Rusiya prezidenti Vladimir Putinin erməniləri
aşağılayan replikalarından sonra Moskva və İrəvan arasında münasibətlərin heç
də yaxşı olmadığı ortaya çıxıb. Son günlər ərzində iki ölkə arasında
münasibətlərdə bir-birinə zidd iki hadisə baş verib. Əvvəlcə Rusiyanın
maraqlarına uyğun olaraq Ermənistan Avropa Birliyinə alternativ olaraq
Rusiyanın təşəbbüsü ilə yaradılmış Avrasiya İqtisadi Birliyinin Gömrük
İttifaqına daxil oldu və iki ölkə arasında münasibətlərin sıxlaşması barədə
fikirlər ortaya çıxdı. Amma ardınca məlum oldu ki, Kreml Ermənistana iqtisadi
güzəştlər təklif etməyə tələsmir və üstəlik, Putin Ermənistanda əhalinin sayı
ilə bağlı replikalarla münasibətlərin heç də isti olmadığını nümayiş etdirdi.
Putin erməniləri belə
aşağıladı...
Bu günlərdə ictimaiyyətlə görüş zamanı Rusiya
Erməniləri İttifaqının sədri Ara Abramyan Putinə sual vermək bəhanəsi ilə ayağa
qalxıb ermənilər adından ona dəstək ifadə edərək yaltaqlandıqdan sonra Rusiyada
3 milyondan çox erməninin yaşadığını deyib. Putin onun sözünü kəsərək
Ermənistanda nə qədər erməninin yaşadığını soruşub. Abramyan “bundan bir qədər
çox, 3 milyon 200 min” deyə cavab verib. Putin isə bu rəqəmə istehza edib: “Bu,
erməni hesablamalarına görədir. Bizim hesablamamıza görə azdır”. Putinin daha
sonra əlavə etdiyi fikir isə onun ermənilərə münasibətini ortaya qoyub: “Bu,
zarafat deyil... Bu, istehza deyil”. Bununla Rusiya prezidenti Ermənistanda
ermənilərin sayının az olması barədə dediklərinin zarafat deyil, həqiqət
olduğunu israr edib, amma “istehza” ifadəsini yada salması əslində onun bu
məsələyə istehzalı münasibətindən xəbər verib.
Beləcə, iki ölkə arasında münasibətlərlə bağlı
sual yaranır: Bir halda ki, Ermənistan Rusiyanın istəyinə uyğun olaraq Gömrük
İttifaqına üzv olub və Putinin “iqtisadi SSRİ-nin bərpası” layihəsinə dəstək
verib, o zaman Kreml nədən narazıdır? Bunun sadə sual olmadığı bəllidir və
cavab variantları da çoxdur.
Ermənilər niyə
Rusiyadan narazı olsun?
Birinci variant odur ki, Putin bu replika ilə
Ermənistanda formalaşmış anti-Rusiya əhvalına cavab verib: Əgər öz ölkənizdə
yaşaya bilməyib Rusiyada özünüzə sosial sığınacaq tapırsınızsa, niyə bizdən
narazısınız? Amma bu faktorun həlledici olduğunu düşünmək çətindir. Məsələn,
Rusiyanın ən yaxın müttəfiqi olan Belarusda da ictimai rəy Rusiyaya qarşıdır,
amma Putin belarus xalqını bu şəkildə ələ salmır.
“Cavax dövləti”
yarana bilərmi?
İkinci varianta görə, Rusiya Ermənistandan daha çox
güzəşt istəyir. Amma Rusiya mətbuatının yazdıqlarından belə məlum olur ki,
Putin Ermənistandan qeyri-adi bir güzəşt umur. Məlumdur ki, Kreml qonşu
dövlətləri leqal və qeyri-leqal maliyyə güzəştləri ilə “yükləyir”. Bunu müəyyən
mənada “regional reket” də adlandırmaq olar. Orta Asiya dövlətlərinin mütəmadi
olaraq Putinə “haqq” verdikləri barədə fikirlər var. Amma Ermənistanın Putinə
veriləsi pulu və ya iqtisadi güzəşt imkanları yoxdur. Bununla belə İrəvan başqa
ölkələrə qarşı təzyiq aləti kimi Rusiyanı razı sala bilər. Bəzi xəbərlərə görə,
elə bu baxımdan Kremlin Ermənistandan gözlədiyi güzəştlərdən biri kifayət qədər
unikaldır. Bildirilir ki, Putin Ermənistandan Gürcüstana qarşı ərazi
iddialarını gücləndirməyi tələb edir. Hazırda Cavaxetiyada ermənilər sıx
məskunlaşıblar və ara-sıra erməni fəalları Rusiya mətbuatında belə fikirlər
səsləndiriblər ki, əgər Gürcüstan NATO-ya üzv olarsa, “Cavax dövləti” yarana
bilər.
Gürcüstan üçün
“Dağlıq Qarabağ” müharibəsi
Daha uzağa gedən versiyaya görə, Kreml Ermənistanın
Gürcüstana qarşı müharibə cəbhəsi açmasını istəyir. Nə qədər qeyri-adi səslənsə
də, Rusiya mətbuatında bu versiya da həyata vəsiqə alıb. Eyni zamanda bunu
ciddi qəbul etmək üçün əsaslar da var. Gürcüstan Baltikyanı respublikalar
istisna olmaqla keçmiş sovet respublikaları arasında Rusiyanın “regional reket
hüququ”nu tanımaqdan imtina edən yeganə ölkədir. Cənubi Osetiya torpaqlarının
Gürcüstanın nəzarətindən çıxarılması və Abxaziyanın rəsmi Tiflisə qarşı
itaətsizliyi də Gürcüstanı boyun əyməyə məcbur edə bilməyib. 2008-ci ildə
Gürcüstana qarşı hərbi əməliyyatlar isə beynəlxalq təzyiqlər üzündən Rusiyaya
baha başa gəlib və bu ssenarini təkrarlamağa Moskvanın cəsarəti yetərli
görünmür. Belə vəziyyətdə Gürcüstan üçün də “Dağlıq Qarabağ” münaqişəsi təşkil
etmək uğurlu ssenariyə bənzəyir. Rusiyadan hərbi və iqtisadi dəstək alan
Ermənistana qarşı müharibə Gürcüstanı çökdürmək və Rusiyanın hegemonluğuna
razılaşdırmaq üçün ən effektli variantdır. Ancaq belə görünür ki, Ermənistan
Azərbaycanın ardınca daha bir qonşu dövlətə qarşı müharibə cəbhəsi açmağa
cəsarət etmir. Çünki belə bir müharibə Gürcüstana yaşadacağı faciədən daha
böyüyünü Ermənistanın özünə yaşada bilər.
Ermənistan üçün çətin
seçim: Rusiya, yoxsa Avropa Birliyi
Üçüncü narazılıq mənbəyi Avropa Birliyi ilə
Ermənistan arasında sıxlaşan əməkdaşlıqdır. Məlum olduğu kimi, Ukrayna,
Ermənistan və Moldova noyabr ayında Avropa Birliyi ilə assosiasiya barədə saziş
imzalamağa hazırlaşırlar. Moskva artıq Ukrayna və Moldovaya qarşı açıq təzyiqə
başlayıb. Belə ki, avqust ayında Ukraynanın “Roşen” şirniyyat məhsullarının və
sentyabrın 11-də Moldova şərabının Rusiyaya idxalına qadağa qoyulub. Avropa
Birliyinin komissarı Ştefan Füle dünən verdiyi açıqlamada Rusiyanı qınayıb. O,
Ukraynaya qarşı təzyiqlərin yolverilməz olduğunu bildirib: “Bu hərəkətlər bütün
Avropa dövlətlərinin imzaladıqları prinsiplərə ziddir. ATƏT-in Helsinki
sazişinə görə, bütün ölkələr dövlətlərin başqa dövlətlərə münasibətdə
seçimlərinə hörmətlə yanaşmalıdırlar”.
Amma Rusiya hələ də Ermənistana qarşı hər
hansı praktik təzyiq tədbiri həyata keçirməyib. Sadəcə olaraq, Ermənistan
Gömrük İttifaqına daxil olduqdan sonra Moskvadan gözlədiyi iqtisadi güzəştləri
almayıb. Xüsusən də Rusiyadan idxal etdiyi təbii qazın qiymətlərində endirim
gözləyən Ermənistan hələ də istəyinə nail ola bilməyib. Kreml yalnız dəmiryol
şəbəkəsinin yenidən qurulması üçün Ermənistana 500 milyon dollar yardım ayırıb.
Amma bu yardım strateji planda Ermənistana heç nə vəd etmir.
Putinin Bakı səfəri
erməniləri qorxudub
İrəvanın Rusiyadan narazılığına gəlincə, bu əsasən,
Putinin Bakıya son səfəri ilə izah edilir. Putinin Bakıdan razılıqla ayrılması
Ermənistan hakimiyyətini bir qədər qorxudub. Əsas qorxu isə Dağlıq Qarabağ
uğrunda müharibənin yenidən qızışmasıdır. İrəvan ehtiyatlanır ki, Rusiya
Azərbaycana öz torpaqlarını müharibə yolu ilə qaytarmaq üçün “yaşıl işıq”
yandıra bilər. Rusiyanın irimiqyaslı dəstəyi olmadan Ermənistanın Azərbaycanla
müharibəyə uzun müddət tab gətirməyəcəyi bəllidir. İndiki şəraitdə Ermənistan
bu ssenarini önləmək üçün Moskvanın bütün tələblərini yerinə yetirməyə hazırdır.
Ermənistan Türkiyə
ilə sərhədləri hansı yolla açmaq istəyir?..
Ermənistanın iqtisadiyyatı isə kifayət qədər
kövrəkdir və Rusiyadan böyük asılılıq şəraitindədir. Türkiyə və Azərbaycan tərəfindən
iqtisadi blokada Ermənistanın iqtisadi inkişafına imkan vermir. Rusiya bu
vəziyyətdən çıxmaq üçün Ermənistana səmərəli çıxış yolları təklif etmir. Ermənistan
isə dayanıqlı iqtisadi inkişaf əldə etmək istəyir. Ölkənin Avropa Birliyi ilə
yaxınlaşmaq cəhdləri də buna xidmət edir. Ermənistan Avropa Birliyi ilə
əməkdaşlıq çərçivəsində Türkiyə ilə sərhədlərin açılmasına nail olmaq istəyir. Türkiyə
ilə sərhədlərin bağlı olması tez-gec Ermənistanı əməkdaşlığa cəlb etmək istəyən
Avropa Birliyinin qarşısına maneə olaraq çıxacaq. İrəvan ümid edir ki,
Türkiyənin Avropa Birliyinə üzvlüyü ilə bağlı danışıqlarda sərhədlərin açılması
qəti şərtlərdən biri kimi irəli sürülə bilər. Bu zaman Ermənistanın Rusiyadan
asılılığı azalar. Amma Moskvanın da bu niyyətlərdən xəbərdar olduğu şübhəsizdir
və elə buna görə də Ermənistanı dalana dirənmiş vəziyyətdə saxlayır. İndi
İrəvan dilemma qarşısındadır: Avropa Birliyi ilə assosiasiyaya getmək Rusiya
tərəfindən intensiv təzyiqlər vəd edir. Rusiyanın ağalığı altında yoluna davam
etmək isə Ermənistana indiki kimi uzunömürlü dayanıqsız iqtisadiyyat vəd edir.
44 ailənin hökmranlıq
etdiyi iqtisadiyyat
Məlumat üçün qeyd
edək ki, Ermənistanda adambaşına Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) istehsalı təqribən
2400 dollar təşkil edir və bu göstəriciyə görə ermənilər dünyada 121-ci
yerdədirlər. Ölkənin keçmiş baş naziri Hrant Baqratyan inhisarçılığın ölkə
iqtisadiyyatında böyük bəla olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə,
Ermənistanda ÜDM-in 55 faizi 44 inhisarçı ailənin payına düşür. Cəmi 60 şirkət
Ermənistan iqtisadiyyatının yarıdan çoxuna nəzarət edir. Ermənistanın dövlət
büdcəsinin xərcləri təxminən 3,3 milyard dollardır. Adambaşına büdcə
xərclərinin səviyyəsinə görə Ermənistan dünyada 132 yerdədir. 2009-cu ildə
Ermənistan iqtisadiyyatı 14,4 faiz tənəzzülə məruz qalıb və hələ də özünə gələ
bilmir. Bundan sonra Ermənistan hökuməti dayanıqlı inkişaf yollarını aramağa
başlayıb. Avropa Birliyi ilə yaxınlaşmaq həvəsi də məhz həmin ağır böhrandan
sonra daha da artıb.
Ermənistanın düşdüyü vəziyyəti nəzərə alsaq,
İrəvanın Avropa Birliyi ilə sazişin imzalanmasını təxirə salacağını gözləmək
olar. Yaxın vaxtlarda Gürcüstanda ermənilərin məskunlaşdıqları ərazilərdə etnik
çaxnaşmaların qızışması da istisna deyil. Amma bunun müharibə səviyyəsinə
çatıb-çatmayacağı barədə danışmaq çətin məsələdir.
Moderator.az