Bu günlərdə Maliyyə Nazirliyi belə bir məlumat yaydı ki, ötən ilin büdcə vəsaitlərindən 381 milyon manatı xərclənməmiş qalıb. Millət vəkili, iqtisadçı ekspert Vahid Əhmədovla söhbətimizi də elə bu məlumatdan saldıq. Beləliklə, Moderator.az-ın suallarını V. Əhmədov cavablandırır:

 -Vahid müəllim, məmurların nəfsinin Həzrət Əlinin qılıncından iti olduğu bir vaxtda qanunvericilikdə hansı boşluq var ki, onlar 381 milyon manatı xərcləməyə fürsət tapmayıblar?

-Burada qanunvericilikdəki boşluqlardan söhbət gedə bilməz. Bilmək lazımdır ki, dövlət büdcəsi heç vaxt yüz faiz icra olunmayıb. Yəni gəlirlərin xərc hissəsində ən yüksək icra faizi elə ötən il olub-səhv etmirəmsə 96,1 faiz. Bu baxımdan müstəqilliyimizdən bu yana 2013-cü il bu baxımdan ən yaxşı il sayılır. Sadəcə ayrılan vəsaitlərin xərclənməsində elə tələblər qoyulur ki, onu icra edə bilmirlər. Hər hansı bir nazirlik və ya təşkilat Maliyyə Nazirliyinə vəsait üçün müraciət edəndə ondan tələb edirlər ki, proqramını gətir görək bu pulu necə və konkret nəyə xərcləyəcəksən. Əsasən də investisiya layihələrinin icrası zamanı bu kimi suallar və tələblər ortalığa çıxır və bu zaman pul istəyən təşkilat tələbləri sonadək icra edə bilmədiyinə görə Maliyyə Nazirliyindən həmin pulu ala bilmir.

-Bəlkə də dövlət büdcəsinin ora-burasından budayırlar ki, büdcə kəsirini bu yolla qapatsınlar...

-Yox. Büdcə təsdiq olunubsa, maliyyə ayrılıbsa icra olunmalıdır. Əgər icra olunmursa deməli hansısa layihələrdə və proqramlarda çatışmazlıqlar aşkarlandığından Maliyyə Nazirliyi tərəfindən pulun ayrılması məqsədəuyğun hesab edilməyib.

-Bu gün cəmiyyətdə ən çox müzakirə predmetinə çevrilmiş bir problem də Azərbaycan ailələrinə qənim kəsilən, çoxsaylı sosial-humanitar fəlakətə yol açan yüksək kredit faizləri və az qala bir milyard manata çatan qaytarılmayan kreditlərdir.

-Srağagün də İTV-də bununla bağlı yarım saatlıq çıxışım oldu. Bu gün ölkənin ən ciddi məsələlərindən biri də budur. Biz niyə az qala hər gün bank faizlərindən danışırıq? Təbii ki, riskləri nəzərə aldıqda bank faizlərinin yüksək olması müəyyən qədər anlaşılandır. Amma daha bu dərəcədə də yox. İnsanları aldatmaq üçün çoxsaylı reklam kampaniyalarına əl atmaq, bir sözlə, müştərini yoldan çıxarmaq, faizsiz kredit adıyla insanları şirnikləndirərək bəlaya düçar etmək sonda humanitar fəlakətə səbəb olur. İnsanlar da bu kreditlərə möhtac olduğundan asanlıqla bu tələyə düşür. İmkanı olan gedib belə bir məngənəyə özünü salarmı? Kredit nədir? Əvvəllər borc və ya sələm verərdilər, indi də bunu kreditlə əvəz ediblər. Aldığım son məlumatlara görə artıq qaytarılmayan bank kreditləri 900 milyon manatı keçib. Halbuki bir neçə il bundan qabaq bundan iki dəfə az idi bu cür problemli kreditlərin həcmi. Sadəcə hamı bu barədə danışsa da problemin kökünü araşdırmaq istəyənlər sanki azdır. Niyə bank faizləri bu qədər yüksəkdir? Gəlin baxaq görək bankın kapitalı hardan əmələ gəlir? Birincisi müştərilər tərəfindən qoyulan əmanətlərdir. İkinci mənbə Mərkəzi Bankın ayırdığı mərkəzləşdirilmiş kreditlərdir, üçüncüsü də ola bilər ki, beynəlxalq maliyyə qurumları müəyyən faizlərlə kredit tranşı ayrırır. İndi gəlin əmanətlərə baxaq. Bu vaxta qədər əmanətlərin yalnız illik 12 faiz olmaqla 30 min manatadək olan hissəsi sığortalanırdı,amma sonradan risklərin artdığını əsas gətirərək banklar bu əmanətlərin faizlərini 2 faiz də aşağı saldılar. Hələ son vaxtlar bu faizləri yenə də aşağı salmaq barədə söz-söhbətlər danışılır ki, əmanətləri 2 faiz də aşağı salaraq illik 8 faiz etsinlər. Mərkəzi Bank tərəfindən verilən mərkəzləşmiş kreditlərsə ümumi kreditlərin uzağı 7-8 faizini təşkil edir. Hər beynəlxalq təşkilat da banklara asanlıqla kredit verən deyil. Onlar bankın reytinqinə, kapitalına, dövriyyəsinə, likvidliyinə baxdıqdan sonra kredit verməyə razılaşır. Deməli, əsas ağırlıq elə banka pul qoyan əmanətçilərin üzərinə düşür. Elə isə niyə onlardan bu cür aşağı faizlərlə depozit götürüldüyü halda bundan az qala 3 dəfə baha kredit təklif edirlər? Bilirsiniz, gizlətmək lazım deyil ki, banklar da inhisardadır və ona görə də rəqabət mühitinin olmaması sonda bu cür acınacaqlı vəziyyətə gətirib çıxarır. Amma bank faziləri mütləq aşağı salınmalıdır. Çünki əhalinin hamısı banklardan asılı vəziyyət düşüb. Biz hətta Mərkəzi Banka təklif etdik ki, gəlin Milli Məclislə bir yerdə oturub müzakirə edək. Biz də öz arqumentlərimizi qoyaq, onlar da, nəticədə ortaq məxrəcə gələrək müəyyən bir qərar qəbul edək. Milli Məclisin sədri cənab Oqtay Əsədov da dedi ki, gəlin oturub bu məsələni müzakirə edib ortaq məxrəcə gələk.

-Təcrübə göstərir ki, bu cür problemlərin qismən də olsa həlli üçün hökmən prezidentin siyasi iradəsi tələb olunur, əks halda buzu yerindən tərpətmək olmur...

-Haqlısınız. Ümumiyyətlə bir çox məsələlərdə hamı gözləyir ki, prezident müdaxilə etsin. Axı prezidentin də hər şeyə müdaxilə etməyə imkanı yoxdur. Amma bir daha deyirəm, Milli Məclisin sədri səviyyəsində bu problemə müdaxilə edilib və ola bilsin ki, yaz sessiyası dönəmində bu məsələyə bir daha qayıdılsın. İlikin olaraq bizim komitə və Mərkəzi Bank işləməlidir ki ümumi bir rəyə gəlmək mümkün olsun.

-Həmin problemli kreditlərin əksəriyyəti avtokreditlərdi. Əslində son günlərin müzakirə predmeti olan bu kreditlərin verilməsi qaydalarının sərtləşdirilməsi ona görə xeyirlidir ki, yerindən duran gedib maşın alıb sonradan bankı da, özünü də, məhkəmələri də işə salmasın.

-Gəlin açıq danışaq. Mən hələ 92-ci ildə baş nazirin birinci müavini işləyəndə də biz bu hesablamaları aparırdıq. O vaxt Azərbaycanda cəmisi 80 min avtomobil vardı. Ancaq bu gün artıq bu avtomobillərin sayı milyon yarımı keçib. Yollarda da çox böyük dəyişiklik olmayıb və demək olar ki, həmin yollardı. Əksinə, 7 rayonumuz işğalda və həmin rayonların da maşınları burdadır. Ona görə də dəhşətli sıxlıq yaranıb. Xəbəriniz oldu yəqin, Nazirlər Kabineti də idxal olunan benzinə tətbiq edilən verginin ləğvi barədə qərar qəbul elədi. Yəni Azərbaycanın öz zavodlarında istehsal olunan benzin çatışmır. Biz məcburuq ki, xaricdən benzin idxal edək.

-Bəs xaricdə 50 milyard vəsaiti niyə yatızdırmışıq, onu gətirib tutaq ki, Yevlaxda, Şirvanda, Gəncədə müasir neftayırma zavodları tikə bilmərikmi?

-Tamamilə düz deyirsiniz. Ümumiyyətlə, belə bir proqram üzərində iş gedir və zavodların Qaradağ rayonuna köçürülməsinə başlanılacaq. Bundan əlavə də siz dediyiniz kimi bu cür emal sənayesini regionlara yaymağa ehtiyac var. Bu böyük bir mövzudur. Qaytarılmayan kreditlər yalnız bank üçün yox, ölkənin maliyyə bazarı üçün ciddi problemə çevrilməkdədir. Tutaq ki, sabah həmin vətəndaş pulu ödəyə bilmədi. Bank həmin maşını geri qaytarıb kimə satasıdır ki? Doğrudur, burda banklar ola bilsin ki, ilk baxışda görünməyən əlavə gəlirlər də götürürlər və bu zaman o qədər də ziyana düşmürlər. Ona görə də Mərkəzi Bankın avtokreditlərin verilməsindəki sərtləşdirmə qərarını başa düşmək lazımdır və məncə bu doğru qərardır. Bu sahəni indiyədək başlı-başına buraxıblar deyə xaos yaşanır.

-Dəfələrlə toxunsaq da yenə də açıq qalan bir mövzuya da toxunmağa ehtiyac var. 50 milyard manatı xaricdə mənasız şəkildə saxlamaqdansa niyə onun bircə milyardını gətirib tutaq ki, islam bançılığı modeliylə ölkənin aztəminatlı təbəqəsinə kredit şəklində vermirlər? Bunu etmək bu qədərmi çətin məsələdir?

-Yadınızdadırsa hələ 2008-ci ildə dünyada qlobal maliyyə böhranı yaşanmağa başlayanda cənab prezident hökumətin iclasında gösəriş verdi ki, 2-3 milyard gətirib banklara verin, onlar da aşağı fazilə camaata versin. Ancaq bunu etmədilər. Bunu etsəydilər birincisi, həmin bankların dövriyyə vəsaitləri genişlənərdi, likvidliyi təmin olunardı, ikincisi də həmin vəsaitlərin aşağı faizlərlə əhaliyə verilməısi problemin belə bir miqyas almasına gətirib çıxarmazdı. Bunu niyə etmədilər, mən başa düşmədim.

-Sonradan prezidentin bu məsələnin üstünə bir daha qayıtmaması ondan xəbər verib ki, onu da lazımınca təlimatlandırdıblar...

-Görünür, prezidenti inandırıblar ki, buna ehtiyac yoxdur. Amma mən hesab edirəm ki, həmin vəsaitə bu gün də ehtiyac var. İslam bankçılığı isə tamam başqa mövzudur və onun da müsbət-mənfi cəhətləri var. Bu yaxınlarda Bakıda bununla bağlı bir geniş konfrans keçirildi və mən də orda çıxış elədim. Düşünürəm ki, islam bankçılığı da tezliklə ölkəmizdə genişlənəcək. Mən biləni bu istiqamətdə də işlər gedir.

-Hər gün telekanallarda Quba fermerlərinin giley-güzarını eşidirik ki, meyvələri bazar dərdindən ya xarab olur, ya da əlacsızlıqdan mal-qaraya verirlər.

-Bu problem var. Özü də çox ciddi problemdir. Doğrudur, əvəlki illərə nisbətən müəyyən qədər həlli tapılıb. Bu problem təkcə Quba-Qusar zonasında deyil, meyvə-tərəvəzlə məşğul olan bütün regonlara xas problemdir. İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi bu günədək 15-ə yaxın soyuducu anbarlar tikib təhvil verib. Amma bu da çıxış yolu deyil və unutmaq olmaz ki, bu anbarlar meyvə-tərəvəzin müvəqqəti saxlanılması üçündür, bu məhsulların bazarı olmalıdır ki, onu sata bilsinlər. Heç kimə sirr deyil ki, bu məhsulların ən geniş bazarı Rusiya olub. Son vaxtlar bu ölkədə baş verənlər, soydaşlarımıza qarşı yol verilən özbaşınalıqlar münasibətlərdə bir qədər gərginlik yaratdı. Bu üzdən bazarlara çıxış məhdudlaşdırılıb. Ən böyük problemlərdən biri də Azərbaycana geni dəyişdirilmiş məhsulların gətirilməsidir. Bu gün bazarlara gedin baxın görün yerli məhsul çoxdur, yoxsa xaricdən gətirilən mənşəyi bilinməyən meyvə-tərəvəzlər? Biz bununla bağlı dövlət başçısı səviyyəsinədək fikirlərimizi bildirmişik, o da müvafiq göstərişlər verib. İki gün öncə Böyük Britaniya səfirliyində böyük bir konfransa qatılmışdıq. Həmin tədbirdə də ərzaq təhlükəsizliyi məsələsi müzakirə edilirdi. Mən orda çıxışımda da geni dəyişdirilmiş məhsulların bazarlarda üstünlük təşkil etməsinə diqqəti yönəltdim. Başqa bir problem də regionlardakı fermerlərin İsraildən, Fransadan, Almaniyadan gətirilmiş toxumlardan istifadə etmələridir. Halbuki öz dədə-baba meyvələrimizün keyfiyyətdə dünyada anoloqu yoxdur.

-Siz 15 soyuducu anbar tikilməsindən danışdınız. Ancaq hər gün mətbuatdan, televiziyadan eşidirik ki, fermerlər qiymətlərin baha olması üzündən məhsulu evlərin damında və ya ya zirzəmilərdə saxlamaq zorunda qalıblar. Yəni bu soyuducu anbarlar da dərdə dərman olan deyil.

-Soyuducu anbarlar kifayət qədər deyil. Onların sayını çoxaltmaq lazımdır. Ancaq unutmaq olmaz ki, soyuducu anbarlar müvəqqəti saxlama üçündür, onu illərlə saxlamaq mümkün deyil. Yanvarın 17-də cənab prezidentin kənd təsərrüfatının inkişafı üçün bir sərəncamı oldu. Sərəncamda qablaşdırma və emal sənayesi ilə bağlı da müddəa var ki, biz məhsulumuzu dünya standartlarına uyğun qablaşdıraraq xarici bazarlara da asanlıqla çıxara bilək.

-Geni dəyişdirilmiş məhsulların idxalının məhdudlaşdırılması üşün qanun ola-ola niyə bu sahədə vəziyyət bu cür acınacaqlıdır?

-Qanun olsa da işləımir. Əslində bütün sərhədlərimizdə həm Dövlət Sərhəd Xidməti, həm də Standartlaşma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən xüsusi laboratoriyalar quraşdırılmalıdır ki, geni dəyişdirilmiş məhsullar ölkəyə buraxılmasın. Ölkəyə gələn bütün meyvə-tərəvəz həmin laboratoriyalarda yoxlandıqdan sonra buraxılmalıdır. Ancaq çox təəsüsflər olsun ki, maraq dairəsi geniş olduğu üçün bu məhsullar asanlıqla bazarlara yol tapır.