9 oktyabr seçkiləri başa çatsa da, Qərb-Azərbaycan münasibətlərindəki gərginlik davam etməkdədir. Bəzi Qərb ölkələri və beynəlxalq təşkilatların seçkinin nəticəsini şübhə altına alması ilə başlayan gərginliyin hələ də aradan qalxmaması, məlum konfliktin tərəflər arasında yeni gərginliklərin mənbəyi rolunda çıxış etməsinə səbəb olur. Dünyada demokratiya və insan haqlarının ən böyük qarantı sayılan Amerikanın seçkilərin nəticəsini qəbul etməməsi, Azərbaycanın Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevin ABŞ hakimiyyətinə yönəlik ciddi ittihamlarla çıxış etməsi və s. tərəflər arasındakı gərginliyin kifayət qədər təhlükəli məcrada inkişaf etdiyini göstərir. Azərbaycan-Qərb gərginliyi fonunda gündəmə gələn digər bir məsələ isə Rusiya faktoru ilə bağlıdır. Belə ki, seçkilərin rus proyekti əsasında keçirildiyini iddia edən bəzi siyasilərin qənaətincə, 9 oktyabr seçkilərindən sonra baş verənlər Qərbin Azərbaycan üzərindəki təsir gücünün azalmasına, Rusiya amilinin isə əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olub. Bu qəbildən olan siyasilərin fikrincə, bundan sonra Qərblə konfliktdə olan Azərbaycan hakimiyyəti daha çox Rusiya ilə əməkdaşlığa can atacaq ki, bu da rəsmi Bakının Avropaya inteqrasiya siyasətindən çəkindirəcəkdir. Odur ki, Şərq-Qərb Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Ərəstun Oruclu ilə söhbətimizdə Azərbaycan-Qərb arasındakı mövcud münasibətlərə aydınlıq gətirməklə yanaşı, Rusiya faktorunun Azərbaycana təsiri imkanlarını da təhlil etməyə çalışdıq.
- Ərəstun bəy, Azərbaycandakı prezident seçkilərinin nəticəsi elan ediləndən sonra bəzi Qərb dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar seçkilərin nəticəsini şübhə altına alsalar da, son günlər İlham Əliyevin ünvanına xeyli sayda təbrik məktubu gəlməkdədir. Baş verənləri necə izah edərdiniz, doğrudanmı Qərb seçki saxtakarlığı ilə barışdı və Azərbaycan hakimiyyəti ilə əməkdaşlıq etməyə hazırdır?
- Bildiyiniz kimi, bu təbriklər əsasən üç dövlətin başçısından gəldi. Almaniyanın kansleri, Fransa prezidenti və Böyük Britaniyanın baş naziri belə bir təbrik məktubu ilə çıxış etdi. Həmin təbriklərin məzmununa diqqətlə fikir verdikdə görünür ki, orada təbrik elementlərindən daha çox müəyyən çağırışlar mövcud idi. Bu məktubların hamısında müəyyən istəklər, gözləntilər ifadə olunmuşdu. O cümlədən, Azərbaycanın Avropa Birliyi ilə assosiativ sazişə hazırlaşması istəyi, əməkdaşlığın davamı və s. gözləntilər öz əksini tapmışdı. Bu səbəbdən də məlum məktubları həm də hakimiyyətə demokratik islahatlara çağırış məktubları kimi də dəyərləndirmək olar. ABŞ Dövlət Departamentinə gəlincə, verilən açıqlamada təkrarən göstərilib ki, rəsmi Vaşinqton seçki və onun nəticəsi ilə bağlı elan etdiyi ilkin mövqedə, yəni oktyabr ayının 10-da elan edilən mövqedə qalıb. Amerikanın məlum məsələ ilə bağlı mövqeyində heç nə dəyişilməyib. Çox güman ki, bu razılaşdırılmış bir siyasətdir.
- İlham Əliyev hakimiyyətinin legitimliyi ilə bağlı ciddi şübhə və narahatlıqların hələ də aradan qalxmadığı bir zamanda Qərb və Azərbaycan arasında əməkdaşlığın mümkünlüyünü real hesab edirsinizmi? Sizcə indiki qeyri-müəyyən münasibətlər fonunda həyata keçirilən əməkdaşlıq hansısa mərhələdə böhranla şərtlənməyəckmi?
- Əslində Qərb və Azərbaycan hakimiyyəti arasında belə bir böhran mövcuddur. Nəzərə alsaq ki, hakimiyyətin de-fakto ikinci şəxsi, yəni Prezident Administrasiyasının rəhbəri Qərbin ünvanına, konkret olaraq ABŞ-ın ünvanına çox sərt ittihamlar səsləndirir, şübhəsiz ki, bu, tərəflər arasındakı böhranın göstəricisidir. Qarşı tərəfdən gələn dəyərləndirmələr də adekvat dəyərləndirmələrdir. Mən qarşı tərəf deyəndə ilk növbədə Vaşinqtonu nəzərdə tuturam. Bu baxımdan, öncə Qərb və Azərbaycan arasında bu əməkdaşlığın baş tutmasının mümkünlüyünə diqqət yetirmək lazımdır. Bu əməkdaşlığın baş tutub-tutmayacağı Azərbaycan hakimiyyətinin bundan sonra sərgiləyəcəyi mövqedən asılı olacaq. Çünki ABŞ konkret olaraq daim bunu ifadə edib, öz gözləntilərini ortaya qoyub. ABŞ bildirib ki, Azərbaycan hakimiyyətindən islahatlar gözləyirik. Söhbət hansı islahatlardan gedir? Bu islahatlar həyata keçiriləcəkmi? Əməkdaşlıq üçün öncə bu məsələlərin öz həllini tapması lazımdır. Buna görə də indidən belə bir əmədaşlığın mümkün olub-olmayacağını birmənalı şəkildə iddia etmək olmaz. Çünki məlum məsələ indiki situasiyada mübahisəli məsələdir və bu, qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycanın davranışından, onun atacağı addımlardan asılı olacaq. Yalnız bu addımların mahiyyəti aydınlaşandan sonra Qərb və Azərbaycan arasında əməkdaşlığın mümkün olub-olmaması ilə bağlı fikir söyləmək olar.
- Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyev qeyd etdi ki, Amerika hakimiyyətindəki bəzi qüvvələr Azərbaycanı təcrid etmək istəsə də buna nail ola bilmir və özləri təcrid vəziyyətinə düşürlər. Sizcə doğrudanmı Amerika hakimiyyətində Azərbaycanı təcrid etməyə çalışan qüvvələr mövcuddur və Amerikanın hakimiyyətə münasibəti Birləşmiş Şttaların deyil, yalnız bu qüvvələrin mövqeyini əks etdirir?
- Mən hesab eləmirəm ki, Amerikanın Azərbaycana olan münasibəti Amerika hakimiyyətindəki bəzi siyasi qüvvələrin mövqeyi ilə bağlıdır. Amerika siyasəti Azərbaycan siyasəti deyil ki, orada müəyyən regional, tayfa qruplaşmaları mövcud olsun və onlar hər hansı məsələ ilə bağlı öz qrup maraqlarını ortaya qoysunlar. Bu, Amerika siyasəti üçün xarakterik bir məsələ deyil. Amerikanın siyasəti vahid mərkəzdən həyata keçirilir. Burada hər hansı bir şəxsin öz mövqeyini dövlətin rəsmi mövqeyi kimi təqdim etməsi mümkünsüzdür. Bu baxımdan Amerikada rəsmi qurumlar tərəfindən atılan addımlar, verilən açıqlamalar Amerika dövlətinin mövqeyini ifadə edir və bunu ayrı-ayrı qrupların, müxtəlif siyasi qüvvələrin öz maraqları ilə izah etmək doğru deyil.
- Prezident seçkilərindən təxminən bir ay keçsə də, hələ də Amerika prezidenti Barak Obama İlham Əliyevə təbrik məktubu ünvanlamayıb. Sizcə yaxın günlərdə Obamanın belə bir məktubla İlham Əliyevə müraciət etməsi gözləniləndirmi?
- İndiki mərhələdə Amerika prezidenti Barak Obamanın 9 oktyabr seçkilərinin nəticəsi ilə bağlı İlham Əliyevə təbrik məktubu ünvanlayıb-ünvanlamayacağını söyləmək çətindir. Hər şey tərəflər arasındakı münasibətlərin gələcək inkişafından asılıdır. Bugünkü dinamikada belə bir təbrik məktubunu gözləmək üçün heç bir ciddi əsas yoxdur. Münasibətlərin mövcud dinamikası belə bir məktubun meydana çıxmasını çətinləşdirir. Və hesab edirəm ki, indiki halda Obamadan belə bir təbrik məktubu gözləmək doğru deyil.
- Seçkilərdən sonra ictimaiyyət arasında Azərbaycanın birmənalı şəkildə Rusiyanın təsiri altına düşdüyü və Qərbin Rusiyanın xeyrinə Azərbaycandan imtina etməsi ilə bağlı rəy formalaşmaqdadır. Necə hesab edirsiniz, 9 oktyabr seçkiləri doğrudanmı Azərbaycan üzərində Qərb amilini azaldıb və Rusiyanın mövqelərini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirib?
- Seçkilərdən sonra Azərbaycan üzərində Qərbin təsirinin əhəmiyyətli dərəcədə azalması və Rusiyanın birmənalı şəkildə öz nüfuzunu möhkəmləndirməsi fikri ilə razılaşmıram. Habelə, hesab etmirəm ki, Qərb Azərbaycandan Rusiyanın xeyrinə imtina edib. Mənim zənnimcə, bugünkü geosiyasi mənzərə tamamilə fərqlidir. Söhbət kimin kimə güzəştə getməsindən getmir. Söhbət ondan da getmir ki, prezident seçkilərindən sonra hansı siyasi qütblərin mövqeyi Azərbaycanda azaldı, hansılarınınkı artdı. Azərbaycanla bağlı siyasət maraqların çarpazlaşması üzərində qurulub. İndiki şəraitdə hər bir şey yalnız razılaşdırılmış şəkildə mövcud ola bilər. O cümlədən, bu və ya digər bölgədə hər hansı bir siyasətin həyata keçirilməsi də hökmən razılaşma əsasında gerçəkləşdirilə birlər ki, bunun bəzi nümunələri mövcuddur. Gürcüstanla bağlı da ictimaiyyət arasında çox şey danışırlar. Lakin Gürcüstanla bağlı mövcud vəziyyətin təhlili də deyilənlərdən tamam fərqli mənzərəni üzə çıxardır. Bir sözlə, hesab etmək olmaz ki, Rusiya Azərbaycanda sahibi-mütləqdir və Qərbi bu bölgədən sıxışdırıb çıxardıb. Zənnimcə, Rusiyanın Azərbaycan üzərindəki təsirini bunca şişirtməyə heç bir ehtiyac yoxdur. Belə bir dəyərləndirmə, həm də həqiqətin təhrif edilməsi olardı.
Seymur Əliyev