Moderator.az saytının müsahibi şair Məmməd İsmayıldır. 

Müsahibənin II hissəsini təqdim edirik. 

Müsahibənin əvvəli: //www.moderator.az/news/333165.html 

- Bir damla suda bütöv bir dənizin özəlliyi var, damla dənizdən ayrı düşdüyündə buxarlanmağa məhkumdur, amma dənizin bir hissəciyi olan damlanın belə bir qorxusu yoxdur. Bütünün bir parçası yox, bütünün özü olmaq, yol Turana, bütöv Türk Dünyasına getməlidir. Mәn bu yola hәlә Sovet İttifaqının ayaqda olduğu illәrdә istər yaratdığım “Gәnclik” jurnalı ilә, istərsә dә az qala türkçülük duyğularına görә hәtta Türkiyәdә belә uzun müddәt yasaq olunan Hüseyn Nihal Adsızın “Bozqurdlar” romanını tәrcümә vә nәşr etdirәrәk başlamışdım. Hәlә 1970-ci illәrdә Moskvada İkiillik Ali Әdәbiyyat kurslarında oxuyarkәn türk bölgәlәrindәn gәlәn kurs yoldaşlarım arasında türkçülük sevdalısı kimi tanınıb, hәtta buna görә töhmәt alan birisi kimi bu işi gücüm yetdiyi qədər bu günәdək davam etdirməyə çalışıram.

- Mən təəccübləndirmək deməzdim. Biz indi elə bir dünyada yaşayırıq ki, kimisə nə iləsə təəccübləndirmək elə də asan iş deyil. Parisdəki uğurlara isə uzun yaradıcılıq illərinin haqlı təsdiqi kimi baxmaq lazımdır.

- Mənim dünyanın çeşidli ölkələrində şair dostlarım olub və onlar indi də var. Rusyanın önəmli şairlərindən rəhmətlik Yuri Kuznetsov tez-tez yadıma düşür. Onunla hər görüş sanki ayrı dünyalarla görüş idi. Söhbət Rusyadan düşmüşkən, tərcüməçilərim Mixail Sinelnikov və Aleksandr Kuşnerlə canlı təmasda olmağı çox istərdim. Burada dünyanın çeşidli ölkələrində yaşayan şair dostlarımdan yaponiyalı Mariko Cumikura, yunanıstanlı Maria Mistroti, qazaxıstanlı Oljas Süleymenov, Bakıcan Kanapyanov, Malik Otorbayev, ukraynalı Aleksandr Korotko, Dmitro Çistyak, moldovan Nikolaye Dabija, rumın İon Deokanku, litvalı Vladas Braziünas, eston Jüri Talvet, kosovalı Jeton Kelmendi, macar Atilla Balaş, Elod Kovaç və başqa şair dostlarımın adlarını çəkmək istərdim. Atanız olduğuna görə demirəm, hər dəfə iş otağımın qapsını açarkən bu qapalı qapının önündə dost harayıyla yüklü “223-cü otaq” şeirini yazan Ağa Laçınlını, Məmməd Aslanı, Məmməd Kazımı, Müzəffər Şükürü və haqq dünyasına qovuşan neçə-neçə şair dostlarımızı rəhmətlə yad edirəm. Dostum çox olub, yoxsa düşmənim, belə bir hesablama aparmamışam. Aparmaq da fikrində deyiləm.

Çölün düşmənlərini,

İçin özünü yandırır.

Dost yox, daha çox düşmən qazandırır

Qürbət uğurları…

Ah bu tənha qumru səsləri,

Ah bu çəkilməz qürbət axşamları,

vətən ağrıları…

Çox yaşayanların ömrü dostlarına ağlamaqla keçər, deyirlər. 

- Müqayisəyə qoruq-qadağa yoxdur, əlbəttə, aparmaq olar, baxır necə müqayisə... Amma bu müqayisə hansısa ədəbi nəslin yanında yer almaqla aparılmamalıdır. Çünki hər ədəbi nəslin öz zamanı, öz dövranı var və bu ədəbi nəslin sorumluluğu da yaşadığı zamana və dövrə görə aparılmalıdır. 1960-cı illərin ədəbi nəslinin sıxıntıları və uğurları ilə özgürlük dönəmi ədəbi nəslinin sıxıntı və uğurlarının müqayisəsini bu nəsillərə gələcək zamanların üfüqlərindən boy göstərəcək ədəbi nəsillərin ixtiyarına buraxsaq daha doğru olardı. 

- Unudulub-unudulmamaq şərti şeydir. Bu mənada, doğrusunu deyim, mənim unudulmaq deyə bir dərdim yoxdur. Belә bir dәrdim olsaydı heç: “Bacara bilsәniz mәni unudun, Unudulanların şairiyәm mәn. Canım da adımın ögey vәtәni, Tükәnәn günlәri bu gün, sabahda. Mәnәm içinizdә suçunuz. Mәni, Unutmaq da çәtin, xatırlamaq da…” misraları da yazılmazdı. Əsas olan ortada yazdığın mətndir. Mətn varsa, dəniz sularının qabarma və çəkilmələri olduğu kimi şairə oxucu münasibətinin də qabarma və çəkilmələri olacaq. Dünya realizm cərəyanının başında dayanan fransız yazarı Stendalın “Qırmızı və siyah” əsəri oxucular tərəfindən sükutla qarşılananda yazıçı bu durumu can rahatlığı ilə qarşılamış və XIX yüzilin ortalarında mənim aldığım lotereyanın uduşu XX əsrin otuzuncu illərində olacaq demişdi, amma o qədər gözləmək də lazım gəlməmişdi, yazıçının ölümündən az sonra kəhanəti yerini almış “Qırmızı və siyah” sadəcə fransız oxucuların yox, dünya oxucularının ən sevdiyi romanlardan birinә çevrilmişdi.

- İtirdikləri də var, qazandıları da. Bu uzun bir prosesdir və biz də bu prosesin içindəyik, itkilərin və qazancların necəliyi prosesin sonunda bilinəcək.

- Desəm ki, sistemli olur, doğru olmaz, imkanlarımın əl verdiyi qədər izləyə bilirəm. Buna tam izləmək də demək olmaz. Daha çox internet ortamında izləyə bilirəm, internet ortamı da sel kimi bir şeydir, bilindiyi kimi sel qızıl zərrəcikləri yerinə daha çox gil, qum gətirir. 

- “Odlar diyarı” televiziya jurnalı həqiqətən də Azərbaycan ekranında ilk milli proqram idi. Nə yazıq ki, o zamanlar indiki kimi imkanlar olmadığından o proqramdan sadəcə mətn qalıb, bir də ünvanımza gələn minlərlə təqdir məktubları... AzTV-yə sədr tәyin olunduğum çox çalxantılı bir dövrdü. Amma bütün zorluqlara baxmayaraq biz ölkənin o zamanlar üçün ilk və tək radio və televizya qurumunda bir çox yeniliklər etməyə çalışdıq, ən başlıcası televiziya və radio milliləşdirildi, sözün tam anlamıyla milli bir quruma çevrildi. Ürək rahatlığıyla deyə bilərəm ki, biz xalqa əsla xəyanət etməyən bir yaradıcılıq atmosferi yarada bilmişdik, amma nə yazıq ki, bu sürəcin davamına imkan verilmədi.

- Yox, bu tezliklə göstərə bilməz. Su yer altından bulaq olub çıxa bilmək üçün uzun müddət süxurlardan keçməli, güc qazanmalıdır. Koronavirus pandemiyasının fəlsəfi-psixoloji mahiyyətinin gərәkli şəkildə göstərilə bilməsi üçün zamana ehtiyac var.

- Unudulan şairlər, əlbəttə, var, unudulublarsa, deməli, belə lazımmış. Qaldı unudulmayan şairlərə... elə bilirəm o şairlər çoxları üçün unudulmazdır: Nəsimi, Füzuli, Vaqif, Sabir, Müşfiq, Əli Kərim... 

- Türk millətinin iki min illik qan yaddaşını, yuxarıda adlarını çəkdiklərimi və daha neçələrini...

- Təkrar olsa da deyim ki, məni Türkiyəyə, heç şübhəsiz, O - sirr sahibi ötürdü. Türkiyəyə sadəcə turist kimi gəlməyin belə mümkünsüz olduğu bir dönmdə sirr sahibi mənə belə misralar yazdırmışdı: 

İki sahil yaxasıyam,

Həsrət-həsrət baxasıyam.

Mən Dardanel boğazıyam,

Hamı məndən keçib gedər...

Niyə Bosfor, Bereng deyil, Dardanel yazmalıydım axı?! Bu Dardanel sözünü məni yazdırmağa məcbur edən hansı qüvvə idi? Qəzavü-qədər deyilən gücün məşum rüzgarları məni vətən dediyim doğma torpaqlardan adını eşidib üzünü-özünü görmədiyim (qürbət olsa da), qürbət deməyə dilimin gəlmədiyi bir məkana – Dardanel boğazının sahilində qərar tutan dünya türklüyünün ən ağır sınaqlardan keçdiyi şəhidlər diyarı Çanaqqalaya atacaqdı. Və bu atış bir möcüzə əsəri idi. O qüvvənin həyati planı ilə aradan yeddi il keçəndən sonra Türkiyənin başqa bir yerinə yox, bir zaman qəlbimə damızdırılan Dardanel boğazının sahilində qərar tutan Çanaqqala 18 Mart Universitetində çalışmağa gedəcəkdim. Və deməli, bəlkəsiz bu, o sirr sahibinin planı idi.

- Doğrusunu deyim, Azərbaycan kanallarının heç birini izləmirm, bəlkə 20 il bundan əvvəl nəyəsə 

baxmaq istədiyim olub, görəndən sonra ki, bu kanalların arxasında hansı məkrli ideyalar dayanır, birdəfəlik izləməkdən vaz keçdim.

- Gənclik illərində olduğu qədər olmasa da yaradıclıq davam edir, insan yaşlandıqca hardasa öz yazıb-pozduqları arasında itib-batır, onları səliqə-sahmana salmaq uzun vaxt tələb edən bir prosesdir. İndiyə qədər Türkiyədə 14 kitabım nəşr edilib.

- Tәşәkkür edirәm, dost yadigarı, var ol. Haçansa yazdığım şeirimdә belә bir bәnd vardı: 

Ara günlәrini dәrdlә bölüşәr,

Sonra da şәnbәsi, bazarı gәlәr.

Qürbәtә düşәnlәr tarixә düşәr,

Gәlsә dә vәtәnә mәzarı gәlәr... 

Amma inanıram ki, mәn mәğlub millәtin mәğlub şairi kimi dünyadan köçmәyәcəm, Allahın yardımyla günün birindә mütlәq sağ-salim vәtәnә qayıdacam.