İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar İnstitutunun rəhbəri, millət vəkili Əli Məsimli bu günlərdə Bakıda keçirilən 3-cü Beynəlxalq Vergi Forumunda vergilər naziri Fazil Məmmədov tərəfindən maliyyə amnistiyasıyla bağlı qərarın qəbul ediləcəyiylə bağlı verdiyi bəyanata Moderator.az-da geniş şərh verib.
-İki gün öncə vergilər
naziri Fazil Məmmədov çox maraqlı bir açıqlamada bulundu ki, Azərbaycanda
maliyyə amnistiyası ilə bağlı xüsusi qərarın qəbul olunacağı gözlənilir.
Ümumiyyətlə, maliyyə amnistiyası dedikdə nə başa düşülür və bu sahədəki beynəlxalq təcrübə nə deyir?
- Maliyyə
amnistiyası dedikdə qeyri-qanuni yollarla əldə edilmiş maliyyə vəsaiti və digər
sərvətlərin leqallaşdırılması nəzərdə tutulur.Bu zaman çirkli kapital sahiblərinin
vəsaitləri vergiyə cəlb edilməklə leqallaşdırılır, bu isə iqtisadi inkişafa əlavə
təkən verir. Bu məsələnın mahiyyəti, eləcə də ona yanaşma baxımından vahid fikir olmasa da, tətbiq dairəsindən
asılı olaraq müxtəlif ölkələrdə o özünü müxtəlif formalarda-daha çox vergi
amnistiyası, maliyyə amnistiyası, kapitala amnistiya və sair formalarda göstərir. Ümumiyyətlə, kapitala amnistiya
qeyri-qanuni yollarla ölkədən çıxarılmış pulların ölkəyə qaytarılması zamanı
kifayət qədər tez-tez istifadə olunan alətdir. Ona görə də maliyyə amnistiyası
prinsipcə çox vacib məsələdir, bir sıra inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan
ölkələr həmin prosesdən keçiblər.Məsələn, bir
sıra Avropa və Latın Amerikası
ölkələrində, eləcə də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə amnistiya həyata keçirilib
və bu, müxtəlif səviyyəli effektlər verib. Bunlar arasında hələlik ən uğurlusu
2001-ci ildə İtaliyada tətbiq olunub.Belə ki, italiyalıların əsasən İsveçrədə
yerləşdirilmiş əmanətlərinə münasibətdə
İtaliyada həyata keçirilən kapitala amnistiya nəticəsində müxtəlif mənbələrin
məlumatlarına görə,ölkə iqtisadiyyatına təxminən 30-61 mlrd.dollar arasında vəsait
cəlb edib.Buna bənzər amnistiyalar Almanıya və Portuqaliyada da olub.2004-ci
ildə Belçikada həyata keçirilən və 12 ay davam edən kapitala amnistiya belçikalıların ölkə hüdudlarından kənarda,
əsasən də İsveçrə,Avstriya və Lüksemburqda müxtəlif hesablamalara görə, 190
milyard avroya çatan əmanətlərinin 10-15 milyard avrosunun ölkəyə qayıtmasına
hesablanmışdı. Həmin vəsait Belçika şirkətlərinin səhmlərinə qoyulanda leqallaşma stavkası 6 faiz, digər hallarda 9
faiz olmuşdu. Bunun da Belçika büdcəsinə
850 milyon avro səviyyəsində vəsaitin daxil olmasına gətirib çıxaracağı
hesablanmışdı.Lakin nəticələr gözlənidiyindən aşağı oldu.Həmin əməliyyatdan
Belçikaq xəzinəsinə cəmi 50 milyon avro, yəni gözləntilərin cəmi 6 faizə səviyyəsində
vəsait daxil oldu, ölkə iqtisadiyyatına isə 10-15 milyard əvəzinə cəmi 1 milyard avro qayıtdı.
- Bəs postsovet məkanı ölkələrində bu üsul necə işləyir?
-Postsovet məkanında
həyata keçirilən kapitala amnistiyalar içərisində isə nisbətən uğurlusu
Qazaxıstan variantı hesab olunur. Rəsmi məlumatlara görə 2001-ci ildə
Qazaxıstanda həyata keçirilən kapitala amnistiya tədbirləri nəticəsində qısa müdət
ərzındə təxminən 480 milyon dollar vəsaitin leqallaşdırılması baş verdi.Bəzi mənbələrdə
bundan iri məbləğlərdən də söhbət gedir.
Gürcüstanda həyata
keçirilən kapitala amnistiyanın nəticələri isə birmənalı qiymətləndirilmir.Bəzi
ekspertlər onu ən uğursuz amnistiya variantlarından biri hesab edir. Digərlərinin
qənaətinə görə isə kapitala amnistiya tədbirləri hesabına Saakaşvili hökumətinin
büdcəyə yetərincə vəsait cəlb edə bildiyi bildirilir.
Qırğızıstanda
kapitala amnistiyaya dair xüsusi qanun qəbul edilib və həyata keçirilir.Rusiya
gətirilən məbləğdən 13 faiz büdcəyə köçürülmə variantında amnistiya tətbiq etsə
də, gözlənilən nəticə hiss edilmədi.Ukrayna parlamentinə bu məsələ ilə bağlı sənəd
çoxdan təqdim edilib.Belarus da kapitala amnistiya verilməsinə hazırlaşır.
-Ümumiyyətlə
antikorrupsiya ovqatı çərçivəsində korrupsiya yoluyla əldə edilmiş vəsaitlərin
amnistiya yoluyla leqallaşdırılması kontekstində belə bir qərarın qərarının qəbulu
nə dərəcədə realdır?
-Maliyyə amnistiyası, hər şeydən əvvəl genişləndirilmiş və dərinləşdirilmiş
antikorrupsiya tədbirlərinin mühüm tərkib hissəsi kimi tətbiq edilir.
Amnistiyadan sonra hər kəslə bərabər şərtlər çərçivəsində davranmaq, ciddi
antikorrupsiya tədbirləri görmək mümkün olur. Ona görə də bu məsələ xeyli müddətdir
ki, dövriyyədə idi.Maliyyə amnistiyasını həyata keçirməkdən ötrü, hər şeydən əvvəl
siyasi iradə, hökumətin buna hazırlığı və səmərəli fəaliyyət göstərə bilən
mexanizm lazımdır.Ölkə prezidentinin regional inkişaf proqramına həsr edilmiş
yığıncaqdakı çıxışında siyasi iradə ortaya qoyuldu.Prezidentinin həmin 5 fevral
müşavirəsindəki sərt çıxışı artıq hökumətin bu istiqamətdə konkret addımlar
atmağa hazır olduğununun nişanəsidir. Azərbaycanda maliyyə amnistiyası ilə
bağlı hazırlanan və bir neçə ili əhatə edəcək bu layihə
gəlirlərin bəyannamə sisteminə keçid prosesi çərçivəsində qeyri-qanuni
vergidən yayınma yolu ilə əldə edilmiş və gizlədilmiş əmlakın və gəlirlərin
leqallaşdırılmasını nəzərdə tutur.Maliyyə amnistiyası olmadan gəlirlərin ümumi bəyannamə sisteminə
keçib, effekt götürmək olmaz. Ona görə maliyyə amnistiyası hisslərdən çıxış etməklə
yanaşanda,ədalətsiz görünsə də, praqmatik yanaşanda, istər əmlak, istər maliyyə
vəsaiti, istərsə də digər sərvətlərin leqallaşdırılması üçün müvafiq amnistiya
sisteminə keçilməsi realdır.
- Maliyyə amnistiyası zamanı müxtəlif yollarla toplanmış
maliyə vəsaitindən konkret stavkada vergi tutulur və ondan sonra həmin vəsait
leqallaşır. Maliyyə amnistiyası zamanı
vergi daxilollmaları və digər
üsullarla cəlb edilən vəsaitin səviyyəsi
çox fakrordan asılıdır.Bundan ötrü məsələyə obyektiv yanaşma, yetgin qanunlar,
işlək müxanizm, xüsusi mülkiyyətə etibarlı təminat, bu kampaniyaya inamın nə dərəcədə
olması və sair bu kimi amillər təsir göstərir. Ona görə də amnistiya nəticəsində
büdcəyə, eləcə də iqtisadiyyata cəlb edilə biləcək vəsaitin yüz milyonlara,
yoxsa milyardlala manatla ölçılə biləcəyi xeyli dərəcədə maliyyə amnistiyası
zamanı tətbiq edilməsi nəzərdə tutulan modelin mahiyyətindən və onun
reallaşdırma mexanizmindən asılı olacaq. Qazaxıstan və digər ölkələrin təcrübəsindən
və Azərbaycanın bu sahədəki spesifikasından çıxış edərək demək olar ki, işlək
mexanizm üzərində qurulmuş maliyyə
amnistiyası baş verərəsə, həm birbaşa vergi
daxilollmaları, həm də bu tədbirin iqtisadi inkişafa təsirinin
multiplikativ effekti baxımından büdcəyə sizin dediyiniz səviyyədə çıçrayışlı
olmasa da, nəzərəçarpan qədər əlavə vəsait cəlb etmək olar....Həm büdcəyə əlavə
vəsait, həm də neftdənkənar sahələrə əlavə sərmayə qoyuluşu, yeni iş yerlərinin
açılışı və sair baxımından əhəmiyyətini nəzərə alaraq maliyyə amnistiyasının tətbiqini
zəruri hesab edirik.