ölkələri üçün cari vəziyyət çox acınacaqlıdır və onlar istər-istəməz yeni hasilat və qiymət kvotalarını qəbul etməyə məcburdurlar.

Kvotaların azaldılması cəmdə dünya neft hasilatının 40% dən çoxunu verən OPEK ölkələri üçün və təqribən bu hasilatın 12%-ni verən Rusiya Federasiyası üçün təsirsiz keçməyəcək. 

Neft qiymətlərinin hədsiz sürətlə aşağı düşməsində yüksək inkişaf etmiş və eyni zamanda neftin ən iri istehlakçısı olan ölkələrin, xüsusilə də dünya neft istehlakının təqribən 20% -nə malik olan ABŞ-ın və həmin istehlakın təqribən 13%-nə sahib çıxan Çin Xalq Respublikasının rolu az olmamışdır. 

ABŞ hər zaman öz iqtisadiyyatında və dünya iqtisadiyyatında böhranlar yaşanarkən daxili neft ehtiyatlarından istifadə etməyə üstünlük verir. Güman etmək olar ki, bu dəfə də bu sxem işə düşmüşdür və dünya neft bazarına və neftin qiymətlərinə öz “töhfəsini” vermişdir. Təsəvvür edin ki, ildə 820”“850 milyon ton neft istehlak edən bir ölkənin birdən-birə daxili ehtiyyatları hesabına neft idxalını azaltması nə qədər təsiredici amildir. 

O biri tərəfdən, iqtisadi böhran nəticəsində son bir neçə ildə ABŞ daxili bazarında neftin istehlakı xeyli aşağı düşmüşdür. Məsələn, ABŞ-da 2010-cu ildə 847.4 mln. ton neft istehlak edilirdisə, 2013-cü ildə bu rəqəm birdən-birə 819.9 mln. tona qədər azalmışdır. Gündəlik olaraq təqribən 18-19 milyon barrel neft istehlak edən və bu istehlakın 23%-24% -ni idxalın hesabına təmin edən nəhəng dünya iqtisadiyyatına malik bir ölkədə baş verən istehlak azalması tendensiyasının neftin dünya qiymətlərinə təsir etməsi təbii və birbaşa amil kimi qəbul edilməlidir.

Dünya bazarında neft hasilatı və satışı ilə məşqul olan ən iri və transmilli şirkətlər də məhz Birləşmiş Ştatlara məxsusdur. Bu şirkətlərin istənilən halda neftin qiymətlərinin kəskin şəkildə aşağı düşməsində maraqlı olmaları absurddur. Heç olmasa bir də ona görə ki, əgər ABŞ qiymət düşməsində maraqlı olsaydı  daha ucuz neftdən daha çox bəhrələnə biləcək Çin üçün, özünün bir nömrəli geosiyasi rəqibi üçün geniş imkanlar yaratmış olardı.   

Doğrudur, ümumilikdə dünya neft istehlakının 20 faizindən çoxunun həzm edildiyi Çin (13%), Yaponiya (5.3%), Hindistan (4.2%) kimi ölkələrdə son 3-4 il ərzində neft istehlakı nəinki azalmamışdır, əksinə xeyli artmışdır. Məsələn, 2010 cu ilə qədər təqribən 390 milyon ton neft istehlak edən Çində neft istehlakı davamlı artaraq 2013-cü ildə 484 milyon həddinə çatmışdir, yəni 96 milyon ton daha çox olmuşdur.

Həmin dövr ərzində Yaponiya üzrə bu rəqəm 202.2 mln. tondan 218.2 mln. tona (16 mln.ton), Hindistan üzrə isə 152.6 mln.tondan 171.6 mln. tona (19 mln.ton) qədər artmışdır.

Bu gün dünya neft bazarında baş verən qiymət böhranı təbii amil kimi qəbul olunmalıdır. Bunun köklərini ilk növbədə təklif və tələbat arasında yaranmış disproporsiyada axtarmaq lazımdır. Neft ixracatçısı olan və iqtisadiyyatı əsasən neftin hasilatı və satışından asılı olan ölkələr üçün neftin bir barrelinin satış/ixrac qiymətində birdən-birə 20-30 dollara qədər azalma baş verməsi isə çox acınacaqlı hal olacaqdır.         

Amma tarix göstərir ki, neftin qiymətləri bəzən heç bir analizə sığmır. Bazar iqtisadiyyatının çox sehrbaz və gözə görünməyən əlini də nəzərdən qaçırmaq olmaz. Neftin qiymətinin yeni il ərəfəsində 75 dollar/barrel həddinə düşəcəyi sözsüzdür. OPEK-in 27 noyabr Vyana görüşündə qəbul ediləcək qərar da dünya neft bazarında hadisələrin necə davam edəcəyinə böyük təsir göstərəcək. Hər halda qiymətlər 2015 ”“ ci ilin yaz aylarına kimi düşməkdə davam etmək tendensiyasına malık olacaq. Sonrasını zaman göstərər..."