Azərbaycanda problemli kreditlərin məbləğinin 1 milyard manata çatması iqtisadçı-ekspertlər tərəfindən ciddi narahatlıqla qarşılanmaqdadır. Mütəxəssislər baş verənləri ölkədəki ağır sosial durumun göstəricisi hesab etməklə yanaşı, bu tendensiyanın yaxın gələcəkdə daha da genişlənəcəyini istisna etmir.
“Kredit faizlərinin yüksəkliyi onun qaytarılmasındakı əsas çətinliklərdən biridir”
Moderator.az-a açıqlama verən iqtisadçı-ekspert Samir Əliyev isə hesab edir ki, problemli kreditlərin səviyyəsi hər şeydən öncə insanların kütləvi şəkildə kreditə müraciət etdiyini göstərir:
“Bu məsələyə iki aspektdən yanaşmaq lazımdır. Həqiqət bundan ibarətdir ki, Azərbaycanda insanlar kütləvi şəkildə kredit götürməyə üz tuturlar. 2005-ci ildə əhalinin gəlirlərində istehlak kreditlərinin payı 10% idisə, 2013-cü ildə bu rəqəm təxminən 20%-ə çatıb. Əhali xərclədiyi pulun 20%-ni kredit hesabına xərcləyir. Əgər kredit olmasa, o zaman xərclərin 20%-i azalacaq”.
Ekspertin qənaətincə, insanların aldıqları krediti ödəyə bilməməsinin bir çox səbəbi mövcuddur ki, onlardan ən mühümü kreditlərin yüksək faizlə verilməsidir:
“Kreditlərin payı getdikcə artır. Mərkəzi bank bu yaxınlarda müəyyən addımlar atmasaydı, istehlak kreditlərinin şərtlərini ağırlaşdırmasaydı, bir neçə ildən sonra bu fazi dərəcəsi daha da yüksələ bilərdi. Əhalininin kütləvi şəkildə kreditlərə üz tutması insanların sosial vəziyyətin ağırlığının göstərici hesab edilə bilər. Bu onu göstərir ki, insanların gəlirləri aşağıdır. Problemli kreditlərin yaranmasının səbəbi də gəlir azlığı səbəbi ilə insanların aldıqları krediti geri qaytara bilməməsi ilə bağlıdır. Kreditlərin qaytarıla bilməməsində həm obyektiv, həm də subyektiv səbəblər mövcuddur. Lakin burada əsas səbəb heç şübhəsiz ki, obyektiv səbəblərdir. Azərbaycanda kredit faizi o qədər yüksəkdir ki, insanlar aldıqları krediti götürəndən sonra onun qaytarılmasında çətinlik çəkirlər”.
“İnsanlar bəzən kreditləri məcburiyyət qarşısında götürür”
S.Əliyevin sözlərinə görə, Azərbaycanda insanların bir çoxu istehlak kreditinə üzləşdiyi hansısa problemin həlli məqsədi ilə müraciət edir. Başqa sözlə desək, bəzən elə bir situasiya ilə qarşılaşırlar ki, kreditdən imtina etmək mümkünsüz olur:
“Bəzən bu insanlara qarşı bir irad da səsləndirilir. Bildirilir ki, niyə vətəndaşlar qaytara bilmədikləri krediti götürürlər? Lakin zənnimcə, bu irad əsassızdır. Çünki qeyd etdiyimiz kimi, onların gəlirlərində 20% çatmır, hansı ki, bu, kredit hesabına formalaşdırılır. Istehlak kreditlərini insanlar həm də müəyyən problemlərini həll etmək məqsədi ilə götürürlər. Məsələn, bir insan xəstədir və onun müalicəyə ehtiyacı var. Həkim isə ona təcili əməliyyat olunmağı tövsiyyə edir. Azərbaycan səhiyyəsindəki mövcud vəziyyət hər kəsə bəllidir. Belə olan təqdirdə vətəndaş məcburiyyət qarşısında qalaraq bankdan yüksək faizlə kredit götürür və əməliyyata sərf edir. Hansı ki, bu əməliyyatın hansı nəticə verəcəyi, xəstəyə nə dərəcədə fayda verəcəyi də bəlli deyil. Bir aydan sonra isə bu vəsaiti qaytarmaq lazım gəlir ki, bu zaman həmin kreditin geri ödənməsində problemlər meydana çıxır. Kiminsə işə qoyulması, kiməsə təhsil verilməsi və s. kredit hesabına gerçəkləşir. Yəni insanlar istehlak kreditini yalnız televizor, soyuducu almaq üçün deyil, həm də problemini həll etmək, məcburən kiməsə rüşvət vermək məqsədilə də istifadə edir. Burada yenə də hər şey insanlaırn sosial vəziyyətinin yaxşı olmamasına gəlib çıxır. Insanların kredirlərdən asılılığı getdikcə artır”.
“Statistikada bəzi məlumatlar mövcud reallığı tam əks etdirmir”
S.Əliyevin bildridiyinə görə, vətəndaşlar aldıqları krediti geri qaytara bilmədikdə vəziyyətdən çıxmaq üçün digər banklara müraciət etməli olurlar. Bununla da zəngirvari bir proses formalaşır və vətəndaşın banka olan borcu artmaqda davam edir:
“ Problemli kredit yarandığı zaman insanlar problermin həlli üçün ikinci bir kreditə müraciət edirlər. Gedib başqa bir bankdan kredit götürür və birinci bankdan götürdüyü krediti ödəyir. Ikinci bankı ödəyə bilmir və məcburən üçüncü banka üz tutur. Beləliklə də bir zəngir formalaşır. Nəticədə bu zəngir kredit bataqlığına gətirib çıxardır”.
Ekspert Azərbaycanda kredit götürən insanların sayı və onların malik olduğu kredit xətləri haqqında da maraqlk faktlara toxundu:
“Bu gün ölkədə 2 milyona yaxın şəxs kredit götürüb. Bunların hər birinin adına 3 kredit xətti var. Elə insan var ki, onun yalnız bir kredit xətti var. Elə insan da var ki, onun 4-5 kredit xətti var. Ortalama bu kredit xətlərinin sayı 3-ə çıxır. Bu, insanların sosial durumu ilə bağlı bir məsələdir. Vəziyyət getdikcə ağırlaşır. Problemli kreditlərin artması müşahidə edilməkdədir. Hesab edirəm ki. əslində problemli kreditlərin miqdarı statistikada göstəriləndən də çoxdur. Sadəcə olaraq statistikada bəzi məlumatlar mövcud reallığı tam əks etdirmir. Bizdəki hesablamalara görə bu rəqəm daha yüksəkdir”.
Seymur Əliyev