Mövcud situasiyanı, belə qeyri-müəyyənlikdə bizi gözləyən perspektivləri, demokratik düşərgənin, iqtidarın durumu daxil, “Turan” İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyevlə müzakirə etdik.

- Təbii. Bjezinski hələ 90-cı illərdə Qərb üçün Ukraynanın vacibliyi barədə fikir bildirmişdi. O deyirdi ki, sovet imperiyasının Ukraynasız bərpası mümkün deyil. Bax indi həmin proses tamamlanmaqdadır. Demək olar ki, Ukrayna Rusiyadan tam qopmaq ərəfəsindədir, belə bir proses başlayıb. Nəzərə alsaq ki, 2004-cü il prezident seçkilərində də Yuşşenko-Yanukoviç mübarizəsi gedəndə kifayət qədər dramatik vəziyyət yaranmışdı, ölkə iki hissəyə bölünmüşdü. Yuşşenko çox çətinliklə ikinci dəfə prezident ola bildi. İndiki durum göstərir ki, son 10 ildə Ukrayna cəmiyyətində çox böyük dəyişikliklər baş verib. 

Artıq ukraynalıların böyük hissəsi Qərbə üz tutub və sovet keçmişindən imtina edib. Simvolik olaraq Kiyevdə Leninin heykəlinin sındırılması da onu göstərir ki, proses yekunlaşır. Əlbəttə ki, Ukraynadakı hadisələr bu mənada bütün postsovet məkanına çox ciddi təsir edəcək. 

- Mən deməzdim ki, deyil. Məsələn, bu yaxınlarda hökumətyönlü QHT-lərin forumu olmuşdu, Prezident yanında Gənclərə Dəstək Forumunun dəstəyi ilə keçirilən bu foruma demək olar bütün hökumətyönümlü palitra yığışmışdı. Mən xüsusi olaraq ordakı çıxışlarla maraqlandım. Çıxışlar Avrointeqrasiya prosesinə və Ukrayna cəmiyyətinə dəstək istiqamətində idi. Bu iki məqamın orda vurğulanması yeni bir vəziyyətdir. İndiyədək hökumət nə Azərbaycan üçün xüsusi bir yol, nə Avropa ilə xüsusi bir münasibətlər və s. barədə konkret mövqe ortaya qoymurdu. İndi bu cür bəyanatlar onu göstərir ki, bizim cəmiyyətdə də Avrointeqrasiya istəkləri var. Sadəcə olaraq əvvəl Rusiyanın təzyiqləri, təsiri var idi deyə, çox ehtiyatlı davranırdılar. Artıq indi proses gedir və davamı olacaq. 

- Mən belə deməzdim. Əslində vəziyyət hakimiyyət üçün kritikdir. Keçən il büdcəni doldurmaq üçün Neft Fondunun aktivlərindən 2 mlrd. manat götürdülər. Adətən aktivlərə toxunmurlar. Amma bu il artıq bunu edə bilmirlər, çünki məsələlər ciddi nəzarətdədir. Ona görə də tariflərin artırılması ilə büdcəni doldurmaq istəyirlər. Bu,  kifayət qədər primitiv yanaşmadır. Bizdə onsuz da qiymətlər kifayət qədər yüksəkdir. Əgər Avropada, Qərbdə lap aşağı maaşları və orda olan tarifləri götürsək, görərik ki, bizim tariflər kifayət qədər yüksəkdir. Bu mənada vəziyyət onsuz da yaxşı deyil. Yəni bu məsələ həqiqətən də hökumətdə problemdir və bunlar mövcud idarəetmə nəticəsində baş verib. Digər tərəfdən də son bəyanatlar, çağırışlardan görürük ki, neft biznesi, insan haqları ilə bağlı Azərbaycana yeni-yeni təpkilər başlayıb. Görünən budur ki, Azərbaycan yaddan çıxmayıb, gündəmdədir. Ukraynada bu yaxınlarda avrointeqrasiya istiqamətində ciddi qərarlar veriləndən sonra Azərbaycan hakimiyyətinin manevrlərində də ciddi dəyişikliklər

 baş verəcək. Azərbaycandan daha israrlı tələb edəcəklər ki, bu istiqamətdə aktivləşsin.    

- Yox, mən hesab etmirəm ki, Putinin Qafqazda hansısa formada qalmaq fikri var. Bu gün Ermənistan bir platforma kimi ona görə istifadə olunur ki, Rusiya Qafqaz uğrunda mübarizədə ciddi gəlirlər əldə edə bilsin. Rusiya Qafqazı satmaq istəyir, amma kifayət qədər baha qiymətə. Elə Ermənistan ərazisinə rus qoşunlarının cəmlənməsi də buna hesablanıb. Ruslar Qəbələ RLS-i də amerikanlarla alver nəticəsində qoyub getdilər. Yalançı bəyanatlar verildi ki, Azərbaycan icarə haqqını 40-50 dəfə artırıb deyə, ruslar gedib. Təbii ki, Azərbaycan bunu heç vaxt etməzdi. Əlbəttə ki, Amerika ilə Rusiyanın müəyyən alveri nəticəsində bu baş verdi. Bu gün də çox ciddi bir məsələ var. Rusiyanın özündə çox ciddi problemlər yaşanır, iqtisadiyyat pis gündə, mərkəzdə narazılıq gündən-günə artır. Hesablamalara görə, yaxın 7 ildə Rusiya iqtisadiyyatına 1 trilyon dollar sərmayə lazımdır. Onlarda da bu pul yoxdur və onlar bu pulu Amerikadan, Qərbdən almaq istəyir. Təkcə puldan söhbət getmir, texnologiyalardan, idarəçilikdən də söhbət gedir. Ona görə də Rusiya Qərbdən bəlkə bizdən də çox asılı vəziyyətdədir. Qafqaz, Ukrayna məsələsi Rusiya üçün daha çox sərmayə əldə etmək üçün Qərblə alver predmetidir. 

- Azərbaycanın taleyi aydındır. Təxminən iyul ayında İlham Əliyev Qərblə, ilk növbədə amerikanlarla razılığa gəlib, amma öhdəliklər götürüb. Bu öhdəliklər də ciddi demokratik islahatların aparılması və onlara əməl etməkdir. İndiki mesajlar da təzyiq formasıdır ki, çox şey açıla, deyilə, məsələlər gündəmə gətirilə bilər, odur ki, aktiv olun, öhdəlikləri yerinə yetirin. Ona görə də yaxın iki ildə, parlament seçkilərində biz müsbət dəyişikliklərə doğru gedəcəyik. Son vəziyyət göstərir ki, iqtisadi durum yaxşı deyil, digər tərəfdən Qərbin də Şərq istiqamətində addımları, Ukrayna hadisələri göstərir ki, o, öz siyasətində daha ciddidir. Hesab etmirəm ki, Ukraynada birdən-birə, qəflətən nəsə baş verdi, bunlar idarə olunan, hesablanan proseslərdir. Artıq o proseslər bizim qapımızı da döyür. Ona görə də yaxın 1-2 ildə cəmiyyət üçün müsbət dəyişikliklərin olacağını gözləyirəm. Təbii ki, demokratik qüvvələrdən, cəmiyyətin aktivliyindən də çox şey asılıdır. Ona görə cəmiyyət də özünü göstərməlidir. Amma hakimiyyətin bu formada qeyri-populyar addımları, qərarları, əlbəttə ki, cəmiyyətdə daha çox aydınlıq yaradacaq ki, bu sistemi dəyişmək lazımdır. Yəni mübarizəyə qoşulanların sayı daha da çox olacaq.  

- Hesab etmirsiniz ki, postsovet məkanında ciddi proseslərin cərəyan etdiyi məqamda Azərbaycan müxalifəti “nöyütünü əbəs yerə yandırır”, daha az əhəmiyyətli müzakirələrə daha çox vaxt ayırır? 

- Deməzdim ki, bunlar lazımsız müzakirələrdir. Seçki ərəfəsində gördük ki, Milli Şuraya daxil olan bir sıra qüvvələr və fərdlər real olaraq heç bir iş görmədilər, formal fəaliyyət göstərdilər, sanki hesab etdilər ki, fəal partiyalar bu yükü çiyinlərinə götürüb aparmalıdır. Ona görə də bir aydınlıq olmalıdır, ya birgə işləmək, ya da ayrılmaq, bunun başqa yolu yoxdur. Seçki prosesini öz çiyinlərində Müsavat və AXCP apardı, bu, realdır. Bundan sonra da qərar vermək lazımdır ki, ya başqaları da bu prosesə qoşulur, ortaya real qüvvə qoyur, ya da bu formata son qoyulmalıdır. 

- Vətəndaşlıq məsələsinə gəldikdə... O qədər Rusiya vətəndaşı olan azərbaycanlılar var ki, onlar Azərbaycanı daha çox sevirlər, nəsə edirlər, nəinki Azərbaycan vətəndaşlığı olan, cibində Azərbaycan pasportunu daşıyan və Azərbaycanı talan edən insanlar. Yəni pasport məsələsi o demək deyil ki, şəxs Azərbaycan patriotudur.

 

- Əlbəttə ki, bu, çox vacib məsələdir. Mən həmsədrlik məsələsinin müzakirəsində də demişdim. Seçki prosesinə heç bir töhfə verməyən insanlar birdən-birə deyirdilər ki, bu insanlar həmsədr olsun. Necə ola bilərdi ki, bir həmsədr Bakıda olacaqdı, real iş aparan şəxs, digəri də virtual məkanda nəsə edəcəkdi. Bu, anormal bir şey idi. Təbii ki, İbrahimbəyov bu vəziyyəti nəzərə alaraq seçkidən sonra operativ şəkildə qərar verməli idi ki, məsələn, mən gələ bilmirəm, orda yoxam, odur ki, gedirəm. Bunu etmək lazım idi. Ancaq proses çox yubandı. Bəlkə də bu prosesə Bakıdan təzyiq edənlər də olub. Onlar öz maraqlarından çıxış edirdilər, yaxud bəlkə də ona düzgün informasiya verməyiblər. Milli Şurada seçkiyə getmək-getməməklə, seçkini boykot etməklə bağlı mübahisələr də göstərdi ki, necə çətinliklə seçkiyə gedildi, nə qədər vaxt itirildi. Orda kim-kimə, hansı maraqlara işləyir, kimin kiminlə qısqanclığı var, kimdənsə xoşu gəlmir və s. amillər hamısı birləşib belə vəziyyəti yaradıb. Ona görə də bu tipli problemlərdən uzaq olmaq, təmizlənmək lazımdır. 

- Müsavatın AXCP və KXCP ilə bağlı ikitərəfli danışıqları oldu. Hətta superpartiya ideyası səslənir. Siz ən uğurlu model kimi nə təklif edərdiniz?

- Superpartiya ideyası maraqlıdır, amma real deyil. AXCP və Müsavat bəlkə də bunu yarada bilər. Olsaydı, yaxşı olardı. Onda hə, bu, bir ciddi faktora çevrilərdi. İkincisi, Milli Şura tipli koalision qurum yaradılmalıdır, amma burda real qüvvələr toplaşmalıdır. Milli Şuranı da işlək vəziyyətə gətirmək çətin deyil. Təxminən 40 faizin prosesdə adı var, özü yox. Bu tipli adamları avtomatik xaric etmək olar. Məsələn, Lalə Şövkətin qrupu çıxdı, Rəsul Quliyev uzaqlaşdı. Milli Şura formatı hələ özünü göstərə bilər. Sadəcə olaraq amorf, sadəcə danışan, iş görməyən adamlardan uzaq olmaq lazımdır. Ancaq superpartiya yaradılsaydı, uğurlu olardı. Bu iki partiya qərar versə, başqa partiyalar da ora gələ bilər. 90-cı illərin əvvəllərinə, Xalq Cəbhəsi formatına gəlmək lazımıdır. Xalq Cəbhəsi onda hakimiyyətə gəlmək imkanı yaratdı. 

- İş ondadır ki, qərar verilsə, bu, qurultayın seçimi olacaq. Bu gün liderlər var və kimsə seçilə bilər, o, problem deyil. Liderlər əvvəlki kimi israrlı deyillər ki, mən olmalıyam, qurtardı getdi. Hamı üçün bir məqsəd var - ölkədə durumu dəyişmək. Hesab edirəm ki, klassik liderlərin o qədər də şəxsi iddiaları yoxdur və güzəştə gedə bilərlər. Məsələn, superpartiyanın sədri Cəmil Həsənli olsun. Əgər biz demokratiyadan danışırıqsa, onda gəlin özümüz də nümunə göstərək. Əks təqdirdə başqa cür alınmayacaq.