Avtomobillərin texniki baxışının başa çatması ilə müvəqqəti canlanma yaranan icbari sığortada da vəziyyət yenə əvvəlki kimi sabitləşib. Son iki həftədə xeyli avtomobil sığortalanıb. Lakin apardığımız araşdırmalar sübut edir ki, sürücülərin əksəriyyəti icbari sığortanı dəstəkləmir, buna dövlət yol polisi qarşısında bir öhdəlik kimi baxır və əməl edirlər. Sürücülərin çoxu sığorta şirkətlərinə də güvənmirlər. Bundan başqa, hadisələrin Dövlət Yol Polisində (DYP) qeydiyyata alınması və işin son nəticədə məhkəməyə getməsi də onların bu işə marağını azaldır. Sürücülər daha çox problemi öz aralarında həll etməyə üstünlük verirlər. 

Sığorta agenti V.Bədəlovun fikrincə, avtomobillərin icbari sığortasında mükəmməl qanunlar yazılsa da, bəzi islahatlara ehtiyac var. Cənab Bədəlovun gəldiyi qənaət belədir ki, yol nəqliyyat hadisəsində insan itkisi və ya xəsarət yoxdursa, DYP-nin müdaxiləsi və işin məhkəməyə qədər gedib çıxmasına da ehtiyac qalmamalıdır: "Bu, maliyyə itkisi olmaqla yanaşı, əlavə prosedurdur. Yol polisi əməkdaşı uzaqbaşı gəlib akt tərtib edə bilər ki, bu da sadəcə statistikanın qeydə alınması məqsədli olmalıdır. Çünki hadisə yerinə sığorta şirkəti gəldikdən sonra, hətta xəsarət varsa da zərərçəkənin müalicə xərclərini şirkət üzərinə götürür. Pulu verən odur. Qanunda qəza törədərkən cərimə normaları da müəyyənləşib. İşin məhkəməyə göndərilməsi əlavə prosedurlara yol açır və tərəflər üçün başağrısıdır. Burada hətta cəriməyə də ehtiyac yoxdur. Çünki qəza törədən qarşıdakı avtomobilə, ya da sürücü və sərnişinlərə ziyan verirsə, özünə də bu və digər şəkildə zərər dəyir. Sığorta qarşı tərəfin xərclərini ödəyir, qəza törədən isə özünə dəyən zərəri aradan qaldırır". 

Sürücülərin sözü bir olsa,  yol polisinin xəbəri olmaz 

Qaydalara görə sığorta hadisəsi zamanı dəyən ziyanın məbləği 1000 manata qədər olarsa və sürücülər hadisənin kimin törətdiyi barədə yekdil qərardadırlarsa, məhkəməyə müraciət etmədən bu iş sığorta şirkəti ilə həll edilə bilər. Amma əvvəlki yazılarımın birində DYP əməkdaşı və qeyri-peşəkar sığortaçının "vizual qiymətləndirməsi"nin müştərini məhkəməyə qədər necə sürüklədiyindən yazmışdım. 2500 manatlıq "qiymətləndirmə" sonda sığorta şirkətində 820 manata enmişdi. Və bu qeyri-peşəkar yanaşma səbəbindən də çoxları sığortalarını istifadə edə bilmirlər. Peşəkar sığortaçı düzgün qiymətləndirmə üçün servisə müraciət etməlidir. Amma burada da sürücülərin işini çətinə salan məqam var. Sığortaçı, yol polisi hadisə baş verdiyi anda çağırılır və sənədləşmə orada tərtib olunur. Qəza yerində servisi tapmaq mümkün deyil. Ona görə də rəsmiləşmə işləri DYP və sığorta edən tərəfindən başa çatandan sonra sığortaçı servisə müraciət edir, dəyən zərər orada hesablanır. Bu səbəbdən də dəyişiklik özünü o qədər də doğrultmur. Sığorta agenti deyir ki, sürücülərin hadisənin kimin törətdiyi barədə yekdil qərara gəlməsi bir qədər çətindir. Çünki bizdə qəza törədənlər çox vaxt onu etiraf etmir, günahı qarşı tərəfin üzərinə atmağa çalışırlar. Razılığa gəlmək mümkün olmadığından da işə polis qarışır. Dəyən zərəri hadisə yerinə gələn sığorta agenti də müəyyənləşdirməyə çalışır. Əgər o işinin mütəxəssisidirsə, onun və servisin qiymətləndirməsində böyük fərq olmamalıdır.  

Avtomobil servisləri sığorta şirkətlərini aldada bilməyəcəklər

Amma bu subyektivliyin aradan qaldırılması və dəyən zərərin yerindəcə dəqiq təyin olunması üçün yollar aranır: "Yol polisi zərər görən hissələri sığorta agentinin iştirakı ilə qeyd edir, qiymətləndirməni isə servis aparır. Servislər müxtəlif qiymətlər yazırlar. Şirkət isə pulu verən təşkilat kimi öz mənafeyini qorumaq məcburiyyətindədir. Real qiymət göstərməyən avtomobil servisləri o demək deyil ki, istədikləri vəsaiti sığorta şirkətindən ala biləcəklər. Hazırda avtomobil servis şirkətlərinin qiymətləri alınır, sistemləşdirilir. Markalar üzrə ölkədə avtomobil hissələri və görülən işin qiymət cədvəli müəyyənləşdirilir. Yaxınlarda ölkə üzrə vahid qiymətlər tətbiq olunacaq. Qəza olduğu halda artıq servisə getmədən də ilkin zərər müəyyənləşəcək. Bu da ilk növbədə kiçik qəzalar zamanı sürücülərin işinin polisə və məhkəməyə getməsinin qarşısını alacaq. Bununla yanaşı proses servislərin süni qiymət şişirtməsini də minimuma endirəcək. Artıq hər kəs istədiyi qiyməti tətbiq edə bilməyəcək. Ayda bir dəfə qiymətlər alınıb, sistemə vurulacaq. Hamı da qiymətləri görə biləcək. Hadisə yerində qiymət müəyyənləşməsindən sonra dəyən zərər nə artırıla, nə də azaldıla bilər. 

Hər nazirin bir sığorta təşkilatı var

Avtomobilin icbari sığortasının aparılmamasına görə sürücülərə tətbiq olunan cərimə məbləğinin artırılmasından sonra şirkətdə icbari sığorta yığımında fərq hiss olunmur. V.Bədəlov bunu sığorta şirkətlərinin çoxluğu ilə izah edir.  Hazırda sığorta bazarında 28 şirkət fəaliyyət göstərir. Deyir, hər sahədə olduğu kimi, burada da monopoliya var. Əslində əvvəllər "Azərsığorta" özü monopolist sayılırdı. Çünki əksər dövlət qurumları əmlaklarını burada sığorta etdirirdilər. Lakin hazırda şirkət özü monopolistlərin əlindən əziyyət çəkir: "Şirkətlərin sayının çox olması problem deyil. Əvvəllər 50-yə yaxın şirkət vardı, sonradan çoxu bağlandı, ya da bazardan sıxışdırılıb çıxarıldı. Hazırda şirkətlərin çoxu ayrı-ayrı məmurlara məxsusdur. Onların rəhbərlik etdikləri qurumlara daxil olan strukturlardakı bütün maşın-mexanizmlər, tikililər və avadanlıqlar özlərinə aid şirkətlərdə sığortalanır, ordan kənara çıxa bilməzlər. Monopoliya olan yerdə isə rəqabətdən danışmağa dəyməz. Sığortanın inkişafı üçün sağlam rəqabət olmalıdır. Güclü adamların himayə etdiyi sığorta şirkətlərinin işi "xod" gedir. Müəssisələrin yanğından icbari sığortası var. Lakin dövlət müəssisələri yenə hamılıqla sığortanı dövlət şirkətində deyil, hər kəs özünün nəzarətində olan sığorta şirkətlərində etdirir. Birinin cürəti varsa başqa şirkətə üz tutsun. Əslində belə olmamalıdır. Sığorta bazarında rəqabət şirkətlərin təklifləri ilə formalaşmalıdır. Ən güclü ən yaxşı təklif edən olmalıdır. Rəqabət odur ki, məsələn, mən kaskodan sığortalayıb 4 faiz xidmət haqqı müqabilində bütün hadisələrdən məsuliyyəti üzərimə götürürəm. Qoyun o biri şirkət 3.5 faizlə bütün hadisələrdən məsuliyyəti üzərinə götürsün və müştəriləri özünə cəlb etsin".

Ən yüksək riskə ən az ödəniş 

V.Bədəlov sığorta şirkətlərinə inamın az olması barədə deyilənlərlə razılaşmır: "Biz 6 ayda təkcə avtomobillərin icbari sığortası üzrə 8 milyon manata yaxın ödəniş etmişik. İcbari sığortadan sonra avtomobillərin kasko sığortasına maraq o qədər də yoxdur. Adamlar artıq məsuliyyət hiss edirlər, fikirləşirlər ki, qəza törədəndə özlərinin yox, ilk növbədə qarşı tərəfin zərəri qarşılansın. Kaskoda bir sıra qadağalar da sürücüləri bu sığorta növünə cəlb etmir. Məsələn, içkili olduğunuz zaman qəza törədərsinizsə, ya da hadisə avtomobilin texniki nasazlığından baş veribsə sığorta dəyən zərəri ödəməkdən imtina edir. İcbari sığortada isə bunların heç biri nəzərə alınmır, hadisə törənibsə zərər qarşılanır". Qeyd edim ki, bu il "Azərsığorta" ASC-nin sığorta "birka"sı üzərində şirkətin telefonunu görəndə çox sevindim. Bu barədə əvvəlki yazılarımda bir qeydim olmuşdu. Şirkət bir ara telefonlarını hətta müqavilədə də qeyd etməmişdi. İndiki addım böyük irəliləyişdir. Belə çıxır ki, ASC həqiqətən də məsuliyyətini dərk etməyə başlayır və müştərilərinə geriyə ödəniş etməyə hazırdır. 

Müsahibimiz deyir ki, ölkədə daha çox populyar olan icbari sığorta ilə yanaşı hərbi qulluqçular və hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşlarının dövlət icbari sığortasıdır. "Hərbi qulluqçuların dövlət icbari şəxsi sığortası haqqında" Qanuna görə, hər bir hərbi qulluqçunun həyatı dövlət tərəfindən 110 manat ödənilməklə 11 min manat məbləğində sığorta edilir. Hərbçi yaralandıqda, əlillik dərəcəsi aldıqda ona qanunamüvafiq sığorta haqqı ödənilir. Əgər hərbi qulluqçu 1-ci qrup əlil olarsa 8 min manat, 2-ci qrup 6600 manat, 3-cü qrup 4400 manat alır. Xəsarət aldığı halda isə, hərbiyə yararsız tərxis olanda 2700 manat verilir. Prokurorluq və daxili işlər orqanlarında çalışanlarda isə sığorta haqqı müqayisədə yüksəkdir. Ölüm halında onlara 5 illik əməkhaqqı, yemək, paltar pulu hesablanır, bu isə 17-18 min manat civarındadır: "Əslində onlar əsgərdən az əziyyət çəkirlər. Nə olsun ki, uzun illər işləyirlər. Kabinetdə işləyir, rahat yaşayır, yaxşı da əməkhaqqı alırlar". Sığorta agenti hesab edir ki, ölkənin müharibə şəraitində olduğunu nəzərə alaraq hərbçilərimizin riski daha çox olduğu üçün onlara olan ödəniş rahat şəraitdə işləyənlərinkindən çox olmalıdır. Baxmayaraq ki, ölüm bütün hallarda ağırdır. 

Qeyd edək ki, avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası üzrə fiziki şəxslərin sağlamlığına dəyən zərərə görə sığorta məbləği bir hadisə üçün 50.000 manatdan çox olmamaq şərtilə, bir fiziki şəxsin sağlamlığına dəyən zərərə görə 5000 manat, üçüncü şəxslərin əmlakına dəyən zərərə görə yenə 5000 manatdır. 3000 kub santimetr mühərrik üçün sığorta haqqı 110 manatdır. Bir hərbçidə olduğu kimi. Amma bir hərbçimizin həyatı üçün ödənilən sığorta məbləği bir avtomobilinkindən 5 dəfə azdır. Hətta əmlakın sığortası da əsgərimizin həyatından bahalıdır. Minimum 30 manat sığortalanmaya qarşı 25 min manat ödənişdir.