Prezidentin 13 aprel müşavirəsində xarici investisiyaların qeyri-neft sektoruna cəlb edilməsi barədə verdiyi göstərişin reallaşmayacağı ehtimalı daha çoxdur. Çünki hamı bilir ki, indiki şərtlər daxilində və korrupsiyanın, məmur özbaşınalığının, inhisarçılığın tüğyan etdiyi bir ölkədə bunu etmək üçün təxirəsalınmaz qərarlar qəbulu lazımdır. Görəsən, nələri etmək lazımdır ki, xarici investorları Azərbaycan iqtisadiyyatına sərmayə qoymağa cəlb etmək mümkün olsun?

İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar İnstitutunun rəhbəri, millət vəkili Əli Məsimli Moderator.az-a açıqlamasında prezidentin müşavirədə hökumətə verdiyi tapşırıqların reallaşması üçün ilk növbədə görülməli olan işləri sadalayır:

“Bu il “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” qəbul edilib. Yeni proqrama əsasən, regionlardakı iqtisadi imkanların səfərbər edilməsi, sahibkarlıq mühitinin yaxşılaşdırılması, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, qeyri-neft sektorunun və regionların inkişafının davamlılığının təmin edilməsi, investisiya qoyuluşunun artırılması, yeni müəssisələrin və iş yerlərinin açılması ilə bağlı tədbirlərin davam etdirilməsi nəzərdə tutulub.Bu, digər şərtlərlə yanaşı həm də  regionlarda həm daxili, həm də xarici sərmayədarların fəaliyyətinin genişləndirilməsi istiqamətində əlverişli şəraitin yaradılması tələb edir. Son 10 ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına 156 milyard dollar məbləğində sərmayə qoyulub. Sön illər iqtisadiyyata qoyulan sərmayələrin struktur nisbətinin əsaslı surətdə dəyişməsi özünü daha qabarıq şəkildə göstərir.Əgər əvvəllər ölkə iqtisadiyyatına qoyulan sərmayələrin əksər hissəsi neft sektorna yönəldilirdisə və bu da daha çox xarici sərmayədən ibarət idisə, indi həmin nisbətlər tərsinə dövran etməyə başlayıb.Belə ki,əgər 2003-cü ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına qoyulan sərmayənin 78 faizə yaxını xarici, 22 faizi daxili sərmayənin payına düşürdüsə, 2013-cü ildə 22 milyard manat (28 milyard dollar) məbləğində sərmayə qoyuluşunun 62 faizi daxili, 38 faizə yaxını isə xarici sərmayə olub.Həmin sərmayənin 5,6 milyard manatı (7,2 milyard dollar) və ya 26 faizi neft-qaz sektoruna,16,3 milyard manatı(20,8 milyard dollar)və ya 74 faizi isə  iqtisadiyyatın qeyri neft sahələrinin və maliyyə bazarının inkişaf etdirilməsinə yönəldilib.Azərbaycan iqtisadiyyatına yönəldilən daxili sərmayənin 89 faizi, xarici sərmayənin isə 50 faizi qeyri-neft sektorunun payına düşür. Rəqəmlərin müqayisəsindən görünür ki, son illər qeyri- neft sektoruna sərmayə qoyuluşu prioritet təşkil edir və xarici sərmayənin də yarısı həmin sahəyə yönəldilməyə başlayıb. Azərbaycan iqtisadiyyatı çox sürətlə inkişaf edən ölkələr sırasında olduğundan, kreditə və  sərmayə qoyuluşuna böyük tələbat var. Bununla belə, hələlik istər daxili, istərsə də xarici mənbələr hesabına sərmayələrin qeyri-neft sektorunun istehsal sahələrinə qoyulan hissəsi investisiya tələbatından xeyli  aşağıdır.Belə ki, emal sənayesinə yönəldilən sərmayə Azərbaycan iqtisadiyyatına qoyulan sərmayənin 6 faizinin altında, kənd təsərrüfatına yönəldilən sərmayə-3 faizi qədər, yüngül və  yeyinti sənayesinə qoyulan sərmayələr isə bundan da azdır. İnformasiya kommunikasiya sektoru istisna olmaqla, sadalanan həmin sahələrə yönldilmiş xarici sərmayələr də çox azdır.

          İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar İnstitutunun apardığı  tədqiqatların nəticələrinə əsasən deyə bilərik ki,regionlara sərmayədarların, o cümlədən xarici investorların sərmayə yatırmasında fəallıq göstərməmələrinin bir sıra obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Burada Azərbaycanda bazar münasibətlərinin inkişafının hazırkı səviyyəsindən doğan problemlərlə yanaşı, iqtisadi azadlıqlar sahəsində bürokratik əngəllər, korrupsiya, məmur özbaşınalıqları, yerli sahibkarlar üçün biznes kreditlərinin faiz dərəcələrinin yüksək olması və əlçatanlıq səviyyəsinin problemli olması və sair bu kimi amillər öndə gedir. Xarici investorları Azərbaycanın qeyri-neft sektoruna cəlb etməkdən ötrü xeyli iş görülüb, amma həmin prosesin coğrafiyasını genişləndirmək və müasir tələblər səviyyəsinə qaldırmaqdan ötrü  hələ çox iş görmək lazımdır. Azərbaycan sürətlə inkişaf edən ölkələr arasında xüsusi yer tutsa da, iri xarici sərmayədarların nəzərində Azərbaycan bazarı kiçik bazarlar kateqoriyasına aid edildiyindən, bura xarici sərmayədarları cəlb etməkdən ötrü əlavə tədbirlər görülməsinə ehtiyac var....Onların arasında aşağıdakı məqamlar xüsusi yer tutur: 

1.“Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” çərçivəsində  bir sıra məqsədli alt proqramların, o cümlədən Azərbaycanda neftdənknar sahələrə həm daxili, həm də xarici sərmayə qoyuluşunun təşviqləndirilməsinə dair xüsusi  proqramın qəbul edilməsi və sistemli şəkildə həyata keçirilməsi.

2. İqtisadiyyatımızın qeyri-neft sektoruna xarici sərmayədarların gəlməsinə əlverişli şərait və mane olan amillərin, o cümlədən müvafiq qanunların monitorinqinin keçirilməsi və  təkmilləşdirilməsi.Xarici sərmayələrin toxunulmazlığına hüquqi və gerçək təminatın gücləndirilməsi.Rəqabət Məcəlləsinin qəbulunun sürətləndirilməsi və ölkədə iqtisadi fəallığın artmasına əlavə təkan verə bilən səviyyədə sağlam rəqabət mühitinin formalaşmasına xidmət edən islahatlar paketinin həyata keçirilməsi.

3.Xaici investisiya sahəsində vahid idarəetmə orqanının yaradılması 

4.Regionların potensialından səmərəli istifadənin optimal və magistral yolu  yerlərdə iqtisadi azadlıqların artırılması, liberal iqtisadiyyatın və sahibkarlığın hərtərəfli dəstəklənməsi və inkişafının sürətləndirilməsindən keçir. Regionların hüquqlarının artırılması və orada xarici sərmayə cəlbinə mane olan amillərin aradan qaldırılması.Bu yöndə tədbirlərin həyata keçirilməsi yerli investorların regionlarda perspektivli sahələrə sərmayə qoymasına sövq etdirə bilər. Həm də Azərbaycanda kapitala aministiya verilməlidir ki,həmin vəsaitdən reionların qalxınmasında geniş istifadə edilsin.Yerli investorların regionlarda problemsiz, maneəsiz işləyə bilməsi xarici investorların da regionlarımıza geniş planda gəlməsi üçün çox güclü bir siqnai və impuls rolunu  oynaya bilər.

5.İqtisadi azadlıqların genişləndirilməsi,bürokratik əngəllər, korrupsiya, məmur özbaşınalıqlarının aradan qaldırılması istiqamətlərində təsirli tədbirlərin görülməsi.

6.Azərbaycanda artıq 2 sənaye parkı və 3 texnoparkın təsis edilməsi işi həyata keçirilir.Həmin işlərin və xüsusii iqtisadi zonaların yaradılması istiqamətində görülən işlərin sistemli şəkildə sürətləndirilməsi. Yəni burada əsas məsələ normal iqtisadi mühitin yaradılması,  investisiyaların təmin olunması və əsasən insan kapitalının inkişafıdır.

7.Azərbayvanda yerli istehsalın inkişafına təkan verə biləcək sahələrdə birgə müəssisələrin yaradılması və fəaliyyətinin  genişləndirilməsi 

8.Xarici investorların Azərbaycan regionlarının potensial imkanları barədə informasiya təminatının gücləndirilməsi.

9.Vergi stimullarından istifadə edilməsi

10.Gömrük tənzimlənməsi sahəsində mövcüd olan məlum  problemlərin aradan qaldırılması

11. İnfrastrukturun inkişafı məsələrində həm xarici,həm də daxili sərməyədarlara dəstək verilməsi.

        Həmin tədbirlərin sistemli şəkildə həyata keçirilməsi qeyri- neft sektorunda istehsala qoyulan hər manatın, ticarətə qoyulan hər manatdan daha çox gəlir gətirməsi və beləliklə də istehsal sahələrinə həm daxili,həm də xarici sərmayələrin gəlməsi üçün əlverişli şərait yaratmış olar.”