Bura “Təmiz dünya” Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin nəzdində on iki il əvvəl açılıb. Hazırda sığınacağa pənah gətirənlər də əsasən qadınlardır. Qadınlarla söhbətləşib buraya düşmə səbəbləri ilə maraqlanırıq. Hər birinin çətinlik, problem dolu həyat hekayəsi var. 

Arzu adlı qadın (adlar şərtidir- red.) yeddi aydır ki, ailəsi tərəfindən evdən qovulub. Səbəb ailənin istəmədiyi oğlanla izdivacdır: “Elə o vaxtdan küçələrdəyəm, oğlan məni tez-tez döyürdü. İndi də ailəm qəbul etmir. Anam bir az kömək edib mənə kirayə tutdu, sonra pulunu verə bilmədikdə oradan da çıxmalı oldum”. Hazırda 21 yaşlı Arzunun iki aylıq qızı da var. Adını soruşuram,- “Zəhradır”,- deyir. Heç oğlan körpəyə soyadını vermək istəmir. “Doğum evindən çıxıb uşaqla küçədə oturmuşdum, soyuq idi, getməyə də yerim yoxdu. Hava qaralmışdı, uşaq da acından ağlayırdı... Yoldan keçən bir qadın niyə qaranlıqda oturduğumu soruşdu, getməyə yerim olmadığını dedim, məni bir aya yaxın evində saxladı. Sonra da gəldim bura”, - gənc qadın başını aşağı salaraq yaşadıqlarını astaca anladır. Sığınacağın işçiləri isə deyirlər ki, qızın ailəsini dəvət edib söhbət etmək istəsələr də, onlar gəlməyə və qızlarını evə aparmağa razı olmayıblar. 

Turanə xanımın isə cəmi 34 yaşı var. O, 13 və 4 yaşlı iki uşağı ilə bir ildən artıqdır ki, buradadır. Səbəb boşanma prosesi və sonradan yaranan əmlak bölgüsüdür: “Çox tez ailə qurmuşdum, təhsilim, işim yoxdur. Ancaq həyat yoldaşımın xəyanətinə sonadək dözə bilmədim, ayrıldım. Bir ildir ki, qızım məktəbə getmir, ərim uşağın sənədlərini götürüb. Şükür, burada pis deyil, azından küçədə deyilik. İndi işimiz məhkəmədədir, evimiz bölünür, burada hüquqşünaslar pulsuz yardım edirlər. İstəyirəm uşaqlarımı başıma yığıb yaşayım. Təzəlikcə dükanda satıcı işi də tapmışam”. 

Valeriya xanım isə 30 ilə yaxındır paytaxt məktəblərindən birində müəllimlik edir. O, buraya nə səbəbdən düşdüyünü demək istəmir. Sadəcə yaşayışdan şikayətlənir: “Müəllimlərə verilən əmək haqqı dilənçi puludur. Cəmi 200 manat maaş alıram, bu pula necə dolanım? On illər boyu müəllim işlədim, ev almaq nədir, heç kirayə pulunu verə bilmədim və gəldim bura. Üç aydır burada yaşayıram. Nə yeməyə çörəyim, nə geyməyə paltarım var. Ölkədə addımbaşı hüquqsuzluq, qanunsuzluqdur. Yaşanası ölkə deyil”. O, təhsil sistemindəki boşluqlardan, sistemsizlikdən də narazılıqla danışır və vəziyyətin düzəlməsi üçün heç bir tədbirin görülmədiyini acınacaqlı vəziyyət adlandırır.

Səidənin isə cəmi 21 yaşı var. Hələ səkkiz aylıq olarkən valideynləri boşanan qızcığazı məhkəmə atasına verib. 13 yaşında isə bibisi pul qarşılığında satmağa başlayıb. Başına gələnlərə dözə bilməyən Səidə 15 yaşında evdən qaçıb. Bundan sonra fahişəliyə cəlb edilən qız uzun müddətdir ki, sığınacaqdadır. “Anam qonşu kənddə yaşayırdı, ancaq bu illər ərzində bir dəfə də olsun, məni görməyə gəlmədi. Qarşılaşmaq istəmərəm anamla, bu yaşdan sonra ana sevgisinə ehtiyacım yoxdur. Mənim çətinliklərimi, əzablarımı qarşılayacaq heç bir sözü olmayacağına əminəm. Özünü təmizə çıxarmaq üçün nə deyə bilər ki mənə?”, - Səidə gözlərini pəncərəyə zilləyib sual edir...

Qadınlar sığınacaqdakı mühitlə bağlı fikirlərini də bizimlə bölüşürlər. Bildirirlər ki, burada onlar yatacaqla, gündə üç dəfə yeməklə, həmçinin geyim və digər zəruri ləvazimatlarla təmin olunurlar. Sığınacağın işçiləri onların işlə təmin olunmasına da köməklik göstərirlər. 

Sığınacaq “Təmiz dünya” Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin rəhbəri Mehriban Zeynalovaya məxsus evdə yerləşir. Mənzilin otaqlarından bir neçəsi sığınacaq, bir neçəsi isə ofis üçün hazırlanıb. Mehriban Zeynalova deyir ki, 2002-ci ildə sığınacaq açılandan indiyədək buraya üz tutanların sayı yüzlərlədir: “Burada müxtəlif kateqoriyalı insanlar yaşayıblar- insan alveri qurbanları, məişət zorakılığı qurbanları, HİV-ə yoluxmuş şəxslər, miqrantlar, əcnəbi vətəndaşlar və sair.

 İlk dövrlərdə sığınacağın idarə olunması ilə bağlı kifayət qədər biliyə malik olmasam da, sonradan dünya təcrübəsini öyrənməklə, eyni zamanda Azərbaycan reallığına, qanunvericiliyinə uyğun olaraq sığınacağın idarə olunması və sığınacaqda olan şəxslərin reabilitasiyası, reinteqrasiyası ilə bağlı sırf metodik vəsaitlər hazırlandı. Bu metodik vəsaitlər həm insan alveri, həm məişət zorakılığı qurbanları üçün nəzərdə tutulub və mənim tərəfimdən hazırlanıb”.

Mehriban xanımın sözlərinə görə, sığınacaqda qalma müddəti bir aydan bir ilədək davam edir, bu, daha çox müddəti də əhatə edə bilər: “Şəxsin düşdüyü vəziyyət və onun resursları, imkanları, özünün potensialı - bütün bunlar hamısı qiymətləndirilir. Ondan sonra həmin şəxslərlə bağlı reabilitasiya proqramları tutulur, işə başlanır. Burada eyni anda 15 nəfər qala bilər, ancaq daha çox insanın qaldığı vaxtlar da olub”.

Buranın maliyyələşməsi məsələsi isə illər uzunu sadəcə olaraq könüllü olub: “Özümüz tərəfindən müxtəlif layihələr olub ki, bir qismini hansısa formada, mütəxəssis cəlb etməklə buraya cəlb etmişik. 2012-ci ildə ATƏT-in Bakı ofisi tərəfindən ilk dəfə sığınacağın maliyyələşməsi prosesi baş verib. Hazırda da bir təşkilat tərəfindən altı aylıq maliyyələşmə təmin edilib. Bu, qısamüddətli layihədir. Başqa ölkələrlə müqayisə edəndə, bizdə sığınacaqlara çox cüzi vəsait ayrılır. Məsələn, Almaniyada sığınacaqda qida vermədən, digər xərclər göstərilmədən illik saxlanma xərci 300 min dollar idi, bizdə isə layihə cəmi 20-25 min manat olur, bu da çox azdır”.

Mehriban xanımın sözlərinə görə, sığınacaqda yaşayan şəxslərin həyatının dəyişməsinə komponentlərdən biri də əmək fəaliyyətinin, peşə bacarıqlarının artırılmasıdır: “Məişət zorakılığı ilə bağlı dövlət proqramından istifadə edərək Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi ilə birgə insanları peşə kurslarına göndəririk. Amma bu, effektli deyil. Şəxs gedib hər hansı peşəni öyrənə bilər, ancaq yenə sonunda hansısa sahibkarın - kişinin yanında işləməyə məcbur qalır. Bu da problemdir, onlara az maaş verilir, müqavilə bağlanmır və sair, bəzən ən aşağı işə götürürlər. Çünki sığınacaqda qalan şəxslərin çoxunun kifayət qədər peşə bacarıqları, fəaliyyətləri və təhsili olmur. 

Statistika göstərir ki, qadın iqtisadi cəhətdən özü azad olmayınca, yəni kiçik sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmayınca, yenə kimlərinsə himayəsində olacaq və bu, reabilitasiyanın tam başa çatmasına mane olacaq. Real vəziyyət bundan ibarətdir. Biz psixoloji yardım, hüquqi yardım göstəririk. Kifayət qədər güvənlik verilir şəxsə. Amma reabilitasiyadan sonra gələn cəmiyyətə inteqrasiya prosesi normal getmir, şəxsin cəmiyyətdə güvənli olması üçün kifayət qədər şərait yaratmır. Bu da qadının iqtisadi asılılığı ilə bağlıdır. Odur ki, başqa ölkələrdə sığınacaqlar açılanda mütləq onun yanında istehsal tipli müəssisələrin olması, qadının sahibkarlıq bacarıqlarını öyrənməsi, asan yolla əldə edə bilməsi, öz biznesini idarəetmə biliklərinə malik olmalıdır. Əks təqdirdə, bizim göstərdiyimiz yardımlar yarımçıq olur və yenə də şəxs asılı vəziyyətə düşür.

 Reabilitasiya prosesində bir çox insanlar düşünür ki, bu, hansısa təşkilatın onlara dayəliyidir. Bu düşüncələrdən azad olmaq lazımdır. Reabilitasiya prosesi şəxsin öz potensialını müəyyən etməsi, özgüvənliyinin artırılması, özü özünü müdafiə mexanizmlərinin öyrənilməsi və cəmiyyətə rahat şəkildə inteqrasiya olunmasıdır. Mikromühitdən makromühitə keçidi təmin etməkdir. Yaxud biz hərdən sığınacağa gələn qadınları ailəsinə qaytarırıq. Ancaq bu da hələ bütün problemlərdən azad olmaq demək deyil. Yenə də hansısa bir asılılıq, zorakılıq baş verə bilər. Bunu aradan qaldırmaq üçün normal strateji plan hazırlamaq lazımdır. Qadınlar üçün faizsiz kreditlər, sahibkarlıq fəaliyyətinin genişlənməsi üçün imkanlar lazımdır. Dövlət qurumları, səlahiyyətli orqanlar bu barədə ciddi düşünməlidir”.

Problemlərdən biri də ölkədəki sığınacaqlarla bağlı yer məsələsidir. Mehriban xanımın sözlərinə görə, müraciət etdikləri qurumlar onlara indiyədək müsbət cavab verməyiblər: “Baxmayaraq ki, Əmlak Komitəsinə müraciət etdik, bir çox qurumlara müraciətlər oldu, söhbətlər aparıldı, icra başçılarına məktublar yazıldı. Amma nəticə olmadı. Ölkədə bir neçə sığınacaq var ki, dövlət proqramlarının həyata keçirilməsində mühüm rol oynaya bilər, bunların saxlanması vacibdir. Məişət zorakılığı haqqında qanunun icrasında sığınacaqlar mühüm mərhələdir. Heç bir dövlət strukturu, icra hakimiyyəti bu bir neçə sığınacağa kifayət qədər dəstək verib yer vermir. Hətta biz torpaq istədik ki, özümüz sığınacaq tikək, ona da dəstək ala bilmədik. Bu məsələyə diqqət ayrılmalıdır”...

Musavat.com