Nazirlər Kabinetində xırda dəyişikliklər istisna olunmaqla köhnə komanda yerində qalıb. Dəyişikliklər isə yalnız Müdafiə və Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyini əhatə etdi. Müdafiə naziri Səfər Əbiyev postundan uzaqlaşdırıldı və onun yerinə daxili işlər naziri Ramil Usubovun müavini, Daxili Qoşunların komandanı Zakir Həsənov təyin edildi. Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Füzuli Ələkbərov isə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun rəhbəri Səlim Müslümovla əvəzlənib. Hökumətdə bu dəyişikliklər problemli sahələrdən sayılan bu iki nazirlikdə ciddi dəyişikliklərə səbəb olacaqmı? Tanınmış vəkil Aslan Ismayılovla müsahibəmizə bu suala cavab almaqla başladıq.
- Mən hər hansı dəyişiklikliyi gözləmirəm. Sovet dövründə bir məhşur lətifə var idi. Istilik sistemini düzəltməsi üçün usta çağırırlar. Usta görür ki, hər yerdə borular çürüyüb. Bildirir ki, sistemi dəyişmək lazımdır, bir batareyanı dəyişdirməklə istilik sistemini bərpa etmək mümkün olmayacaq. Ustanı sovet əleyhinə təbliğata görə həbs edirlər. Ona görə sistemin idarəetməsi dəyişməyincə, şəxslərin dəyişməyi ilə heç nə olmayacaq. Amma iki nazirin dəyişməsi sırf kütləvi etirazlarla bağlıdır. Səfər Əbiyevin vəzifəsindən azad olunması əsgər ölümünə gənclərin kütləvi etirazları ilə əlaqəlidir. Füzuli Ələkbərovun vəzifədən uzaqlaşdırılmasında isə Ismayıllı hadisələri rol oynadı. Deməli, hakimiyyət kütləvi etirazlarla hesablaşır. Xalq bunu bilməli və narazı olduğu hallara etirazını bildirməlidir. Amma hakimiyyətin xalqın hər sahədə, hər regionda kütləvi etiraza başlamasından sonra dəyişiklik reallaşdırması ölkəni anarxiyaya, xaosa apara bilər. Bu da birinci növbədə hakimiyyətdə olanlar üçün pis nəticələnəcək. Ona görə hakimiyyət fərdləri yox, idarəetmə sistemini dəyişməlidir.
- Uzun müddət postunda qalan nazirlərdən biri təhsil naziri idi. Amma yeni nazir Mikayıl Cabbarovun gəlişi bu sahədə dəyişikliyə səbəb olmadı, əksinə, vəziyyət daha da qəlizləşdi. Fərdlərin dəyişməsi sistemdə niyə islahatlar aparmağa imkan vermir və durum daha da mürəkkəbləşir?
- Sistem dəyişməyincə Mikayıl Cabbarov yox, kim olursa-olsun idarəçilikdə dəyişiklik edə bilməz. Ekspertlər Mikayıl Cabbarova onun savadına görə müsbət yanaşırdı. Amma mənim daha çox Mikayıl Cabbarova yazığım gəlir. Çünki o, öz karyerasını məhv etdi. Dəyişiklik baş verdimi, yox. Seçkilərin saxtalaşdırılması prosesində müəllimlərdən daha çox istifadə olunmağa başlanıldı. Ona görə idarəetmə sistemində prinsiplər dəyişməyincə, qanunun aliliyi təmin edilməyincə heç nə dəyişən deyil. Bütün məmurları, nazirləri dəyişin, yerinə yenilərini qoyun. Bu dəyişiklik nəticəsində heç nə dəyişən deyil. Əksinə, Artur Rəsizadənin postunda qalmasını çoxları mənfi qiymətləndirdi. Amma mən bu hadisəyə mənfi baxmıram. Çünki bu idarəetmə sistemində Artur Rəsizadə bəlkə də ən yaxşısıdır. Heç olmasa dövlətçilik nə olduğunu bilir və yəqin ki, bəzən bu barədə öz fikirlərini bildirir. Onun yerinə hazırlanan Əli Əhmədov Baş nazir olsa da heç nə dəyişən deyildi, əksinə olacaqdı. Bəlkə də Baş nazir postuna cavan korrupsioner məmurlardan birini qoysaydılar az müddətdə dövləti məhv edərdi.
“Yeni nazirlər nə ilə fərqlənib?”
- Nazirlər Kabinetində edilən dəyişiklik nəticəsində irəli çəkilən şəxslər öz keçmiş fəaliyyyətlərində fərqlənəcək bir addım atmışdılarmı ki, onlar irəli çəkildilər?
- Yeni müdafiə naziri Zakir Həsənovu tanımıram. Onun fəaliyyəti ilə tanış deyiləm. Səlim Müslümovun isə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun rəhbəri olduğu müddətdə orada olan, “ağıllı” yeyintilər heç yerdə yox idi. Söhbət yeni nazirlərin şəxsiyyətindən getmir. Bu gün müxalifətdə olan ən təmiz adamlar belə hazırkı idarəetmə sisteminə yerləşdirilsə, heç nə dəyişən deyil. Bir sistemdə ki qanun işləmir, işləyən məmurlar paket şəkilində rüşvət alırlar, onlardan hansı ədalətli iş gözləmək olar?
- Bu arada hakimiyyət daxilində ayrı-ayrı qruplaşmaların hökumət rəhbərliyinə namizədinin olduğu bildirilirdi. Amma baş nazir dəyişdirilmədi. Yaşı səksəni haqlamış şəxs yenidən baş nazir postunda saxlanıldı. Bəzi ekspertlər bu qərarı onunla izah edir ki, Əliyev hakimiyyət daxilindəki qruplaşmaları narazı salmaq istəmir. Siz, necə düşünürsünüz?
- Artur Rəsizadə heç bir qruplaşmaya aid deyil və dövlətçiliyin nə olduğunu bilən şəxsdir. Amma ən əsası Artur Rəsizadə hakimiyyətə iddialı, ambisyalı şəxs deyil. Digər tərəfdən, o, korrupsiyaya ciddi şəkildə bulaşmayıb. Amma korrupsiyaya bulaşmış məmurların son dəyişikliklərdən sonra mövqelərini gücləndirdiyi fakt oldu. Artur Rəsizadənin baş nazir saxlanması ilə hakimiyyətdaxili qruplaşmalar arasında tarazlıq gözlənildi. Amma hakimiyyətdaxili əsas qruplaşmaların mövqeləri bir qədər də möhkəmləndi. Əgər hər hansı qruplaşmanın nümayəndəsi baş nazir təyin edilərdisə, bu tarazlıq pozula bilərdi. Amma mənim gördüyüm odur ki, son dəyişikliklər nəticəsində Paşayevlərdən başqa bütün güc mərkəzləri mövqelərini möhkəmləndirdi.
- Prezidentliyə iddia irəli sürülə biləcək vəzifələrə bir qayda olaraq iddiası, ambisiyası olmayan şəxslər təyin edilir. Bu postlara misal olaraq baş nazir, xarici işlər naziri və Bakı meri vəzifəsini göstərmək olar. Hakimiyyətin bu siyasəti nəyə hesablanıb?
- Hazırkı idarəetmə elə qurulub ki, hamı bir adama tabe olmalıdır və bu şəxs hamıdan ağıllı, güclü olmalıdır. Ikinci bir iddialı və bacarıqlı adam baş nazir və ya Bakı meri olarsa, bu sabahları konkurensiyaya səbəb ola bilər. Son seçki kampaniyası hakimiyyətin mahiyyətini göstərdi. Iqtidarın seçki kampaniyasında prezidentliyə namizəd kimi, faktiki Ilham Əliyevin vəkilləri kimi hakimiyyətdə təmsil olunan və cəmiyyət tərəfindən qəbul edilən kifayət qədər savadlı gənclər iştirak edə də bilərdi. Niyə onlardan biri prezidentliyə namizəd kimi çıxış etmədi? Niyə onların içərisindən bir nəfər çıxaraq, gələcəkdə real namizəd olmağa iddiasını irəli sürmədi? Bu onu göstərir ki, bu sistem özünkülərə də etibar etmir. Mən bu hakimiyyətdə bir il işləmiş şəxsəm. Mən o zaman da gördüm ki, bir nəfər söz deyə biləcək şəxs vəzifədə qalmadı, hamısı təmizləndi. Kimin liderlik keyfiyyəti var idi, onlar vəzifədən uzaqlaşdırıldı. Anadan kölə doğulan şəxslər isə əksinə, mükafatlandırıldı. Çünki bilirlər ki, onlar heç nəyə iddialı deyillər. Rüşvətlərini alacaqlar və fəaliyyətlərini davam etdirəcəklər. Bu şəxslər üçün dövlət anlayışı yoxdur.
“Hakimiyyət təhlükə hiss etdiyindən legitimliyini təmin etməyə tələsdi”
- Seçkidən sonra hakimiyyətin bir sıra addımları maraq doğurur. Ciddi saxtakarlıq faktlarının baş verdiyi seçkilərdən dərhal sonra hüquqi normalar gözlənilmədən tələsik inauqurasiya keçirildi. Bu addımın atılmasında məqsəd nə idi? Beynəlxalq aləmi fakt qarşısında qoymaq, yoxsa hakimiyyət daxilində yaranmaqda olan narazılığın qarşısını almaq?
- Burada bir neçə səbəb var. Beynəlxalq aləmin fakt qarşısında qoyulması məqsədi də var. Göstərmək ki, artıq hüquqi tərəfdən hər şey nizamlanıb. Ikinci bir səbəb hakimiyyət məsələsinin asılı vəziyyətdə saxlanması iqtidar daxilində mərkəzdən qaçmanı gücləndirə də bilərdi. Başqa bir faktor Rusiyanın təhdidi idi. Bu amili də istisna etmək olmaz. Orxan Zeynalov ətrafında baş verən hadisələrin bütün Rusiya telekanallarının əsas xəbərinə çevrilməsi, milliyyətçilərin aktivləşməsi Putinin razılığı ilə atılan addım idi. Çünki Rusiyada da Azərbaycandakı kimi bütün telekanallar nəzarətdədir. Ona görə hakimiyyət tələsik bu addımı atdı ki, legitimliyini təmin etsin.
- Milli Şuranın oktyabrın 20-nə təyin olunan aksiyasına Bakı Şəhər Icra Hakimiyyəti gülünc arqument gətirərək icazə vermədi. Hakimiyyətin seçkidən sonra Milli Şuranın seçki kampaniyasına nisbətən daha kütləvi aksiya keçirməsindən narahat olduğu hiss olunur. Bunun səbəbi nədir?
- Hakimiyyət bilir ki, elan olunan nəticə bir, real nəticə isə başqa cürdür. Hakimiyyət real nəticənin necə olduğunu bizdən pis bilmir. Iqtidar cəmiyyətdəki narazılığın hansı həddə olduğunu bilir. Ona görə hakimiyyət kütləvi tədbirlərdən əvvəlkindən daha çox narahadır.
“Cəmil Həsənli debatlarda hakimiyyəti silkələməyi bacardı”
- Seçkidən sonra cəmiyyətdə maraqlı oyanıqlıq hiss olunur. Sumqayıtda hüquqları pozulan sahibkarların etiraz aksiyası keçirməsi, Nəsrəddin Tusi adına Pedoqoji Universitetdə oxuyan tələbələrin imtahanların yazılı keçirilməsinə açıq narazılıq ifadə etməsi bunu sübut edir. Bir çox ekspertlər baş verənləri təsadüfi qiymətləndirmir və hesab edir ki, seçki kampaniyası dövründə Cəmil Həsənlinin 9 debatdakı çıxışı insanları yenidən mübarizəyə ruhlandıra bilib. Siz, baş verənləri necə dəyərləndirirsiniz?
- Cəmil Həsənli bu debatlarda hakimiyyəti silkələməyi bacardı. Cəmil Həsənlinin bu etdiklərini 20 il ərzində müxalifət düşərgəsi etməmişdi. Digər tərəfdən, hazırda müşahidə olunan etiraz hadisələrinin kökü keçmişə gedir, onlar bu gün başlamayıb. Quba, Ismayıllı, Binə hadisələrini, gənclərin, sahibkarların etiraz aksiyalarını xatırlamaq lazımdır. Bütün bu aksiyalar hakimiyyətə bir siqnaldır. Fizikada bir qanun var. Dalğalar üst-üstə düşəndə onun nəticəsi böyük uçurumlara səbəb olur. Bir gün hakimiyyət görəcək ki, ayrı-ayrı yerlərdə baş verən etiraz aksiyaları iri bir kütləvi aksiyaya çevrilib. O zaman da ölkəni anarxiya, xaos bürüyəcək.
Tələbələrin etiraza qalxması maraqlıdır. Bəllidir ki, bütün tarix boyu inqilablarda, cəmiyyətdəki yenilənmələrdə tələbələrin rolu həlledici olub. Xüsusilə Tarix və Hüquq fakültələrində oxuyan tələbələrin aktivliyi ciddi rol oynayır. Xalq Hərəkatı zamanı baş verənləri də təhlil etsəniz, bunu görəcəksiniz. Tələbələrin bu etirazını baş verənlərlə bağlı olduğunu düşünmürəm. Çünki haqqının tapdanmasına, azadlığının məhdudlaşdırılmasına, əsgərlikdə olan gənclərin ölümünə, siyasi fəal gənclərin həbsinə bu gənclər susdular. Amma imtahanın şifahi və ya yazılı olmasına etirazlarını bildirdilər. Bu, ümumi şüurla bağlı deyil. Bu daha çox Azərbaycandakı fərdçiliklə bağlıdır. Ancaq əminəm ki, bu günclər bir gün başa düşəcəklər ki, Cəmil Həsənlinin, demokratik qüvvələrin apardığı mübarizə təkcə onların mübarizəsi deyil. Demokratik qüvvələr normal cəmiyyətin qurulmasına çalışırlar. Amma gənclər də bu sahədə aktiv olmalıdır. Gənclər bilməlidir ki, onların kütləvi narazılığı istənilən hakimiyyəti islahatlara getməyə məcbur edə bilər. Əgər gənclər cəmiyyətdəki haqsızlıqlara susub, yalnız yazılı imtahanın keçirilməsinə görə baş qaldıracaqlarsa, o zaman həmin gənclər ömürlərini sürünə sürünə keçirərək bizim yaşa dolacaqlar. Amma şüurlu şəkildə baş verən haqsızlıqlara münasibət bildirəcəklərsə, o zaman özlərinə normal gələcək təmin edə bilərlər.
Məsələn, bu gün “Azadlıq”a qarşı olan basqılar sıradan hadisə deyil. Əgər “Azadlıq” qəzeti bağlanan zaman bu cəmiyyət sussa, nəticələr daha pis olacaq. Bu gün “ANS” telekanalını, mən də daxil olmaqla hamı qınayır və düz də edirik. Amma bir qədər ədalətli olmaq lazımdır. Rusiyada “NTV” kanalı bağlanan zaman telekanalın yerləşdiyi binanın ətrafına qısa müddətə 50 min insan toplaşdı. Rusiya cəmiyyəti başa düşdü ki, bu, söz azadlığının boğulmasıdır. “ANS” bağlanan zaman kanalın həyətinə heç 50 nəfər yığışmadı. Mən həmin gün dəstək məqsədilə telekanala getmişdim. Insanlar dərk etməlidir ki, baş verənlər ayrı-ayrı fərdlərin deyil, ümumi bir faciədir. Ona görə bu son kabinet dəyişikliyindən nəsə gözləyənlər yanılır. Islahat tələb olunmalıdır və bu tələb o qədər ciddi olmalıdır ki, yuxarıdakılar islahata getməyə məcbur olsunlar. Bu gün Ilham Əliyevin hakimiyyətinin yerinə Obama, Merkel iqtidarı olsa belə cəmiyyətin susqunluğu davam edəcəksə, heç nə dəyişməyəcək. Amerikada rüşvətin nə olduğunu bilməyən sahibkarlar Azərbaycana gələn zaman buradakı korrupsioner sistemə uyğunlaşır və rüşvət verməklə fəaliyyətlərlərini uğurla davam etdirirlər.
